Alfabet arabski w encyklopedii
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwaniaAlfabet arabski – pismo, będące abdżadem, używane do zapisu języka arabskiego, a także innych języków. Powstało z nabatejskiej odmiany pisma aramejskiego. Rozpowszechnione w krajach muzułmańskich.
Spis treści
- 1 Historia
- 2 Zasady zapisu
- 3 Litery arabskie oraz transkrypcja i transliteracja
- 4 Cyfry arabskie
- 5 Dodatkowe znaki
- 6 W innych językach
- 7 W sztuce
Historia | edytuj kod
Najstarsze zabytki pochodzą z IV wieku n.e. (inskrypcje z Rammu i An-Namara). Istnieje wiele odmian pisma arabskiego. Do najważniejszych należą pismo kwadratowe (kufickie) i okrągłe (naschi).
Początkowo pismo arabskie istniało w dwóch formach, pisma monumentalnego służącego do zapisu Koranu (maszk) i pisma kancelaryjnego. W X wieku wezyr abbasydzki Ibn Mukla (886–940) opracował proporcje pisma arabskiego kancelaryjnego oparte na proporcjach koła i kwadratu wytyczanych trzcinką i cyrklem (naschi).
Z naschi rozwinęły się odmiany pisma o okrągłych kształtach:
- suls – używany głównie w kancelariach, charakteryzujący się mocnym wydłużeniem liter; w okresie panowania dynastii Safawidów w Iranie w inskrypcjach zdobiących budowle sakralne;
- muhakkak – zbliżony do suls, częstszy w zachodniej części świata muzułmańskiego;
- rihani;
- ruka.
Pismo monumentalne maszk przekształciło się w VIII wieku za sprawą kaligrafów z Kufy w odmianę o kwadratowym zarysie (pismo kufickie, dukt kufi). Stosowane było do zapisu tekstów religijnych, jako motyw dekoracyjny było obecne w architekturze, na naczyniach i tkaninach. W Maghrebie stosowana była odmiana pisma, wywodząca się z form kwadratowych (pismo maghrebskie). W Iranie powstało m.in. pismo talik („zwisające”), którego od XII wieku używano w poezji i ceramice. Pod koniec XIV wieku kaligraf i miniaturzysta Ali z Tabrizu wprowadził modyfikacje, tworząc nasta'liq, które rozpowszechniły się w Turcji i Indiach. Na początku XVI wieku w Turcji powstało pismo diwani (kancelaryjne), a w XVII wieku szekaste („łamane”), charakteryzuje się mocnym ściśnięciem liter przy jednoczesnym zaznaczeniu ich łuków, przez co pismo to jest czytelne tylko dla wyjątkowo wprawnego czytelnika.
Zasady zapisu | edytuj kod
Pismo zapisywane jest z prawa na lewo. Ma 18 podstawowych znaków, które po uzupełnieniu jedną, dwiema lub trzema kropkami tworzą 28 liter oznaczających spółgłoski oraz samogłoski długie i dyftongi. Samogłoski krótkie są w piśmie arabskim pomijane, dlatego jest ono klasyfikowane jako abdżad. Czasami stosuje się jednak na ich oznaczenie dodatkowe znaki samogłoskowe (w arabskich elementarzach i w Koranie).
Litery mogą mieć różne formy w zależności od pozycji w wyrazie (początkowej, środkowej, końcowej albo izolowanej).
Dekoracyjne zapisywanie wersów Koranu doprowadziło w ciągu ponad 1400 lat do powstania wielu szkół kaligrafii. W świecie arabskim kaligrafia uznawana jest za jedną z najwyższych form sztuki. Ma szczególne znaczenie, ponieważ przekazuje treść Koranu – świętej księgi islamu.
Litery arabskie oraz transkrypcja i transliteracja | edytuj kod
Uwaga: Litery ا, د, ذ, ر, ز, و, ة i ى nie są łączone w piśmie z literami występującymi po nich, nie posiadają więc formy środkowej i początkowej.
Cyfry arabskie | edytuj kod
Osobny artykuł: Cyfry arabskie (w krajach arabskich).W piśmie arabskim używa się dwóch rodzajów cyfr: standardowych arabskich oraz tak zwanych wschodnioarabskich, używanych w Iranie (obok tych arabskich), Pakistanie oraz Indiach.
Dodatkowe znaki | edytuj kod
Hamza | edytuj kod
Osobny artykuł: Hamza.Hamza nie jest zazwyczaj uznawana za literę, mimo że służy do zapisu spółgłoski, jaką jest zwarcie krtaniowe: ؤ, ئ, إ, أ, ﺀ
Znaki samogłoskowe | edytuj kod
Osobny artykuł: Harakat.Na oznaczenie samogłosek oraz końcówek deklinacyjnych istnieją w piśmie arabskim dodatkowe, zwykle nieużywane znaki. Poniżej znajduje się tabela, uwzględniające niektóre z nich:
Ligatury | edytuj kod
W alfabecie arabskim istnieją również ligatury. Ligatura powstająca z połączenia liter lām i ’alif (tzn. lā) jest obligatoryjna, inne (np. ﷲ dla Allah) można zastępować ciągiem liter.
- ﻻ – lā jedna z partykuł przeczących; także samodzielna jako nie (odpowiedź na pytanie ogólne)
- ﻼ – lā połączenie lā wewnątrz wyrazu
W innych językach | edytuj kod
Pisma arabskiego używa się także do zapisu innych języków w regionach zdominowanych przez islam, m.in. perskiego, urdu, kurdyjskiego, paszto, ujgurskiego, malajskiego, suahili (obok pisma łacińskiego), a do roku 1929 zapisywano nim także język turecki.
W przeszłości pismo to służyło także do zapisu języków muzułmańskich narodów Kaukazu i Azji Środkowej, np. czeczeńskiego i uzbeckiego, do lat 30. XX wieku, kiedy to Rosjanie wprowadzili tam cyrylicę w celu osłabienia wpływów islamu. Również do zapisu języka polskiego czy języka białoruskiego przez Tatarów oraz języka bośniackiego (tzw. arabica).
W niektórych językach, np. perskim czy kurdyjskim używa się czterech dodatkowych liter na oznaczenie dźwięków obcych językowi arabskiemu:
W języku paszto obok liter arabskich i perskich używane są litery modyfikowane przez dodanie małego kółeczka (zwanego پندك pandak), oznaczające spółgłoski szczytowe: ټ ʈ, ډ ɖ, ړ [ɺ̢], ڼ ɳ. Istnieją też litery będące wariantami liter arabskich z mniejszą lub większą liczbą kropek: څ ʦ, ځ ʣ, ښ ʂ, ږ ʐ, ې e i ئ -əj.
W sztuce | edytuj kod
W krajach muzułmańskich powszechna była sztuka kaligrafii, pismo było także elementem zdobniczym w architekturze.
Kontrola autorytatywna (abdżad):
