Antarktyka

Antarktyka w encyklopedii

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania Antarktyka według prawa międzynarodowego: Ocean Południowy (błękitny) i otoczony nim kontynent Antarktydy Antarktyka w granicach naturalnych (strefa konwergencji antarktycznej)

Antarktyka – część świata znajdująca się na półkuli południowej, która obejmuje Antarktydę oraz otaczający ją Ocean Południowy i położone na nim wyspy. Międzynarodowo uznawaną granicą Antarktyki jest równoleżnik 60°S.

Status prawny Antarktyki i dozwoloną w tej części świata działalność określa Układ Antarktyczny i powiązane umowy, stanowiące międzynarodowe porozumienia (wśród sygnatariuszy jest także Polska)[1]. Naturalną granicę Antarktyki wyznacza strefa konwergencji antarktycznej, w której chłodne wody powierzchniowe znajdujące się wokół Antarktydy stykają się z cieplejszymi wodami subantarktycznymi i zanurzają się w nich. W zależności od pory roku granica ta przesuwa się pomiędzy równoleżnikami 48 i 61°S.

Jest to obszar o bardzo surowym klimacie polarnym i subpolarnym (na północnych krańcach). Antarktyka nie ma rdzennych mieszkańców, a działalność ludzka ogranicza się zasadniczo do połowów, badań naukowych i turystyki.

Spis treści

Geografia Antarktyki | edytuj kod

W skład Antarktyki (w jej geograficznych granicach) wchodzą:

Wyspy o surowym, subpolarnym klimacie morskim, położone na północ od równoleżnika 60°S, zaliczają się do subantarktyki.

Odkrywcy i badacze Antarktyki | edytuj kod

 Osobny artykuł: Odkrycia i badania Antarktyki.

Do XVIII wieku żeglarze najwyżej sporadycznie zapuszczali się na wody antarktyczne i dopiero wyprawy Jamesa Cooka w latach 1772–1775 przekroczyły koło podbiegunowe południowe. W XIX wieku w tym obszarze zaczęli działać łowcy fok i wielorybnicy, którzy odkryli Szetlandy Południowe. Ich śladem wyruszyły wyprawy odkrywcze i naukowe.

Polska obecność w Antarktyce | edytuj kod

W Belgijskiej Wyprawie Antarktycznej, która w 1898 roku zimowała w Antarktyce, brało udział dwóch polskich uczonych, kierownik naukowy wyprawy Henryk Arctowski i jego asystent Antoni Bolesław Dobrowolski[2][3].

Wejście do polskiej stacji badawczej im. Arctowskiego

Po II wojnie światowej Polska zaangażowała się w badania Antarktyki. W styczniu 1959 r. wyprawa Polskiej Akademii Nauk pod kierunkiem Stefana Różyckiego i Wojciecha Krzemińskiego przejęła od ZSRR stację naukową Oazis w Oazie Bungera, nazwaną stacją im. A.B. Dobrowolskiego. Ze względu na trudny dostęp, możliwy tylko drogą lotniczą przy radzieckim wsparciu logistycznym, badania w tej stacji odbywały się tylko w antarktycznym lecie 1965-66 i na początku 1979. Ostatnia wyprawa naukowa prowadziła m.in. badania geodezyjne, geomorfologiczne, meteorologiczne; stacji później już nie używano, została zakonserwowana i zamknięta. Badania Antarktyki prowadzono również w latach 1964–1974 w ramach Międzynarodowego Programu Biologicznego oraz kontynuowanego do dziś programu UNESCO Człowiek i Biosfera. Polscy naukowcy prowadzili prace także na stacjach radzieckich, w szczególności Mołodiożnaja i Mirnyj[3][4].

W 1975 r. wyruszyły na Antarktydę dwa statki I Polskiej Ekspedycji Morskiej PAN, rok później II Polskiej Ekspedycji Krylowej, prowadzące prace biologiczne nad krylem. Z inicjatywy Stanisława Rakusy-Suszczewskiego w 1977 r. na Wyspie Króla Jerzego (Szetlandy Południowe) założono polską stałą Stację im. Henryka Arctowskiego, dzięki czemu Polska stała się 13. członkiem traktatu antarktycznego (podpisanego w 1959, wszedł w życie w 1961). Stacja Arctowski nadała pierwszy telegram 26 lutego 1977. Od tamtej pory działa stale, z załogą zimową liczącą ok. 19 osób, w lecie znacznie liczniejszą. Prowadzone są w niej badania z zakresu m.in.: biologii, hydrologii, oceanologii, geologii, geomorfologii i medycyny[3][5].

W grudniu 1995 podróżnik Marek Kamiński samotnie zdobył biegun południowy (w tym samym roku zdobył również biegun północny)[6].

Zobacz też | edytuj kod

Przypisy | edytuj kod

  1. ↑ Tekst układu antarktycznego (pol.). Arctowski.pl. [dostęp 2015-05-25]. Cytat: Artykuł VI: Postanowienia niniejszego Układu dotyczą rejonu położonego na południe od 60 równoleżnika szerokości geograficznej południowej
  2. ↑ Zbigniew Długosz: Historia odkryć geograficznych i poznania Ziemi. Warszawa: PWN, 2002, s. 256–261.>
  3. ↑ a b c Stanisław Rakusa-Suszczewski: W Antarktyce. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1989, s. 109-119.
  4. ↑ Z wyprawami radzieckimi (pol.). Arctowski.pl. [dostęp 2015-06-09].
  5. ↑ Budowa stacji „Arctowski” (pol.). Arctowski.pl. [dostęp 2015-06-09].
  6. ↑ Katarzyna Wierzba: Zdobywcy Świata. Kraków: Esprit, 2004, s. 52.
Kontrola autorytatywna (region geograficzny):
Na podstawie artykułu: "Antarktyka" pochodzącego z Wikipedii
OryginałEdytujHistoria i autorzy