Apostazja

Apostazja w encyklopedii

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania

Apostazja (gr. ἀποστασία – odstąpienie, odnowa; z ἀπό (apo) – od, στάσις (stasis) – postawa, pozycja, gdy połączenie tych słów oznacza οdległość, oddalenie, zdystansowanie się od...) – porzucenie wiary religijnej. W pierwotnym znaczeniu – całkowite porzucenie wiary chrześcijańskiej; termin został również adaptowany do ogólnych pojęć religioznawczych oraz wykorzystywany przez religie i wyznania niechrześcijańskie.

Spis treści

Prawo | edytuj kod

Porzucenie religii jest jednym z praw człowieka, prawnie chronionym m.in. przez Kartę praw podstawowych, traktat lizboński[1] oraz Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych:

W niektórych krajach islamskich Azji i Afryki, a przede wszystkim w Azji Zachodniej odstępstwo od religii będącej religią państwową jest surowo zabronione. W tych krajach przejście z innej religii na islam jest dozwolone, natomiast z islamu na inną religię lub ateizm jest karane. Należy pamiętać, że jest to prawo danego kraju. Ściśle w islamie możliwa jest apostazja bez konsekwencji, jeśli opuszczenie tej religii nie oznacza zwalczania muzułmanów. Natomiast jeśli apostata zwalcza ich, to oni mają prawo się bronić, jest to traktowane jak zdrada ojczyzny.

Hinduizm | edytuj kod

W hinduizmie nie ma pojęcia herezji bądź apostazji. Hinduizm daje każdemu absolutną wolność do opuszczenia lub zmiany wiary. Hindusi wierzą, że wszystkie szczere wiary prowadzą ostatecznie do tego samego boga[3].

Judaizm | edytuj kod

Konsekwencje apostazji w judaizmie są podobne do chrześcijańskich np. wykluczenie z uczestniczenia w rytuałach religijnych, odmowa pogrzebu na żydowskim cmentarzu.

Świadkowie Jehowy | edytuj kod

 Zobacz więcej w artykule Ekskomunika, w sekcji Świadkowie Jehowy (wykluczenie).

Apostata jest identycznie traktowany przez Świadków Jehowy jak osoba, którą wykluczono ze społeczności, a różnica dotyczy jedynie nazwy, wskazującej czy dotychczasowy wyznawca odłączył się od organizacji sam, czy też został wykluczony przez starszych zboru[4][5][6]. Po pewnym czasie ma prawo do ponownego przyłączenia[7].

Islam | edytuj kod

 Osobny artykuł: Ridda.

W islamie apostazję określa się arabskimi terminami irtidad lub ridda a osobę dopuszczająca się apostazji jako murtadd.

W świętej księdze islamu w Koranie nie ma bezpośredniego zapisu o karaniu apostatów, jednak prawodawstwo muzułmańskie jednoznacznie klasyfikuje apostatów jako obłudników i stosuje wobec nich werset: jeśli się odwrócą od prawdziwej wiary, należy ich złapać i zamordować (4,88-89). Dodatkowym wzmocnieniem takiego stanowiska jest Hadis 14[8] i przytoczone w nim słowa proroka Muhammada: Kto odszedł od wiary to jego karą jest śmierć. Jednak należy pamiętać, że mowa jest o dwóch rodzajach apostatów. Pierwszy z nich to osoby, które odeszły od religii i zaczęły zwalczać muzułmanów, Jest to traktowane w ten sam sposób jak zdrada ojczyzny, dlatego karą jest śmierć. Drugi rodzaj apostatów, to osoby, które po prostu przestały wierzyć. Za to, ściśle według islamu, a nie prawa danego kraju, nie ma kary.

Najlepszym przykładem tolerancji proroka wobec wyznawców innych religii jest konstytucja, nazywana przez historyków Sahifah. Po emigracji do Medyny, prorok ustanowił konstytucję. Miała ona za zadanie zapewnić harmonię i stabilność w społeczeństwie oraz pokojową koegzystencję muzułmanów, żydów, chrześcijan i bałwochwalców.

„Nie ma przymusu w religii!” (Koran 2:256)

„Wy macie waszą religię, a ja mam moją religię” (Koran 109:6)

„Kto zabija osobę, która posiada rozejm z muzułmanami nigdy nie poczuje zapachu Raju.” (Sahih Muslim)

Katolicyzm | edytuj kod

Forma | edytuj kod

W okresie starożytnym było to każde odstępstwo od wiary chrześcijańskiej[9]. Współcześnie apostazja rozumiana jest jako świadome, dobrowolne i publiczne wyrzeczenie się kontaktu z Kościołem.

Skutki apostazji mogą również zostać wywołane niekoniecznie z inicjatywy zainteresowanego, lecz na podstawie świadectwa świadków, którzy potwierdzają taką decyzję i wolę apostaty.

Konsekwencje | edytuj kod

Apostazja sama w sobie jest zerwaniem komunii (łączności) z Kościołem i ekskomunika następuje automatycznie na mocy samego prawa kanonicznego. Apostazję można więc traktować jak ekskomunikę na własne życzenie. Apostata nie może oczekiwać życia sakramentalnego, kościelnych urzędów, godności, przywilejów itp. Poza ekskomuniką na apostatę, dopóki trwa on nadal w apostazji, nie nakłada się innych kar kościelnych. Dodatkowo apostata nie jest obarczany podatkiem na rzecz danej organizacji (np. Kościoła katolickiego) w krajach, gdzie podatek ten jest nakładany dodatkowo, np. Niemcy (tzw. podatek kościelny)[10].

Zgodnie z doktryną katolicką apostata wciąż pozostaje członkiem Kościoła oraz katolikiem, gdyż decydujący o tym chrzest jest nieusuwalny (→ łaska uświęcająca, niezatarte znamię). Apostazja odnotowywana jest w księgach parafialnych, jednak informacja o chrzcie nie jest z nich usuwana[11].

Powrót do Kościoła | edytuj kod

Ponieważ apostazja ma formę publiczną i dotyczy wyłącznie osób ochrzczonych, przywrócenie stanu poprzedniego leży w gestii ordynariusza diecezji, który określa ewentualne kary i formy pokutne. W wyjątkowych sytuacjach prawo to przysługuje każdemu biskupowi w akcie spowiedzi.

Omnium in mentem | edytuj kod

9 kwietnia 2010 roku[12] weszło w życie motu proprio papieża Benedykta XVI Omnium in mentem[13], które m.in. usunęło z Kodeksu prawa kanonicznego wzmianki o formalnym akcie wystąpienia z Kościoła. W rezultacie nie można już dłużej formalnie wystąpić z Kościoła katolickiego[14] – Kościół całkowicie wycofał się z przywiązywania prawnego znaczenia do pojęcia „formalny akt wystąpienia z Kościoła”[15]. Oznacza to także – z punktu widzenia prawa kanonicznego – odzyskanie pełnej mocy kanonu 11[16][17], mówiącego o tym, że ustawom kościelnym podlegają wszyscy ochrzczeni w Kościele katolickim. Powodem poprawek wprowadzonych do kodeksu były problemy z interpretacją kanonów dotyczących prawa małżeńskiego[18].

Przebieg apostazji w Polsce | edytuj kod

Konferencja Episkopatu Polski 29 września 2008 ustaliła procedurę wobec osób chcących dokonać apostazji. Zgodnie z tą procedurą apostazja dokonywana na terenie diecezji polskich ma być złożona w formie własnoręcznego oświadczenia przekazanego proboszczowi miejsca zamieszkania w obecności dwóch pełnoletnich świadków. Do wniosku należy także dołączyć akt chrztu. Odstępca musi być osobą pełnoletnią (w innych krajach nie ma takiego wymogu – np. w Niemczech i Austrii samodzielna apostazja jest możliwa od 14. roku życia; wcześniej mogą ją przeprowadzić rodzice lub opiekunowie prawni, co nie jest w ogóle możliwe w Polsce[19][20]). Proboszcz jest zobowiązany do poświadczenia przyjęcia aktu apostazji własnoręcznym podpisem i pieczęcią parafialną oraz przesłania aktu do swojej kurii diecezjalnej. Kuria poleca proboszczowi dokonanie stosownego wpisu do parafialnej księgi ochrzczonych. Jeżeli apostata przyjął chrzest w parafii, która należy do innej diecezji, wówczas kuria diecezjalna przesyła informację o wystąpieniu z Kościoła do kurii diecezji chrztu osoby.

Procedura ta nie ma wpływu na procedury lub oświadczenia cywilne wobec władz państwowych lub pozakościelnych.

Informacja o wystąpieniu z Kościoła powinna zostać trwale umieszczona w księdze ochrzczonych, zwykle na marginesie aktu chrztu. Zgodnie z prawem kościelnym nie jest możliwe usunięcie informacji z księgi chrztu[21]. Kościelna administracja utrzymuje również tzw. księgi apostatów[22]. Dokumentem dla apostaty potwierdzającym apostazję jest wypis aktu chrztu z odpowiednią adnotacją, poświadczającą apostazję.

Nowa procedura
19 lutego 2016 uzyskał moc dekret Dekret Ogólny Konferencji Episkopatu Polski w sprawie wystąpień z Kościoła oraz powrotu do wspólnoty Kościoła, który zmienił obowiązująca dotąd procedurę na łatwiejszą. Złagodzono procedury poprzez zniesienie obowiązku stawienia się w obecności 2 świadków i dwukrotnej wizyty u proboszcza. Nieuznane będzie oświadczenie woli przesłane drogą elektroniczną, pocztową lub złożoną przed urzędnikiem cywilnym. Nie istnieje również możliwość uzyskania zaświadczenia o wystąpieniu z KRK, jednak można uzyskać świadectwo chrztu ze stosowną adnotacją[23][24]

Po raz pierwszy w historii Instytut Statystyki Kościoła Katolickiego dane liczbowe dotyczące apostazji w Polsce zaprezentował 28 czerwca 2011, dotyczyły roku 2010. Dokonano wówczas 459 aktów apostazji, najwięcej (105) w metropolii warszawskiej, najmniej (4) w metropoliach: przemyskiej i częstochowskiej[25][26] (nie zaznaczono jednak, czy liczone są wyłącznie przypadki zakończone wpisem adnotacji do Księgi Chrztu, czy też napoczęte, acz niezakończone wpisem procesy).

Krytyka polskiej procedury | edytuj kod

Wprowadzenie powyższej procedury przez biskupów KEP spowodowało niezadowolenie i krytykę ze strony polskich środowisk wolnomyślicielskich i antyklerykalnych[27], m.in. ze względu na fakt, że wskazówki Kurii Rzymskiej nie przewidują aż tylu proceduralnych formalności[28]. Polskie Stowarzyszenie Racjonalistów uznało, że wymóg obecności dwóch świadków mocno utrudnia procedurę apostazji. Stowarzyszenie wystosowało pismo do rzecznika praw obywatelskich, w którym zwraca uwagę, że w wymaganym przez Episkopat kształcie procedura wystąpienia z Kościoła narusza konstytucyjne prawo obywatela Rzeczypospolitej Polskiej do wolności religijnej[29][30]:

W odpowiedzi na postawione zarzuty, w liście z 14 listopada 2008[31] Biuro RPO przypomniało Polskiemu Stowarzyszeniu Racjonalistów o swoich celach konstytucyjnych, a także, że:

Niemożność wglądu do ksiąg parafialnych i usuwania o sobie informacji przez apostatów spotkała się z krytyką ze strony europosłanki Joanny Senyszyn, która wystosowała interpelację do Komisji Europejskiej w tej sprawie.

W odpowiedzi Komisja przyznała, że stowarzyszenia lub instytucje o charakterze religijnym mają prawo do przetwarzania danych o swoich członkach, ale tylko „pod warunkiem, że odnosi się ono wyłącznie do członków tej instytucji lub osób mających z nią regularny kontakt”. Unijna komisarz ds. sprawiedliwości Viviane Reding dodała, że osoby, których dane są zbierane przez kościoły, zachowują wszystkie prawa zapisane w dyrektywie o ochronie danych i że unijne prawo jest w tym przypadku ponad prawem krajowym i jego własnymi umowami z kościołami. Reding podkreśliła, że jednym z tych praw jest „prawo sprzeciwu wobec przetwarzania danych osobowych”[32].

Niemniej Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych (GIODO) w odpowiedziach na pytania dotyczące ochrony danych osobowych w działalności Kościoła katolickiego w Polsce, potwierdzając zgodność tej działalności z przepisami ustawy o ochronie danych osobowych stwierdził, że w oparciu o przepisy Kodeksu prawa kanonicznego (kan. 535) osobie, która zamierza wystąpić z Kościoła, nie przysługuje prawo żądania usunięcia danych osobowych z ksiąg kościelnych. GIODO stwierdził także, że zgoda nie jest jedyną przesłanką uprawniającą do przetwarzania danych osobowych, mianowicie nie jest konieczna, jeśli zachodzi inna przesłanka ustawowa, np. gdy jest to niezbędne do wykonania statutowych zadań Kościoła pod warunkiem, że przetwarzanie danych dotyczy wyłącznie jego członków (także byłych) lub instytucji albo osób utrzymujących z nim stałe kontakty w związku z ich działalnością i zapewnione są gwarancje ochrony przetwarzanych danych, albo wynika z innych zasad ustawy takich jak prawo do aktualizacji danych. Podobna wykładnia dla ochrony danych osobowych została podana przez GIODO w stosunku dla innych kościołów i związków wyznaniowych[33][34].

W 2011 roku w pierwszym w Polsce wyroku dotyczącym zaniedbań GIODO sąd stwierdził, że miały one miejsce w przypadku Roberta Biniasa, któremu GIODO odmówił zajęcia się sprawą usunięcia danych z ksiąg parafialnych[35][36].

Zobacz też | edytuj kod

Przypisy | edytuj kod

  1. ↑ Joanna Podgórska. Wyjść po włosku. „Polityka”, 8 maja 2012. 
  2. ↑ CCPR/C/21/Rev.1/Add.4, General Comment No. 22., 1993 (ang.). [dostęp 2010-06-06]. Cytat: „The Committee observes that the freedom to 'have or to adopt’ a religion or belief necessarily entails the freedom to choose a religion or belief, including the right to replace one’s current religion or belief with another or to adopt atheistic views [...] Article 18.2 bars coercion that would impair the right to have or adopt a religion or belief, including the use of threat of physical force or penal sanctions to compel believers or non-believers to adhere to their religious beliefs and congregations, to recant their religion or belief or to convert.”.
  3. ↑ Z Książki What Is Hinduism?: Modern Adventures Into a Profound Global Faith. Himalayan Academy Publications, str. XX i 136.
  4. ↑ Watchtower: ’Paście trzodę Boża’ (1 Piotra 5:2). Towarzystwo Strażnica, 2015, s. 58–120.
  5. ↑ Watchtower: Zorganizowani do spełnienia woli Jehowy. Towarzystwo Strażnica, 2015, s. 132–145.
  6. ↑ Watchtower. Jak traktować osoby wykluczone Przypis. „Trwajcie w miłości Bożej”, s. 207, 208, 2008. Towarzystwo Strażnica. 
  7. ↑ Watchtower: Czy zrywacie wszelkie kontakty z byłymi członkami waszej religii?. jw.org. [dostęp 2016-09-02].
  8. ↑ Hadis 14 – kara śmierci | Centrum Muzułmańskie w Krakowie, islam-krakow.pl [dostęp 2016-05-03] .
  9. ↑ Zob. Maciej Wojcieszak, Kościół późnoantyczny wobec problemu apostazji w świetle kanonów zachodniorzymskich zgromadzeń biskupich, „Argumenta Historica” 4 (2017), s. 158–173.
  10. ↑ Problemy apostatów z emigracji, Fakty w INTERIA.PL, 27 lutego 2012.
  11. ↑ ks. dr hab. Piotr Majer: O formalnym wystąpieniu z Kościoła (pol.). www.ekai.pl. [dostęp 2012-01-14].
  12. ↑ Maciej Psyk: Watykan potwierdza: „Actus formalis” już nie ma (pol.). wystap.pl, 2010-10-17. [dostęp 2011-03-01].
  13. ↑ APOSTOLIC LETTER „MOTU PROPRIO” OMNIUM IN MENTEM OF THE SUPREME PONTIFF BENEDICT XVI ON SEVERAL AMENDMENTS TO THE CODE OF CANON LAW (ang.). 2009-10-26. [dostęp 2011-03-01]. (polskie tłumaczenie opublikowane w L’Osservatore Romano wydanie polskie 31 [2010] nr 5/322/ s. 13–14).
  14. ↑ Archdiocese of Dublin: Statement on Formal Defections (ang.). dublindiocese.ie, 2010-10-12. [dostęp 2011-03-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-09-28)]. Cytat: The Holy See confirmed at the end of August that it was introducing changes to canon law and as a result it will no longer be possible to formally defect from the Catholic Church. This will not alter the fact that many people can defect from the Church, and continue to do so, albeit not through a formal process. This is a change that will affect the church throughout the world. (...)
  15. ↑ ks. prof. Remigiusz Sobański: Diakoni i apostaci (pol.). opoka.org.pl. [dostęp 2011-03-01].
  16. ↑ Kodeks prawa kanonicznego 1983. katolicki.net, 1983. [dostęp 2015-06-08].
  17. ↑ przewodniczący Papieskiej Rady ds. Tekstów Prawnych abp Francesco Coccopalmerio: On Omnium in Mentem: The Basis of the Two Changes (ang.). ewtn.com za L’Osservatore Romano Weekly Edition in English, strona 6, 2010-03-31. [dostęp 2011-03-01]. Cytat: (...) canon 11 of the Code of Canon Law regains its full force with regard to the content of the canons, now amended, also in those cases where a formal defection has taken place.
  18. ↑ Ks. dr Andrzej Maćkowski: Zasady KEP ws. formalnego aktu wystąpienia z Kościoła nie straciły swej ważności (pol.). franciszkanska3.pl, 13 stycznia 2012. [dostęp 2016-07-08].
  19. ↑ Piotr Wagner: Apostazja w Niemczech, Austrii i Szwajcarii (pol.). racjonalista.pl, 2008-11-13. [dostęp 2010-01-31].
  20. ↑ Apostazja w Niemczech pociąga za sobą wszystkie skutki kanoniczne: ks. Bogusław Banach: Wystąpienie z Kościoła i jego konsekwencje kościelno-prawne w Niemczech (pol.). polska-parafia-giessen.de. [dostęp 2010-06-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013–11–02)]. Cytat: (wytłuszczenia za źródłem) Wystąpienie z Kościoła w Niemczech jest zawsze aktem o podwójnym oddziaływaniu, zarówno w państwowym, jak i w kościelnym obszarze. Kto składa oświadczenie o wystąpieniu z Kościoła wobec władz świeckich dokonuje tym samym publicznego, urzędowo poświadczonego aktu zerwania z Kościołem (...). Przyjęcie oświadczenia przez władzę kościelną nie musi dokonywać się osobiście, wystarczy tutaj powiadomienie z urzędu państwowego. Po przesłaniu deklaracji o wystąpieniu do odpowiedniego urzędu kościelnego, akt wystąpienia z Kościoła staje się więc ważny również w świetle prawa kościelnego, a informacje o wystąpieniu zapisuje się w księdze ochrzczonych.
  21. ↑ 345. Zebranie Plenarne KEP: Zasady postępowania w sprawie formalnego aktu wystąpienia z Kościoła (pol.). 29 września 2008. [dostęp 6 czerwca 2010]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013–01–27)]. Cytat: 11. Jednocześnie należy wyjaśnić zainteresowanemu, że chrzest jest wydarzeniem, którego nie da się wymazać z historii życia człowieka, dlatego wykreślenie aktu z księgi chrztu nie jest możliwe. Gdyby ktoś powoływał się na prawo o ochronie danych osobowych, należy wyjaśnić, że w tej sprawie nie ma ono zastosowania: dane zawarte w księgach metrykalnych, jako udokumentowanie przyjętych sakramentów, są niezbędne do wykonywania własnych zadań Kościoła.
  22. ↑ ks. Stanisław Nabywaniec: Archiwa parafialne. Zwiastowanie, 1999. [dostęp 2010-06-09].
  23. ↑ KEP. Dekret Ogólny Konferencji Episkopatu Polski w sprawie wystąpień z Kościoła oraz powrotu do wspólnoty Kościoła. „Akta Konferencji Episkopatu Polski”. 27/015. 
  24. ↑ PROCEDURA WYSTĄPIENIA Z KOŚCIOŁA. apostazja.info, 26 lutego 2016. [dostęp 26 sierpnia 2016].
  25. ↑ Ewa Pajuro: Archidiecezja lubelska: Ile aktów apostazji? Ilu wiernych w kościele?. Kurier Lubelski, 28 czerwca 2012. [dostęp 27 sierpnia 2016].
  26. ↑ Dominicantes 2011 – prezentacja. Instytut Statystyki Kościoła Katolickiego, 28 czerwca 2011. [dostęp 27 sierpnia 2016].
  27. ↑ Mariusz Agnosiewicz: Biskupi osaczają apostatów (pol.). racjonalista.pl, 2008-10-02. [dostęp 2010-01-31].
  28. ↑ Julian Kard. Herranz: Stanowisko Papieskiej Rady ds. Tekstów Prawnych ws. apostazji (pol.). racjonalista.pl, 2006-03-13. [dostęp 2010-01-31].
  29. ↑ Magda Działoszyńska: Owieczka odchodzi (pol.). Gazeta Wyborcza, 2009-12-11. [dostęp 2010-01-31].
  30. ↑ Polskie Stowarzyszenie Racjonalistów: Pismo do RPO w sprawie apostazji (pol.). psr.racjonalista.pl, 2008-11-03. [dostęp 2010-02-06].
  31. ↑ Biuro Rzecznika praw Obywatelskich: Odpowiedź na pismo PSR (pol.). 2009-11-14. [dostęp 2010-02-03].
  32. ↑ Karolina Woźniak: KE o prawach apostatów (pol.). tvp.info, 2010-05-11. [dostęp 2010-06-06].
  33. ↑ Michał Serzycki (Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych), Stanisław Budzik (Sekretarz Generalny Konferencji Episkopatu Polski): Ochrona danych osobowych w działalności Kościoła katolickiego w Polsce (pol.). Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych, 2009-09-23. s. 16. [dostęp 2010-06-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010–11–17)].
  34. ↑ Zespół Rzecznika Prasowego Biura GIODO: Czy proboszcz w Kościele Rzymsko – Katolickim jest uprawniony do gromadzenia informacji o członkach tego Kościoła? Czy mogę zażądać od proboszcza usunięcia informacji zawartych w księgach parafialnych, a dotyczących mojej osoby, jeśli chciałbym wystąpić z Kościoła Rzymsko – Katolickiego (pol.). Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych, 2006-09-08. [dostęp 2010-06-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010–11–17)].
  35. ↑ Wystąpił z Kościoła, chce usunąć dane z ksiąg parafialnych. 'GIODO zaniedbał obowiązki'.
  36. ↑ Należy jednak nadmienić że Robert Binas pozwał do sądu nie swoją macierzysta parafię a GIODO, a przedmiotem sprawy nie było nie suniecie danych z ksiąg parafialnych a jedynie odmowa zajęcia się sprawą ze strony GIODO, sąd nie nakazał wiec usunięcia wpisu z ksiąg (bo nakazać nie mógł), a jedynie nakazał GIODO ponowne rozpatrzenie wcześniej odrzuconej skargi.

Bibliografia | edytuj kod

Linki zewnętrzne | edytuj kod

Kontrola autorytatywna (renunciation):
Na podstawie artykułu: "Apostazja" pochodzącego z Wikipedii
OryginałEdytujHistoria i autorzy