Baranów Sandomierski

Na mapach: 50°29′59″N 21°32′29″E/50,499722 21,541389

Baranów Sandomierski w encyklopedii

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii To jest najnowsza wersja przejrzana, która została oznaczona 10 sty 2021. Od tego czasu wykonano 2 zmiany, które oczekują na przejrzenie. Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania

Baranów Sandomierski – miasto w Polsce, w województwie podkarpackim, w powiecie tarnobrzeskim, siedziba władz gminy miejsko-wiejskiej Baranów Sandomierski. Leży nad Wisłą i Babulówką – prawobrzeżnym dopływem Wisły.

Miasto uzyskało prawo niemieckie od Kazimierza III Wielkiego w 1354 roku[3]. W 1568 roku Baranów kupił kasztelan śremski Rafał Leszczyński[4]. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa tarnobrzeskiego.

Miejscowa ludność wyznania katolickiego przynależy do parafii Ścięcia św. Jana Chrzciciela w Baranowie Sandomierskim[5].

Ośrodek turystyczno-krajoznawczy. Przez miasto przebiega droga wojewódzka nr 985 (Tarnobrzeg – Mielec).

Historycznie położony jest w Małopolsce, na ziemi sandomierskiej.

Spis treści

Przynależność administracyjna | edytuj kod

Baranów Sandomierski obecnie należy do województwa podkarpackiego, powiatu tarnobrzeskiego i gminy Baranów Sandomierski (której także jest siedzibą). W latach 1918–1939 należał do Województwa lwowskiego i Powiatu tarnobrzeskiego, w latach 1945–1975 do Województwa rzeszowskiego, zaś w latach 1975–1998 do województwa tarnobrzeskiego.

Historia | edytuj kod

Kościół parafialny Ścięcia św. Jana Chrzciciela, dawny zbór kalwiński Fontanna i Serce Lasowiackie na rynku

Pierwsze wzmianki o osadzie pochodzą z 1135 roku. Prawa miejskie Baranów otrzymał w 1354 r. z rąk króla Kazimierza Wielkiego. Miasto rozwijało się dzięki handlowi zbożem. Pod koniec XVI wieku w Baranowie Sandomierskim zaczęło rozwijać się rzemiosło, szczególnie sukiennictwo, kuśnierstwo oraz szewstwo. W okresie od XVI wieku do 1655 roku Baranów był jednym z głównych ośrodków kalwinizmu w Małopolsce. W XVIII wieku Baranów Sandomierski był przez krótki czas siedzibą konfederacji dzikowskiej[6]. Według „Słownika geograficznego Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich" w 1880 roku w Baranowie Sandomierskim znajdowały się między innymi: posterunek żandarmerii, apteka, szkoła ludowa (dwuklasowa), gorzelnia i drukarnia[7]. Baranów Sandomierski przestał być miastem na okres trzydziestu ośmiu lat od 1896 r. do 1934 r. Przed II wojną światową Rada Miasta nadała honorowe obywatelstwo: Eugeniuszowi Kwiatkowskiemu, Ignacemu Mościckiemu i marszałkowi Edwardowi Rydzowi-Śmigłemu.

11 września 1939 roku 23 Batalion Saperów postawił w ciągu 9 godzin most przez Wisłę o długości 345 m, a w ciągu 6,5 godziny naprawił dla potrzeb piechoty znajdujący się obok most zbudowany latem 1939 roku, który wysadzono przedwcześnie w obawie przed zbliżającymi się wojskami niemieckimi. Niezwłocznie po zakończeniu prac przez obydwa mosty przeprawiły się główne siły Armii „Kraków”.

W czerwcu 1942 Niemcy utworzyli w Baranowie getto dla ludności żydowskiej[8]. Przebywało w nim ponad 2 tys. osób z Baranowa, Tarnobrzega i okolicznych miejscowości[8]. W lipcu tego samego roku getto zostało zlikwidowane[8]. Mieszkańców przesiedlono do getta w Dębicy, a 60 osób rozstrzelano[8].

W czasie okupacji na zamku mieścił się niemiecki Zarząd Powierniczy.

W lipcu 1944 roku wojska radzieckie sforsowały Wisłę i utworzyły na jej lewym brzegu tzw. przyczółek baranowsko-sandomierski.

30 lipca 1944 roku miasto wyzwoliły oddziały 13 armii I Frontu Ukraińskiego (po wojnie na rynku wzniesiono Pomnik Wdzięczności Armii Czerwonej[9]. Pomnik został jednak zburzony, a w jego miejsce wzniesiony zostanie pomnik przedstawiający orła piastowskiego z rozpostartymi skrzydłami i tablicą pamiątkową z brązu, mający przypominać o nadaniu praw miejskich przez Kazimierza Wielkiego. Wokół pomnika powstać mają 2 maszty flagowe oraz tablica informacyjna[10][11].

Po wojnie przeprowadzono reformę rolną, w wyniku której zamek i ziemia zostały przejęte przez Skarb Państwa.

Demografia | edytuj kod

Piramida wieku mieszkańców Baranowa Sandomierskiego w 2014 roku[2].

Struktura zatrudnienia | edytuj kod

Według danych Głównego Urzędu Statystycznego z dnia 31 grudnia 2018 roku[12] struktura zatrudnienia w Baranowie Sandomierskim przedstawia się następująco:

  • Rolnictwo (rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo) – 42,3%
  • Przemysł i budownictwo – 35,6%
  • Usługi (handel, naprawa pojazdów, transport, zakwaterowanie i gastronomia, informacja i komunikacja) – 7,7%
  • Finanse (działalność finansowa i ubezpieczeniowa, obsługa rynku nieruchomości) – 0,5%

Zabytki | edytuj kod

Zamek | edytuj kod

 Osobny artykuł: Zamek w Baranowie Sandomierskim. Ratusz w Baranowie Sandomierskim

W Baranowie Sandomierskim znajduje się późnorenesansowy zamek, ze względu na podobieństwa zwany Małym Wawelem. Siedziba rodu Leszczyńskich została zbudowana według projektu Santi Gucciego w latach 1591–1606. Zbudowany został na fundamentach istniejącej tu wcześniej twierdzy.

Część pomieszczeń jest udostępniona zwiedzającym. Przed przejęciem zamku przez Agencję Rozwoju Przemysłu S.A. w Warszawie w 1997 roku nie było możliwe zwiedzanie komnat zamkowych. W piwnicach znajduje się stała ekspozycja muzealna. Podziwiać można największe w Europie czółno wydłubane z pnia drzewa, wystawę kafli oraz salę poświęconą tematyce wydobycia siarki. Istnieje możliwość wynajęcia restauracji zamkowej oraz części sal na imprezy okolicznościowe (sympozja, wesela, a nawet śluby). Hotel mieści się w miejscu dawnych stajni.

Zamek otoczony jest 16-hektarowym obszarem parkowym. Za zamkiem ogród w stylu angielskim, po lewej od głównego wejścia ogród w stylu włoskim i w stylu francuskim.

Kościół | edytuj kod

 Osobny artykuł: Kościół Ścięcia św. Jana Chrzciciela w Baranowie Sandomierskim.

Późnorenesansowy kościół pw. Ścięcia św. Jana Chrzciciela z lat 1604–1607. Pierwotnie wybudowano go jako zbór kalwiński, został rozbudowany w XIX wieku.

Kaplica Dolańskich na cmentarzu parafialnym | edytuj kod

Na cmentarzu parafialnym znajduje się zabytkowa i neoklasycystyczna kaplica Dolańskich (właścicieli zamku w Baranowie Sandomierskim do czasu zakończenia II wojny światowej) zbudowana według projektu Tadeusza Stryjeńskiego w roku 1931. W tympanonie, nad wejściem widniej herb Dolańskich – Korab[13][14].

Inne atrakcje | edytuj kod

  • Stadion lekkoatletyczno-piłkarski na ulicy Mickiewicza.
  • Rynek z fontanną i Sercem Lasowiackim.
  • Trzy stawy oraz wieża widokowa.
  • Rzeki Wisła oraz Babulówka.
  • Zabytkowa Kapliczka z 1900 roku ufundowana przez Jana i Marię Szarama na ulicy Mickiewicza.
  • Zabytkowa figura św. Jana Nepomucena na ulicy Mickiewicza.
  • Muzeum Teatru Polskiego Radia – Muzeum Słów i Głosów na ulicy Zamkowej[15]
  • Figura Jezusa Frasobliwego na ulicy Fabrycznej[16].

Edukacja i kultura | edytuj kod

W Baranowie Sandomierskim znajdują się między innymi:

  • Szkoła wybudowana w 1912 roku, wliczająca się do Zespołu Szkół i Placówek w Baranowie Sandomierskim[17], znajdująca się na ulicy Kościuszki.
  • Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury[18] znany między innymi z konkursu „Dziecko w Folklorze” i działalności zespołu „Lasowiaczki". Znajduje się on na ulicy Fabrycznej. Ośrodek wydaje gminną gazetę – „Kwartalnik Gminy Baranów Sandomierski"[19]. W ośrodku spotykają się członkowie Uniwersytetu Trzeciego Wieku w Baranowie Sandomierskim[20].

Sport | edytuj kod

W mieście działa Gminna Akademia Sportu Baranów Sandomierski; działające sekcje sportowe:

  • piłka nożna
  • kajakarstwo
  • lekkoatletyka

Zasłużeni dla Miasta i Gminy Baranów Sandomierski | edytuj kod

  • Wiesław Gucwa
  • Anna Rzeszut
  • Zespół Obrzędowy „Lasowiaczki”
  • Ochotnicza Straż Pożarna w Skopaniu
  • Edmund Janas
  • Eugeniusz Durda
  • Zespół Pieśni i Tańca „Skopanie”
  • Ochotnicza Straż Pożarna w Baranowie Sandomierskim
  • Mirosław Pluta
  • Fabryka Firanek "WISAN" w Skopaniu
  • Klub Sportowy WISAN Skopanie
  • Kazimiera Kwiatkowska
  • Ochotnicza Straż Pożarna w Woli Baranowskiej
  • Ochotnicza Straż Pożarna w Dymitrowie Małym[21]

Ulice | edytuj kod

Poniżej w tabeli i ulice będące integralną częścią miasta Baranów Sandomierski, z aktualnie przypisanym im numerem zgodnym z TERYT z katalogu ULIC[22].

Miasta partnerskie | edytuj kod

Zobacz też | edytuj kod

Przypisy | edytuj kod

  1. ↑ Dane Głównego Urzędu Statystycznego: Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2008 r.). [dostęp 1.10.2009].
  2. ↑ a b Baranów Sandomierski w liczbach, [w:] Polska w liczbach [online], polskawliczbach.pl [dostęp 2016-01-11]  (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  3. ↑ Michał Bobrzyński, O założeniu wyższego i najwyższego sądu prawa niemieckiego na zamku krakowskim, w: Rozprawy Polskiej Akademii Umiejętności. Wydział Historyczno-Filozoficzny, t. IV, Kraków 1875, s. 119.
  4. ↑ Województwo sandomierskie w drugiej połowie XVI wieku. ; Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 1993, s. 109-110.
  5. ↑ Strona internetowa Diecezji Sandomierskiej.
  6. ↑ Instytut GośćI.G. Media Instytut GośćI.G., Konfederacja dzikowska – pierwszy zryw narodowy, sandomierz.gosc.pl, 18 października 2019 [dostęp 2020-12-14] .
  7. ↑ Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom I - wynik wyszukiwania - DIR, dir.icm.edu.pl [dostęp 2021-01-06] .
  8. ↑ a b c d Czesław Pilichowski: Obozy hitlerowskie na ziemiach polskich 1939–1945. Informator encyklopedyczny. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 91. ISBN 83-01-00065-1.
  9. ↑ Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa „Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939–1945”, Sport i Turystyka 1988, ​ISBN 83-217-2709-3​, str. 715
  10. ↑ MalgoM. La MalgoM., W Baranowie Sandomierskim powstanie pomnik Orła Piastowskiego, 4miasta.pl, 26 września 2020 [dostęp 2020-12-27]  (pol.).
  11. ↑ Aktualności / O Gminie / Baranów Sandomierski, www.baranowsandomierski.pl [dostęp 2020-12-27] .
  12. ↑ Baranów Sandomierski w liczbach, [w:] Polska w liczbach [online], polskawliczbach.pl [dostęp 2021-01-02]  (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  13. ↑ Parafie / O Gminie / Baranów Sandomierski, www.baranowsandomierski.pl [dostęp 2020-12-30] .
  14. ↑ Baranów Sandomierski - Grobowiec Dolańskich. Atrakcje turystyczne Baranowa Sandomierskiego. Ciekawe miejsca Baranowa Sandomierskiego, www.polskaniezwykla.pl [dostęp 2020-12-30] .
  15. ↑ Muzeum Teatru Polskiego Radia – Muzeum Słów i Głosów – Fundacja Teatr Wyobraźni. oficjalna strona. [dostęp 2020-11-17].
  16. ↑ Parafie / O Gminie / Baranów Sandomierski, www.baranowsandomierski.pl [dostęp 2020-12-30] .
  17. ↑ Zespół Szkół i Placówek w Baranowie Sandomierskim [dostęp 2020-12-27]  (pol.).
  18. ↑ Kultura / O Gminie / Baranów Sandomierski, www.baranowsandomierski.pl [dostęp 2020-12-27] .
  19. ↑ Gazeta Gminna / Rozrywka / Baranów Sandomierski, www.baranowsandomierski.pl [dostęp 2020-12-27] .
  20. ↑ Kalendarium / Baranów Sandomierski, www.baranowsandomierski.pl [dostęp 2020-12-30] .
  21. ↑ Zasłużeni dla Miasta i Gminy Baranów Sandomierski / O Gminie / Baranów Sandomierski, www.baranowsandomierski.pl [dostęp 2020-12-30] .
  22. ↑ a b ULIC – Katalog ulic (stan na: 2010-09-02), [w: Lista plików predefiniowanych]. 12 września 2010 r.
  23. ↑ Przyjazne Strony. W: Baranów Sandomierski [on-line]. [dostęp 2017-03-15].

Linki zewnętrzne | edytuj kod

Kontrola autorytatywna (miasto):
Na podstawie artykułu: "Baranów Sandomierski" pochodzącego z Wikipedii
OryginałEdytujHistoria i autorzy