Bobowate

Bobowate w encyklopedii

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania Budowa kwiatu Owoc – strąk grochu Łubin Siekiernica górska Kwiatostan wyki siewnej

Bobowate, motylkowate (Fabaceae Lindl., Papilionaceae Giseke[2]) – rodzina roślin należąca do rzędu bobowców (Fabales Bromhead). Należy do niej około 9,4% spośród wszystkich gatunków roślin dwuliściennych. Obejmuje w tropikach często rośliny drzewiaste, w klimacie umiarkowanym – głównie rośliny zielne. Symbioza z bakteriami brodawkowymi umożliwia wykorzystanie azotu atmosferycznego.

Spis treści

Morfologia | edytuj kod

Liście
Osadzone na pędzie spiralnie, są nieparzystopierzaście pojedynczo złożone (np. robinia akacjowa), parzystopierzaście złożone (np. karagana), dłoniaste (np. łubin) lub trójlistkowe (np. koniczyna); występują też liście pojedyncze. U motylkowatych występują przylistki, które mogą być częścią asymilacyjną przy redukcji blaszki liściowej (np. groszek). Częścią asymilacyjną mogą być również osie pędów (np. żarnowiec i janowiec). Z przekształconych części liścia mogą tworzyć się wąsy czepne (np. groszek, groch lub wyka). Ciernie pochodzenia przylistkowego występują np. u robinii akacjowej, pochodzenia liściowego np. u traganka, pędowego np. u wilżyny.
Kwiaty
Są to tzw. kwiaty motylkowe o specyficznej budowie. Są grzbieciste, zebrane w grona. Działek kielicha jest 5, zrośniętych ze sobą. Płatki korony ustawione w układzie zstępującym (tzn. płatek górny nachodzi na boczne, a te z kolei na dwa dolne) nadają "motylkowaty" pokrój kwiatu. Płatki różnią się od siebie – płatek górny jest największy i jest nazywany żagielkiem, dwa boczne płatki ze względu na ich kształt są nazywane wiosełkami lub skrzydełkami a dwa dolne tworzą łódeczkę. Ewolucja kwiatu motylkowatych idzie w kierunku zrastania się płatków. U większości gatunków płatki są wolne z wyjątkiem dwóch tworzących łódeczkę, które są na brzegu zrośnięte ze sobą na pewnym odcinku. U wyki zrośnięte są łódeczka i skrzydełka w środkowym odcinku tych płatków, natomiast ich nasady są wolne. Koniczyna ma wszystkie płatki zrośnięte ze sobą. Pręcików jest 10, ich nitki się ze sobą zrastają i tworzą rynienkę, do której ścieka nektar. Mogą być w ten sposób zrośnięte wszystkie pręciki, lub tylko 9, a jeden, górny jest wolny (np. u grochu). W rynience z nitek położony jest słupek o charakterystycznym kształcie – posiada długą, wąską zalążnię i zakrzywioną szyjkę słupka. Słupek zrasta się z jednego owocolistka. Drugi kierunek ewolucji prowadzi do silnej redukcji czterech płatków, pozostaje jedynie silnie rozrośnięty żagielek. Gatunków reprezentujących tę tendencję we florze środkowoeuropejskiej nie ma.
Owoce
Strąk, suchy, wielonasienny, pękający dwoma szwami. Odmianą tego owocu jest strąk przewęzisty rozpadający się na jednonasienne fragmenty (np. seradela) lub jednonasienny niepękający owoc – orzeszek (np. koniczyna). Zabiegi hodowlane pozwalają na wyselekcjonowanie strąków o zmięśniałej owocni (np. u odmian szparagowych fasoli zwykłej). Groch i łubin są samopylne (samoczynnie w pąku następuje samozapylenie), koniczyna natomiast jest samosterylna (własny pyłek nie kiełkuje na znamieniu).

Systematyka | edytuj kod

Rodzina bywała w przeszłości wąsko ujmowana (jako bobowate Fabaceae sensu stricto) z odrębnie wyróżnianymi spokrewnionymi rodzinami mimozowych (Mimosaceae) i brezylkowych (Caesalpiniaceae). Taki podział obecny był jeszcze w systemie Reveala z lat 1993-1999. Czasem wymienione rodziny traktowano jako podrodziny. W miarę poznawania złożonej filogenezy tej grupy roślin okazało się że bobowate (Fabaceae sensu lato) dzielą się na siedem-osiem głównych linii rozwojowych i dlatego rodzina obecnie definiowana jest szeroko, a poszczególne klady mają rangę taksonomiczną podrodzin, plemion lub określane są po prostu mianem grupy.

Pozycja rodziny według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)
Podział rodziny według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)

Wciąż niejasny jest układ kladów bazalnych rodziny. Za najstarsze linie rozwojowe w jej obrębie uważa się plemiona Cercideae (4–12 rodzajów) i Detarieae (ok. 81 rodzajów)[3]. W pozycji tej sytuuje się także izolowany, monotypowy rodzaj Duparquetia z pochodzącym z zachodniej Afryki gatunkiem D. orchidacea[1]. Z kladu obejmującego pozostałe bobowate odchodzi kilka linii rozwojowych o różnych ujęciach taksonomicznych. Podrodzina Faboideae (476 rodzajów) jest grupą monofiletyczną, podobnie mimozowe Mimosoideae (82 rodzaje). Rośliny grupowane dawniej w podrodzinie (lub rodzinie w niektórych ujęciach systematycznych) brezylkowych Caesalpinioideae Candolle w istocie stanowią dwie linie rozwojowe stanowiące klad wspólny z mimozowatymi, stąd takson w dawniejszym ujęciu ma charakter parafiletyczny. Starszą linią rozwojową jest grupa rodzajów tworząca tzw. klad Umtiza[1]. Należy do niego siedem rodzajów tworzących dwie grupy siostrzane. Jedna obejmuje rodzaje Umtiza, Gleditsia i Gymnocladus, do drugiej należą rodzaje: Ceratonia, Acrocarpus, Arcoa i Tetrapterocarpon[4].

Pozycja w systemie Reveala (1993-1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa różowe (Rosidae Takht.), nadrząd Fabanae R. Dahlgren ex Reveal, rząd bobowce (Fabales Bromhead), rodzina bobowate (Fabaceae Lindl.). Mimozowate (Mimosaceae) i brezylkowate (Caesalpiniaceae) wyróżniane są jako odrębne rodziny[5].

Pozycja w systemie Reveala (2008)

Klasa okrytonasienne Magnoliopsida Brongn., podklasa Rosidae Takht., nadrząd Rosanae Takht., rząd bobowce (Fabales Bromhead), rodzina bobowate (Fabaceae Lindl.). Mimozowate i brezylkowate wchodzą w skład bobowatych[6].

Przedstawiciele flory Polski

(Wykaz obejmuje rośliny dziko rosnące i zdziczałe oraz efemerofity i taksony uprawiane)

Zastosowanie | edytuj kod

Rodzina o bardzo dużym znaczeniu użytkowym dla człowieka.

Przypisy | edytuj kod

  1. ↑ a b c Stevens P.F.: Angiosperm Phylogeny Website (ang.). 2001–. [dostęp 2018-06-21].
  2. ↑ Nazwy naukowe alternatywne zgodnie z art. 18 Kodeksu Nomenklatury Botanicznej Division II. Rules and Recommendations. Chapter III. Nomenclature of taxa according to their rank. Section 2. Names of families and subfamilies, tribes and subtribes
  3. ↑ Wojciechowski, M. F.; Lavin, M.; Sanderson, M. J.. A phylogeny of legumes (Leguminosae) based on analysis of the plastid matK gene resolves many well-supported subclades within the family. „American Journal of Botany”. 91, 1846, 2004. DOI: 10.3732/ajb.91.11.1846. 
  4. ↑ Provides information about 'Umtiza' within the life and earth sciences (ang.). TropHort. [dostęp 2010-01-28].
  5. ↑ Crescent Bloom: Fabaceae (ang.). The Compleat Botanica. [dostęp 2009-12-24].
  6. ↑ Reveal J. L.: Classification of extant Vascular Plant Families – An expanded family scheme (ang.). 2007. [dostęp 2009-12-24].

Linki zewnętrzne | edytuj kod

Kontrola autorytatywna (takson):
Na podstawie artykułu: "Bobowate" pochodzącego z Wikipedii
OryginałEdytujHistoria i autorzy