Budżet państwa w encyklopedii
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwaniaBudżet państwa – podstawowy plan finansowy obejmujący dochody i wydatki państwa (władzy rządowej), uchwalany na okres roku budżetowego (w większości krajów rok budżetowy pokrywa się z rokiem kalendarzowym, ale np. w Wielkiej Brytanii zaczyna się w kwietniu, w Stanach Zjednoczonych w październiku).
Jako dochody budżetu państwa uwzględnia się m.in.: wpływy z podatków pośrednich i bezpośrednich, dochody niepodatkowe (np. cła), dochody jednostek budżetowych oraz dochody zagraniczne. Mianem wydatków określa się m.in. koszty dotacji, obsługi długu publicznego, obsługi sfery budżetowej, rozliczeń z bankami, subwencji dla gmin oraz rezerw ogólnych.
Termin „budżet” pochodzi z łacińskiego bulga, oznaczającego skórzany mieszek przeznaczony do zbierania dochodów. Słowo to przyjęło się następnie w wielu językach (ang. budget, starofr. bougette, fr. le budget). Dla historycznego rozwoju instytucji budżetu znaczenie miało kilka zdarzeń, które rozstrzygnęły o jej współczesnym kształcie, wśród których – poza oddzieleniem majątku publicznego od majątku królewskiego – wymienić należy rozwijanie stosunków towarowo-pieniężnych, parlamentaryzmu, funkcji socjalnych i gospodarczych państwa, rozwój międzynarodowych stosunków gospodarczych i finansowych oraz procesy integracyjne zachodzące we współczesnym świecie. Pierwszy polski budżet został uchwalony przez Sejm w roku 1768 i był jednym z wcześniejszych w Europie.
Spis treści
- 1 Pojęcie budżetu państwa
- 2 Funkcje budżetu państwa
- 3 Zasady budżetowe
- 4 Budżet państwa a ustawa budżetowa
- 5 Dochody i wydatki budżetowe
- 6 Budżet państwa w Polsce
- 7 Przypisy
- 8 Bibliografia
- 9 Linki zewnętrzne
Pojęcie budżetu państwa | edytuj kod
Budżet państwa to zarówno:
- plan dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów organów władzy publicznej, w tym organów administracji rządowej, organów kontroli i ochrony prawa, sądów i trybunałów sporządzony na okres roku budżetowego,
- fundusz scentralizowanych środków pieniężnych gromadzonych i rozdzielanych w ciągu roku, w związku z realizacją zadań państwa,
- jak i akt normatywny najwyższej rangi, ponieważ jest uchwalany w formie ustawy.
W związku z tym pojęcie budżetu państwa może być rozumiane w trzech aspektach:
- ekonomicznym – pewien fundusz pieniężny,
- prawnym – pewien akt normatywny,
- technicznym (konstrukcja techniczna) – wszelkie czynności związane z gromadzeniem i wydatkowaniem środków budżetowych.
Budżet państwa stanowi prawną podstawę działalności władzy wykonawczej (rządu). Jest upoważnieniem dla władzy wykonawczej do dokonywania wydatków i ściągania dochodów. Jest zarazem aktem upoważniającym władzę wykonawczą do gospodarowania publicznymi funduszami. Uchwalenie budżetu, a następnie przyjęcie sprawozdania z jego wykonania, jest aktem politycznego zaufania władzy ustawodawczej dla rządu. Przyjęcie budżetu następuje w wyniku konsensusu między władzą ustawodawczą i wykonawczą oraz grupami interesów[1].
Funkcje budżetu państwa | edytuj kod
Funkcje budżetu odzwierciedlają jego istotę i rolę w procesie społeczno-ekonomicznym państwa. Mogą one wpływać pobudzająco na rozwój gospodarczy kraju lub go ograniczać. Są to:
- funkcja redystrybucyjna – budżet państwa, przejmując podatki, cła i inne opłaty od przedsiębiorstw i gospodarstw domowych dokonuje ich rozdziału pomiędzy inne podmioty, zarówno w wyniku transferów nieodpłatnych (renty, emerytury, pomoc publiczna, nieoprocentowane kredyty), jak i przez zakup dóbr i usług na rynku;
- stabilizacyjna – budżet łagodzi wahania cyklu koniunkturalnego i zapewnia zrównoważony wzrost gospodarki;
- fiskalna – budżet przejmuje podatki, cła i inne opłaty;
- bodźcowa/stymulująca – przez redystrybucję dochodu budżet (zwłaszcza zakupy dóbr i usług, ale także dotacje i subwencje) stymuluje działalność podmiotów gospodarczych, podaż, popyt i ceny.
Zasady budżetowe | edytuj kod
Tworzenie budżetu państwa wymaga spełnienia szczegółowych zasad, które określają pożądane cechy budżetu, dotyczące zakresu treści budżetu oraz jego konstrukcji. Do najważniejszych z nich należą:
- zasada równowagi – postulat, aby kwota planowanych wydatków znalazła pełne pokrycie w przewidywanych dochodach, co sprowadza się do bilansowania budżetu w taki sposób, aby nie generował on deficytu budżetowego;
- zasada jedności formalnej – zgodnie z którą w jednym czasie w jednym państwie może istnieć tylko jeden budżet, gdyż tylko w takiej sytuacji jest możliwe sprawowanie realnego nadzoru władz ustawodawczych nad władzami wykonawczymi. W Polsce przeczy tej zasadzie istnienie parabudżetów, jakimi są fundusze celowe;
- zasada jedności materialnej – postuluje, aby wszystkie dochody wpływały do jednego budżetu i z niego były finansowane wszystkie wydatki. Wyklucza to możliwość związania określonego wydatku z konkretnym źródłem dochodu, jak to było np. w przypadku tzw. podatku drogowego;
- zasada powszechności – wszystkie podmioty gospodarki publicznej powinny być powiązane z budżetem albo metodą finansowania brutto (bezpośrednio) albo netto (pośrednio);
- zasada zupełności (ustrojowo-konstytucyjna) – określa udział państwa w gospodarce (teoretycznie rozwiązanie tego problemu nie istnieje). Istnieją tutaj dwa podejścia:
- podejście klasyczne – zakłada, że zasada zupełności zachowana jest wówczas, gdy wszelka działalność gospodarcza państwa znajduje swoje odzwierciedlenie w budżecie. Takie ujęcie problemu dopuszcza jedynie finansowanie bezpośrednie, a więc budżetowanie brutto. Wszystkie dochody i wydatki jednostek budżetowych są ujmowane wówczas w planie budżetowym jako dochody i wydatki budżetu,
- podejście modernistyczne – uznaje zasadę zupełności budżetowej za spełnioną, jeśli jednostki sektora publicznego mają jakiekolwiek powiązanie z budżetem państwa. Jest to tzw. finansowanie budżetowe pośrednie lub budżetowanie netto. Jednostki budżetowe rozliczają się wówczas z budżetem według salda debetowego lub kredytowego, dotyczącego zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych i środków zgromadzonych na wydzielonym rachunku dochodów własnych;
- zasada dualizmu budżetowego – postuluje opracowywanie, poza budżetem operacyjnym (obowiązującym w cyklach rocznych), budżetu majątkowego w cyklach dwu- lub trzyletnich. Zasada w Polsce nie jest realizowana;
- zasada szczegółowości – wydatki i dochody budżetu powinny być ujęte ze stosowną szczegółowością, związaną z określeniem zakresu swobody władzy wykonawczej. Celem realizacji tej zasady jest ograniczenie możliwości nadinterpretacji i nadużyć w trakcie wykonywania budżetu. Zasada ma związek z klasyfikacją budżetową;
- zasada operatywności – budżet wymaga opracowania w układzie podmiotowym, co oznacza wskazanie zadań zarówno w zakresie gromadzenia dochodów, jak i realizacji wydatków dla konkretnych podmiotów;
- zasada przejrzystości – budżet powinien być przedstawiony parlamentowi i społeczeństwu w możliwie przejrzystym układzie, spopularyzowany w środkach masowego przekazu, ułatwiając przez to ocenę jego wykonania;
- zasada jawności – postuluje jawność procesu przygotowywania, uchwalania, realizacji i kontroli budżetu. Zarówno ustawa budżetowa, jak i sprawozdanie z jej realizacji mają być ogłaszane w sposób ogólnodostępny (Dziennik Ustaw);
- zasada gospodarności (racjonalności) – wymaga racjonalnego, czyli oszczędnego, wydatkowania środków budżetowych;
- zasada realności – postuluje maksymalną precyzję w planowaniu dochodów i wydatków (część doktryny tej zasady nie uznaje);
- zasada jednoroczności (rygoru budżetowego) – zasada, przyjmująca coroczność, periodyczność budżetu;
- zasada uprzedniości – zasada uchwalenia budżetu przed terminem jego obowiązywania, a więc przed rozpoczęciem nowego roku budżetowego. Od zasady tej istnieją pewne odstępstwa:
- prerogacja budżetu – przedłużenie ważności budżetu ubiegłorocznego na pewien okres roku następnego,
- prowizorium budżetowe – skrócona wersja ustawy budżetowej,
- funkcjonowanie gospodarki budżetowej w oparciu o projekt budżetu. Polskie prawo dopuszcza jedynie prowizorium jako odstępstwo od zasady uprzedniości.
Budżet państwa a ustawa budżetowa | edytuj kod
Ustawa budżetowa jest pojęciem szerszym. Budżet jest jednym, ale nie jedynym załącznikiem do ustawy. Załącznikami są np. zestawienie przychodów i wydatków zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych, plany przychodów i wydatków państwowych funduszy celowych. Ustawa budżetowa zawiera więc budżet i inne plany finansowe. Budżet jest podstawowym planem, za pośrednictwem którego dokonuje się znaczącej kwoty wydatków.
Dochody i wydatki budżetowe | edytuj kod
Dochody budżetowe | edytuj kod
Klasyfikacja:
Wydatki budżetowe | edytuj kod
Osobny artykuł: Wydatki budżetu państwa.Klasyfikacja według działów:[potrzebny przypis]
- rolnictwo,
- nauka,
- oświata i wychowanie,
- szkolnictwo wyższe,
- ochrona zdrowia,
- opieka społeczna,
- administracja publiczna,
- wymiar sprawiedliwości,
- urzędy naczelnych organów władzy,
- ubezpieczenia społeczne,
- obrona narodowa,
- bezpieczeństwo publiczne.
Klasyfikacja według przeznaczenia:[potrzebny przypis]
- dotacje do podmiotów gospodarczych,
- dotacje do gospodarstw komunalnych i mieszkalnictwa,
- ubezpieczenia społeczne,
- obsługa długu krajowego,
- obsługa zadłużenia zagranicznego,
- subwencje dla gmin,
- wydatki bieżące jednostek budżetowych,
- wydatki inwestycyjne.
Wydatki mogą być finansowane z:
- podatków (przy zrównoważonym budżecie): według twierdzenia Haavelma (o zrównoważonym budżecie) wzrost wydatków państwa o 1 £, który jest finansowany przez taki sam wzrost podatków, zwiększa dochód o 1 £. Oznacza to, że każdy cel dotyczący dochodu można zrealizować bez konieczności zwiększania deficytu budżetowego.
- za pomocą deficytu: wydatki finansowane deficytem mogą bardziej stymulować dochód i zatrudnienie. W ramach tego sposobu wyróżnia się:
- finansowanie przez kreację dodatkowej bazy monetarnej – jeśli jest dokonywane w drodze bezpośredniego „drukowania” pieniądza, to praktycznie nie powoduje kosztów. Jeśli dokonuje się go za pośrednictwem porozumień między rządem a bankiem centralnym, które ustalają stopę procentową na poziomie niższym od rynkowego, to wówczas generuje minimalne koszty;
- finansowanie za pośrednictwem emisji obligacji państwowych – ten sposób jest bardziej kosztowny. Pozostawia bazę monetarną na niezmienionym poziomie i powoduje wzrost stóp procentowych. Jego skutkiem jest m.in. wypieranie przez wydatki państwa inwestycji prywatnych.
Budżet państwa w Polsce | edytuj kod
W Polsce budżet państwa jest uchwalany w formie ustawy budżetowej na okres roku zwanego rokiem budżetowym, który pokrywa się z rokiem kalendarzowym. Następnie budżet jest ogłaszany w Dzienniku Ustaw jako ustawa budżetowa i staje się wówczas aktem prawnym umożliwiającym organom wykonawczym jego realizację.
W wyjątkowych sytuacjach, np. z powodu trudności politycznych, gospodarczych, czy też klęsk żywiołowych, gdy Rada Ministrów nie może w ustawowym terminie przedstawić parlamentowi projektu ustawy budżetowej na cały rok, wówczas przedkłada parlamentowi projekt ustawy o prowizorium budżetowym, czyli przejściowym planem finansowym, w którym dochody i wydatki są ujęte w okresie krótszym niż rok. Prowizorium traci moc z chwilą uchwalenia ustawy budżetowej.
Kwoty dochodów i wydatków zapisane w ustawach budżetowych | edytuj kod
Wykonanie budżetu Państwa | edytuj kod
Szacunkowe wykonanie budżetu w rozbiciu na miesiące w mln zł | edytuj kod
Pierwszy budżet Polski | edytuj kod
Za pierwszy budżet Polski uważa się "Percepty i ekspensy wszystkich intrat i skarbów obojga narodów podług niżej opisanych tabel” Sejmu z 1768 (czasy gdy władał Stanisław August Poniatowski). Wpływy miały wynieść 17 mil złotych, podczas gdy wyniosły 9 mil złotych. Połowa wydatków była przeznaczona na wojsko[39].
Przypisy | edytuj kod
- ↑ Komar 1996 ↓, s. 81–83.
- ↑ Ustawa budżetowa na 2019 r. – Ministerstwo Finansów, www.mf.gov.pl [dostęp 2019-02-09] .
- ↑ Ustawa budżetowa na rok 2018 z dnia 11 stycznia 2018 roku – podpisana przez Prezydenta RP 29 stycznia 2018 r. (Dz. U. z 2018 r. poz. 291) – Ustawa budżetowa 2018 – Ministerstwo Finansów, www.mf.gov.pl [dostęp 2018-03-11] .
- ↑ Kancelaria SejmuK.S. RP Kancelaria SejmuK.S., Ustawa budżetowa na rok 2017, isap.sejm.gov.pl [dostęp 2017-01-19] .
- ↑ Kancelaria SejmuK.S. RP Kancelaria SejmuK.S., Ustawa budżetowa na rok 2016, isap.sejm.gov.pl [dostęp 2017-01-03] .
- ↑ Kancelaria SejmuK.S. RP Kancelaria SejmuK.S., Ustawa budżetowa na rok 2015, isap.sejm.gov.pl [dostęp 2016-02-15] .
- ↑ Kancelaria SejmuK.S. RP Kancelaria SejmuK.S., Ustawa budżetowa na rok 2014, isap.sejm.gov.pl [dostęp 2016-02-15] .
- ↑ Kancelaria SejmuK.S. RP Kancelaria SejmuK.S., Ustawa budżetowa na rok 2013, isap.sejm.gov.pl [dostęp 2016-02-15] .
- ↑ Kancelaria SejmuK.S. RP Kancelaria SejmuK.S., Ustawa budżetowa na rok 2012, isap.sejm.gov.pl [dostęp 2016-02-15] .
- ↑ Kancelaria SejmuK.S. RP Kancelaria SejmuK.S., Ustawa budżetowa na rok 2011, isap.sejm.gov.pl [dostęp 2016-02-15] .
- ↑ Kancelaria SejmuK.S. RP Kancelaria SejmuK.S., Ustawa budżetowa na rok 2010, isap.sejm.gov.pl [dostęp 2016-02-15] .
- ↑ Kancelaria SejmuK.S. RP Kancelaria SejmuK.S., Ustawa budżetowa na rok 2009, isap.sejm.gov.pl [dostęp 2017-06-08] .
- ↑ Eurostat, General government deficit/surplus, ec.europa.eu [dostęp 2017-04-24] .
- ↑ Sprawozdanie roczne za 2019 rok, www.gov.pl [dostęp 2020-10-26] .
- ↑ Sprawozdanie roczne za 2018 rok, www.gov.pl [dostęp 2020-10-26] .
- ↑ Szacunkowe dane o wykonaniu budżetu państwa w 2017 r., www.mf.gov.pl [dostęp 2018-06-01] .
- ↑ Sprawozdanie z wykonania budżetu państwa w 2016 r., www.mf.gov.pl [dostęp 2017-05-31] .
- ↑ Ministerstwo Finansów – Departament BudżetuM.F.– D.B. Państwa Ministerstwo Finansów – Departament BudżetuM.F.– D.B., Sprawozdanie z wykonania budżetu Państwa za okres od 1 stycznia do 31 grudnia 2015, www.mf.gov.pl [dostęp 2016-12-22] .
- ↑ Ministerstwo Finansów – Departament BudżetuM.F.– D.B. Państwa Ministerstwo Finansów – Departament BudżetuM.F.– D.B., Sprawozdanie z wykonania budżetu Państwa za okres od 1 stycznia do 31 grudnia 2014, www.mf.gov.pl [dostęp 2016-12-22] .
- ↑ Ministerstwo Finansów – Departament BudżetuM.F.– D.B. Państwa Ministerstwo Finansów – Departament BudżetuM.F.– D.B., Sprawozdanie z wykonania budżetu Państwa za okres od 1 stycznia do 31 grudnia 2013, www.mf.gov.pl [dostęp 2016-12-22] .
- ↑ Ministerstwo Finansów – Departament BudżetuM.F.– D.B. Państwa Ministerstwo Finansów – Departament BudżetuM.F.– D.B., Sprawozdanie z wykonania budżetu Państwa za okres od 1 stycznia do 31 grudnia 2012, www.mf.gov.pl [dostęp 2016-12-22] .
- ↑ Ministerstwo Finansów – Departament BudżetuM.F.– D.B. Państwa Ministerstwo Finansów – Departament BudżetuM.F.– D.B., Sprawozdanie z wykonania budżetu Państwa za okres od 1 stycznia do 31 grudnia 2011, www.mf.gov.pl [dostęp 2016-12-22] .
- ↑ Ministerstwo Finansów – Departament BudżetuM.F.– D.B. Państwa Ministerstwo Finansów – Departament BudżetuM.F.– D.B., Sprawozdanie z wykonania budżetu Państwa za okres od 1 stycznia do 31 grudnia 2010 r., www.mf.gov.pl [dostęp 2016-12-22] .
- ↑ 2009 – Sprawozdanie z wykonania budżetu państwa (roczne) – Ministerstwo Finansów, www.mf.gov.pl [dostęp 2018-05-27] .
- ↑ 2008 – Sprawozdanie z wykonania budżetu państwa (roczne) – Ministerstwo Finansów, www.mf.gov.pl [dostęp 2018-05-27] .
- ↑ 2007 – Sprawozdanie z wykonania budżetu państwa (roczne) – Ministerstwo Finansów, www.mf.gov.pl [dostęp 2018-05-27] .
- ↑ 2006 – Sprawozdanie z wykonania budżetu państwa (roczne) – Ministerstwo Finansów, www.mf.gov.pl [dostęp 2018-05-27] .
- ↑ 2005 – Sprawozdanie z wykonania budżetu państwa (roczne) – Ministerstwo Finansów, www.mf.gov.pl [dostęp 2018-05-27] .
- ↑ 2004 – Sprawozdanie z wykonania budżetu państwa (roczne) – Ministerstwo Finansów, www.mf.gov.pl [dostęp 2018-05-27] .
- ↑ 2003 – Sprawozdanie z wykonania budżetu państwa (roczne) – Ministerstwo Finansów, www.mf.gov.pl [dostęp 2018-05-27] .
- ↑ 2002 – Sprawozdanie z wykonania budżetu państwa (roczne) – Ministerstwo Finansów, www.mf.gov.pl [dostęp 2018-05-27] .
- ↑ 2001 – Sprawozdanie z wykonania budżetu państwa (roczne) – Ministerstwo Finansów, www.mf.gov.pl [dostęp 2018-05-27] .
- ↑ 2000 – Sprawozdanie z wykonania budżetu państwa (roczne) – Ministerstwo Finansów, www.mf.gov.pl [dostęp 2018-05-27] .
- ↑ Szacunek 2019, Ministerstwo Finansów [dostęp 2019-03-03] .
- ↑ Szacunkowe dane o wykonaniu budżetu państwa w 2018 r. – Szacunkowe dane o wykonaniu budżetu państwa – Ministerstwo Finansów, www.mf.gov.pl [dostęp 2018-06-02] .
- ↑ Szacunkowe dane o wykonaniu budżetu państwa w 2017 r. – Szacunkowe dane o wykonaniu budżetu państwa – Ministerstwo Finansów, www.mf.gov.pl [dostęp 2018-06-02] .
- ↑ Szacunkowe dane o wykonaniu budżetu państwa w 2016 r. – Szacunkowe dane o wykonaniu budżetu państwa – Ministerstwo Finansów, www.mf.gov.pl [dostęp 2018-06-02] .
- ↑ Szacunkowe dane o wykonaniu budżetu państwa w 2015 r. – Szacunkowe dane o wykonaniu budżetu państwa – Ministerstwo Finansów, www.mf.gov.pl [dostęp 2018-06-02] .
- ↑ Jak powstawał i powstaje budżet państwa? | Tysol.pl, www.tysol.pl [dostęp 2019-11-23] .
Bibliografia | edytuj kod
- AndrzejA. Borodo AndrzejA., Polskie prawo finansowe. Zarys ogólny, Toruń: Towarzystwo Naukowe Organizacji i Kierownictwa „Dom Organizatora”, 2005, ISBN 83-7285-253-7, OCLC 69488363 .
- A. Komar, Finanse publiczne w gospodarce rynkowej, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz 1996
- A. Gomułowicz, J. Małecki, Polskie prawo finansowe, LexisNexis, 2006, ISBN 83-7334-585-X.
- Z. Ofiarski, Piotr Nowicki, Prawo finansowe, C.H. Beck, ISBN 83-7483-506-0.
- N. Acocella, Zasady polityki gospodarczej, PWN, Warszawa 2002
- L. Lipiec-Warzecha, Komentarz do art. 95 ustawy o finansach publicznych, SIP LEX, 2007.
- E. Chojna-Duch, H. Litwińczuk (red.), Prawo finansowe, Warszawa 2007.
Linki zewnętrzne | edytuj kod
- Leksykon budżetowy, sejm.gov.pl [dostęp 2015-12-08] .
- Polityka budżetowa, GrzegorzG. Gołębiowski (red.), wyd. 3/2010, sejm.gov.pl .