Budżet państwa

Budżet państwa w encyklopedii

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania

Budżet państwa – podstawowy plan finansowy obejmujący dochody i wydatki państwa (władzy rządowej), uchwalany na okres roku budżetowego (w większości krajów rok budżetowy pokrywa się z rokiem kalendarzowym, ale np. w Wielkiej Brytanii zaczyna się w kwietniu, w Stanach Zjednoczonych w październiku).

Jako dochody budżetu państwa uwzględnia się m.in.: wpływy z podatków pośrednich i bezpośrednich, dochody niepodatkowe (np. cła), dochody jednostek budżetowych oraz dochody zagraniczne. Mianem wydatków określa się m.in. koszty dotacji, obsługi długu publicznego, obsługi sfery budżetowej, rozliczeń z bankami, subwencji dla gmin oraz rezerw ogólnych.

Termin „budżet” pochodzi z łacińskiego bulga, oznaczającego skórzany mieszek przeznaczony do zbierania dochodów. Słowo to przyjęło się następnie w wielu językach (ang. budget, starofr. bougette, fr. le budget). Dla historycznego rozwoju instytucji budżetu znaczenie miało kilka zdarzeń, które rozstrzygnęły o jej współczesnym kształcie, wśród których – poza oddzieleniem majątku publicznego od majątku królewskiego – wymienić należy rozwijanie stosunków towarowo-pieniężnych, parlamentaryzmu, funkcji socjalnych i gospodarczych państwa, rozwój międzynarodowych stosunków gospodarczych i finansowych oraz procesy integracyjne zachodzące we współczesnym świecie. Pierwszy polski budżet został uchwalony przez Sejm w roku 1768 i był jednym z wcześniejszych w Europie.

Spis treści

Pojęcie budżetu państwa | edytuj kod

Budżet państwa to zarówno:

  • plan dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów organów władzy publicznej, w tym organów administracji rządowej, organów kontroli i ochrony prawa, sądów i trybunałów sporządzony na okres roku budżetowego,
  • fundusz scentralizowanych środków pieniężnych gromadzonych i rozdzielanych w ciągu roku, w związku z realizacją zadań państwa,
  • jak i akt normatywny najwyższej rangi, ponieważ jest uchwalany w formie ustawy.

W związku z tym pojęcie budżetu państwa może być rozumiane w trzech aspektach:

  • ekonomicznym – pewien fundusz pieniężny,
  • prawnym – pewien akt normatywny,
  • technicznym (konstrukcja techniczna) – wszelkie czynności związane z gromadzeniem i wydatkowaniem środków budżetowych.

Budżet państwa stanowi prawną podstawę działalności władzy wykonawczej (rządu). Jest upoważnieniem dla władzy wykonawczej do dokonywania wydatków i ściągania dochodów. Jest zarazem aktem upoważniającym władzę wykonawczą do gospodarowania publicznymi funduszami. Uchwalenie budżetu, a następnie przyjęcie sprawozdania z jego wykonania, jest aktem politycznego zaufania władzy ustawodawczej dla rządu. Przyjęcie budżetu następuje w wyniku konsensusu między władzą ustawodawczą i wykonawczą oraz grupami interesów[1].

Funkcje budżetu państwa | edytuj kod

Funkcje budżetu odzwierciedlają jego istotę i rolę w procesie społeczno-ekonomicznym państwa. Mogą one wpływać pobudzająco na rozwój gospodarczy kraju lub go ograniczać. Są to:

Zasady budżetowe | edytuj kod

Tworzenie budżetu państwa wymaga spełnienia szczegółowych zasad, które określają pożądane cechy budżetu, dotyczące zakresu treści budżetu oraz jego konstrukcji. Do najważniejszych z nich należą:

  • zasada równowagi – postulat, aby kwota planowanych wydatków znalazła pełne pokrycie w przewidywanych dochodach, co sprowadza się do bilansowania budżetu w taki sposób, aby nie generował on deficytu budżetowego;
  • zasada jedności formalnej – zgodnie z którą w jednym czasie w jednym państwie może istnieć tylko jeden budżet, gdyż tylko w takiej sytuacji jest możliwe sprawowanie realnego nadzoru władz ustawodawczych nad władzami wykonawczymi. W Polsce przeczy tej zasadzie istnienie parabudżetów, jakimi są fundusze celowe;
  • zasada jedności materialnej – postuluje, aby wszystkie dochody wpływały do jednego budżetu i z niego były finansowane wszystkie wydatki. Wyklucza to możliwość związania określonego wydatku z konkretnym źródłem dochodu, jak to było np. w przypadku tzw. podatku drogowego;
  • zasada powszechności – wszystkie podmioty gospodarki publicznej powinny być powiązane z budżetem albo metodą finansowania brutto (bezpośrednio) albo netto (pośrednio);
  • zasada zupełności (ustrojowo-konstytucyjna) – określa udział państwa w gospodarce (teoretycznie rozwiązanie tego problemu nie istnieje). Istnieją tutaj dwa podejścia:
    • podejście klasyczne – zakłada, że zasada zupełności zachowana jest wówczas, gdy wszelka działalność gospodarcza państwa znajduje swoje odzwierciedlenie w budżecie. Takie ujęcie problemu dopuszcza jedynie finansowanie bezpośrednie, a więc budżetowanie brutto. Wszystkie dochody i wydatki jednostek budżetowych są ujmowane wówczas w planie budżetowym jako dochody i wydatki budżetu,
    • podejście modernistyczne – uznaje zasadę zupełności budżetowej za spełnioną, jeśli jednostki sektora publicznego mają jakiekolwiek powiązanie z budżetem państwa. Jest to tzw. finansowanie budżetowe pośrednie lub budżetowanie netto. Jednostki budżetowe rozliczają się wówczas z budżetem według salda debetowego lub kredytowego, dotyczącego zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych i środków zgromadzonych na wydzielonym rachunku dochodów własnych;
  • zasada dualizmu budżetowego – postuluje opracowywanie, poza budżetem operacyjnym (obowiązującym w cyklach rocznych), budżetu majątkowego w cyklach dwu- lub trzyletnich. Zasada w Polsce nie jest realizowana;
  • zasada szczegółowości – wydatki i dochody budżetu powinny być ujęte ze stosowną szczegółowością, związaną z określeniem zakresu swobody władzy wykonawczej. Celem realizacji tej zasady jest ograniczenie możliwości nadinterpretacji i nadużyć w trakcie wykonywania budżetu. Zasada ma związek z klasyfikacją budżetową;
  • zasada operatywności – budżet wymaga opracowania w układzie podmiotowym, co oznacza wskazanie zadań zarówno w zakresie gromadzenia dochodów, jak i realizacji wydatków dla konkretnych podmiotów;
  • zasada przejrzystości – budżet powinien być przedstawiony parlamentowi i społeczeństwu w możliwie przejrzystym układzie, spopularyzowany w środkach masowego przekazu, ułatwiając przez to ocenę jego wykonania;
  • zasada jawności – postuluje jawność procesu przygotowywania, uchwalania, realizacji i kontroli budżetu. Zarówno ustawa budżetowa, jak i sprawozdanie z jej realizacji mają być ogłaszane w sposób ogólnodostępny (Dziennik Ustaw);
  • zasada gospodarności (racjonalności) – wymaga racjonalnego, czyli oszczędnego, wydatkowania środków budżetowych;
  • zasada realności – postuluje maksymalną precyzję w planowaniu dochodów i wydatków (część doktryny tej zasady nie uznaje);
  • zasada jednoroczności (rygoru budżetowego) – zasada, przyjmująca coroczność, periodyczność budżetu;
  • zasada uprzedniości – zasada uchwalenia budżetu przed terminem jego obowiązywania, a więc przed rozpoczęciem nowego roku budżetowego. Od zasady tej istnieją pewne odstępstwa:
    • prerogacja budżetu – przedłużenie ważności budżetu ubiegłorocznego na pewien okres roku następnego,
    • prowizorium budżetowe – skrócona wersja ustawy budżetowej,
    • funkcjonowanie gospodarki budżetowej w oparciu o projekt budżetu. Polskie prawo dopuszcza jedynie prowizorium jako odstępstwo od zasady uprzedniości.

Budżet państwa a ustawa budżetowa | edytuj kod

Ustawa budżetowa jest pojęciem szerszym. Budżet jest jednym, ale nie jedynym załącznikiem do ustawy. Załącznikami są np. zestawienie przychodów i wydatków zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych, plany przychodów i wydatków państwowych funduszy celowych. Ustawa budżetowa zawiera więc budżet i inne plany finansowe. Budżet jest podstawowym planem, za pośrednictwem którego dokonuje się znaczącej kwoty wydatków.

Dochody i wydatki budżetowe | edytuj kod

Dochody budżetowe | edytuj kod

Klasyfikacja:

Wydatki budżetowe | edytuj kod

 Osobny artykuł: Wydatki budżetu państwa.

Klasyfikacja według działów:[potrzebny przypis]

Klasyfikacja według przeznaczenia:[potrzebny przypis]

Wydatki mogą być finansowane z:

  1. podatków (przy zrównoważonym budżecie): według twierdzenia Haavelma (o zrównoważonym budżecie) wzrost wydatków państwa o 1 £, który jest finansowany przez taki sam wzrost podatków, zwiększa dochód o 1 £. Oznacza to, że każdy cel dotyczący dochodu można zrealizować bez konieczności zwiększania deficytu budżetowego.
  2. za pomocą deficytu: wydatki finansowane deficytem mogą bardziej stymulować dochód i zatrudnienie. W ramach tego sposobu wyróżnia się:
    • finansowanie przez kreację dodatkowej bazy monetarnej – jeśli jest dokonywane w drodze bezpośredniego „drukowania” pieniądza, to praktycznie nie powoduje kosztów. Jeśli dokonuje się go za pośrednictwem porozumień między rządem a bankiem centralnym, które ustalają stopę procentową na poziomie niższym od rynkowego, to wówczas generuje minimalne koszty;
    • finansowanie za pośrednictwem emisji obligacji państwowych – ten sposób jest bardziej kosztowny. Pozostawia bazę monetarną na niezmienionym poziomie i powoduje wzrost stóp procentowych. Jego skutkiem jest m.in. wypieranie przez wydatki państwa inwestycji prywatnych.

Budżet państwa w Polsce | edytuj kod

W Polsce budżet państwa jest uchwalany w formie ustawy budżetowej na okres roku zwanego rokiem budżetowym, który pokrywa się z rokiem kalendarzowym. Następnie budżet jest ogłaszany w Dzienniku Ustaw jako ustawa budżetowa i staje się wówczas aktem prawnym umożliwiającym organom wykonawczym jego realizację.

W wyjątkowych sytuacjach, np. z powodu trudności politycznych, gospodarczych, czy też klęsk żywiołowych, gdy Rada Ministrów nie może w ustawowym terminie przedstawić parlamentowi projektu ustawy budżetowej na cały rok, wówczas przedkłada parlamentowi projekt ustawy o prowizorium budżetowym, czyli przejściowym planem finansowym, w którym dochody i wydatki są ujęte w okresie krótszym niż rok. Prowizorium traci moc z chwilą uchwalenia ustawy budżetowej.

Kwoty dochodów i wydatków zapisane w ustawach budżetowych | edytuj kod

Wykonanie budżetu państwa | edytuj kod

Szacunkowe wykonanie budżetu w rozbiciu na miesiące w mln zł | edytuj kod

Pierwszy budżet Polski | edytuj kod

Za pierwszy budżet Polski uważa się "Percepty i ekspensy wszystkich intrat i skarbów obojga narodów podług niżej opisanych tabel” Sejmu z 1768 (czasy gdy władał Stanisław August Poniatowski). Wpływy miały wynieść 17 mil złotych, podczas gdy wyniosły 9 mil złotych. Połowa wydatków była przeznaczona na wojsko[45].

Przypisy | edytuj kod

  1. ↑ Komar 1996 ↓, s. 81–83.
  2. ↑ Ustawa 2021 - Ministerstwo Finansów - Portal Gov.pl, Ministerstwo Finansów [dostęp 2021-05-03]  (pol.).
  3. ↑ Ustawa z dnia 28 października 2020 r. o zmianie ustawy budżetowej na rok 2020 (Dz.U. z 2020 r. poz. 1919).
  4. ↑ Ustawa budżetowa na 2019 r. – Ministerstwo Finansów, www.mf.gov.pl [dostęp 2019-02-09] .
  5. ↑ Ustawa budżetowa na rok 2018 z dnia 11 stycznia 2018 roku – podpisana przez Prezydenta RP 29 stycznia 2018 r. (Dz. U. z 2018 r. poz. 291) – Ustawa budżetowa 2018 – Ministerstwo Finansów, www.mf.gov.pl [dostęp 2018-03-11] .
  6. ↑ Kancelaria SejmuK.S. RP Kancelaria SejmuK.S., Ustawa budżetowa na rok 2017, isap.sejm.gov.pl [dostęp 2017-01-19] .
  7. ↑ Kancelaria SejmuK.S. RP Kancelaria SejmuK.S., Ustawa budżetowa na rok 2016, isap.sejm.gov.pl [dostęp 2017-01-03] .
  8. ↑ Kancelaria SejmuK.S. RP Kancelaria SejmuK.S., Ustawa budżetowa na rok 2015, isap.sejm.gov.pl [dostęp 2016-02-15] .
  9. ↑ Kancelaria SejmuK.S. RP Kancelaria SejmuK.S., Ustawa budżetowa na rok 2014, isap.sejm.gov.pl [dostęp 2016-02-15] .
  10. ↑ Kancelaria SejmuK.S. RP Kancelaria SejmuK.S., Ustawa budżetowa na rok 2013, isap.sejm.gov.pl [dostęp 2016-02-15] .
  11. ↑ Kancelaria SejmuK.S. RP Kancelaria SejmuK.S., Ustawa budżetowa na rok 2012, isap.sejm.gov.pl [dostęp 2016-02-15] .
  12. ↑ Kancelaria SejmuK.S. RP Kancelaria SejmuK.S., Ustawa budżetowa na rok 2011, isap.sejm.gov.pl [dostęp 2016-02-15] .
  13. ↑ Kancelaria SejmuK.S. RP Kancelaria SejmuK.S., Ustawa budżetowa na rok 2010, isap.sejm.gov.pl [dostęp 2016-02-15] .
  14. ↑ Kancelaria SejmuK.S. RP Kancelaria SejmuK.S., Ustawa budżetowa na rok 2009, isap.sejm.gov.pl [dostęp 2017-06-08] .
  15. ↑ Eurostat, General government deficit/surplus, ec.europa.eu [dostęp 2017-04-24] .
  16. ↑ Szacunek 2021 - Ministerstwo Finansów - Portal Gov.pl, Ministerstwo Finansów [dostęp 2022-04-20]  (pol.).
  17. ↑ Sprawozdanie roczne za 2020 rok - Ministerstwo Finansów - Portal Gov.pl, Ministerstwo Finansów [dostęp 2022-04-20]  (pol.).
  18. ↑ Sprawozdanie roczne za 2019 rok, www.gov.pl [dostęp 2020-10-26] .
  19. ↑ Sprawozdanie roczne za 2018 rok, www.gov.pl [dostęp 2020-10-26] .
  20. ↑ Szacunkowe dane o wykonaniu budżetu państwa w 2017 r., www.mf.gov.pl [dostęp 2018-06-01] .
  21. ↑ Sprawozdanie z wykonania budżetu państwa w 2016 r., www.mf.gov.pl [dostęp 2017-05-31] .
  22. ↑ Ministerstwo Finansów – Departament BudżetuM.F.– D.B. Państwa Ministerstwo Finansów – Departament BudżetuM.F.– D.B., Sprawozdanie z wykonania budżetu Państwa za okres od 1 stycznia do 31 grudnia 2015, www.mf.gov.pl [dostęp 2016-12-22] .
  23. ↑ Ministerstwo Finansów – Departament BudżetuM.F.– D.B. Państwa Ministerstwo Finansów – Departament BudżetuM.F.– D.B., Sprawozdanie z wykonania budżetu Państwa za okres od 1 stycznia do 31 grudnia 2014, www.mf.gov.pl [dostęp 2016-12-22] .
  24. ↑ Ministerstwo Finansów – Departament BudżetuM.F.– D.B. Państwa Ministerstwo Finansów – Departament BudżetuM.F.– D.B., Sprawozdanie z wykonania budżetu Państwa za okres od 1 stycznia do 31 grudnia 2013, www.mf.gov.pl [dostęp 2016-12-22] .
  25. ↑ Ministerstwo Finansów – Departament BudżetuM.F.– D.B. Państwa Ministerstwo Finansów – Departament BudżetuM.F.– D.B., Sprawozdanie z wykonania budżetu Państwa za okres od 1 stycznia do 31 grudnia 2012, www.mf.gov.pl [dostęp 2016-12-22] .
  26. ↑ Ministerstwo Finansów – Departament BudżetuM.F.– D.B. Państwa Ministerstwo Finansów – Departament BudżetuM.F.– D.B., Sprawozdanie z wykonania budżetu Państwa za okres od 1 stycznia do 31 grudnia 2011, www.mf.gov.pl [dostęp 2016-12-22] .
  27. ↑ Ministerstwo Finansów – Departament BudżetuM.F.– D.B. Państwa Ministerstwo Finansów – Departament BudżetuM.F.– D.B., Sprawozdanie z wykonania budżetu Państwa za okres od 1 stycznia do 31 grudnia 2010 r., www.mf.gov.pl [dostęp 2016-12-22] .
  28. ↑ 2009 – Sprawozdanie z wykonania budżetu państwa (roczne) – Ministerstwo Finansów, www.mf.gov.pl [dostęp 2018-05-27] .
  29. ↑ 2008 – Sprawozdanie z wykonania budżetu państwa (roczne) – Ministerstwo Finansów, www.mf.gov.pl [dostęp 2018-05-27] .
  30. ↑ 2007 – Sprawozdanie z wykonania budżetu państwa (roczne) – Ministerstwo Finansów, www.mf.gov.pl [dostęp 2018-05-27] .
  31. ↑ 2006 – Sprawozdanie z wykonania budżetu państwa (roczne) – Ministerstwo Finansów, www.mf.gov.pl [dostęp 2018-05-27] .
  32. ↑ 2005 – Sprawozdanie z wykonania budżetu państwa (roczne) – Ministerstwo Finansów, www.mf.gov.pl [dostęp 2018-05-27] .
  33. ↑ 2004 – Sprawozdanie z wykonania budżetu państwa (roczne) – Ministerstwo Finansów, www.mf.gov.pl [dostęp 2018-05-27] .
  34. ↑ 2003 – Sprawozdanie z wykonania budżetu państwa (roczne) – Ministerstwo Finansów, www.mf.gov.pl [dostęp 2018-05-27] .
  35. ↑ 2002 – Sprawozdanie z wykonania budżetu państwa (roczne) – Ministerstwo Finansów, www.mf.gov.pl [dostęp 2018-05-27] .
  36. ↑ 2001 – Sprawozdanie z wykonania budżetu państwa (roczne) – Ministerstwo Finansów, www.mf.gov.pl [dostęp 2018-05-27] .
  37. ↑ 2000 – Sprawozdanie z wykonania budżetu państwa (roczne) – Ministerstwo Finansów, www.mf.gov.pl [dostęp 2018-05-27] .
  38. ↑ Szacunek 2021 - Ministerstwo Finansów - Portal Gov.pl, Ministerstwo Finansów [dostęp 2021-05-03]  (pol.).
  39. ↑ Szacunek 2020 - Ministerstwo Finansów - Portal Gov.pl, Ministerstwo Finansów [dostęp 2021-05-03]  (pol.).
  40. ↑ Szacunek 2019, Ministerstwo Finansów [dostęp 2019-03-03] .
  41. ↑ Szacunkowe dane o wykonaniu budżetu państwa w 2018 r. – Szacunkowe dane o wykonaniu budżetu państwa – Ministerstwo Finansów, www.mf.gov.pl [dostęp 2018-06-02] .
  42. ↑ Szacunkowe dane o wykonaniu budżetu państwa w 2017 r. – Szacunkowe dane o wykonaniu budżetu państwa – Ministerstwo Finansów, www.mf.gov.pl [dostęp 2018-06-02] .
  43. ↑ Szacunkowe dane o wykonaniu budżetu państwa w 2016 r. – Szacunkowe dane o wykonaniu budżetu państwa – Ministerstwo Finansów, www.mf.gov.pl [dostęp 2018-06-02] .
  44. ↑ Szacunkowe dane o wykonaniu budżetu państwa w 2015 r. – Szacunkowe dane o wykonaniu budżetu państwa – Ministerstwo Finansów, www.mf.gov.pl [dostęp 2018-06-02] .
  45. ↑ Jak powstawał i powstaje budżet państwa? | Tysol.pl, www.tysol.pl [dostęp 2019-11-23] .

Bibliografia | edytuj kod

  • AndrzejA. Borodo AndrzejA., Polskie prawo finansowe. Zarys ogólny, Toruń: Towarzystwo Naukowe Organizacji i Kierownictwa „Dom Organizatora”, 2005, ISBN 83-7285-253-7, OCLC 69488363 .
  • A. Komar, Finanse publiczne w gospodarce rynkowej, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz 1996
  • A. Gomułowicz, J. Małecki, Polskie prawo finansowe, LexisNexis, 2006, ISBN 83-7334-585-X.
  • Z. Ofiarski, Piotr Nowicki, Prawo finansowe, C.H. Beck, ISBN 83-7483-506-0.
  • N. Acocella, Zasady polityki gospodarczej, PWN, Warszawa 2002
  • L. Lipiec-Warzecha, Komentarz do art. 95 ustawy o finansach publicznych, SIP LEX, 2007.
  • E. Chojna-Duch, H. Litwińczuk (red.), Prawo finansowe, Warszawa 2007.

Linki zewnętrzne | edytuj kod

Kontrola autorytatywna (government document):Encyklopedia internetowa:
Na podstawie artykułu: "Budżet państwa" pochodzącego z Wikipedii
OryginałEdytujHistoria i autorzy