Buk

Buk w encyklopedii

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania Buczyna Siewka buka wśród kolczastych okryw orzeszków buczynowych

Buk (Fagus L.) – rodzaj drzew z rodziny bukowatych obejmujący 9–10 gatunków[4]. Występują one głównie w strefie umiarkowanej na półkuli północnej. W Polsce występuje w stanie naturalnym tylko buk zwyczajny (Fagus sylvatica L.). Uprawianych jest kilka gatunków obcych i liczne odmiany ozdobne buka zwyczajnego. Gatunkiem typowym jest Fagus sylvatica L.[5].

Spis treści

Morfologia | edytuj kod

Pokrój
Drzewa o liściach sezonowych osiągające wysokość do 40–50 metrów.
Kora
Cienka, gładka i jasna – szara lub popielata.
Liście
Najczęściej całobrzegie, rzadziej faliście karbowane lub ząbkowane, położone naprzemianlegle. Nerwy boczne proste i nierozgałęzione.
Kwiaty
W kątach liści, jednopłciowe, męskie – w główkach na wiotkich, zwisłych osiach, żeńskie – 2 lub 4 kwiatowe wierzchotki, na krótszych osiach.
Owoce
Bukiew: 1–2 trójgraniaste orzeszki, zamknięte w pokrywie pokrytej kolczastymi lub listkowatymi wyrostkami.

Zastosowanie | edytuj kod

Drewno bukowe było stosowane w wielu historycznych wyrobach techniki, należały do nich m.in. bardziej obciążone części wozów konnych (szprychy i dzwona kół, luśnie [wzmocnienie osi], rozwory [drągi do regulacji rozstawu osi], osady dyszla i dyszle), elementy amortyzujące karet, ramy, panewki w łożyskach ślizgowych, koła zębate i pasowe (zwłaszcza do maszyn młyńskich i rolniczych), części szkutnicze (stępki i nadbudówki statków, wiosła żeglarskie), elementy pługów, kratownice i zęby bron, podzespoły obrabiarek do drewna, płyty robocze stołów stolarskich i ciesielskich do ręcznej obróbki drewna[6].

Obecnie jest szeroko wykorzystywane w meblarstwie (ramy mebli tapicerowanych, części mebli giętych), stanowi też podstawowy składnik sklejki brzozowo-bukowej, która znajduje zastosowanie w motoryzacji (elementy konstrukcyjne siedzeń autobusowych, skrzynie ładunkowe pojazdów dostawczych) i w modelarstwie. Obróbka buku wymaga starannego odpylania, ponieważ pyły drewna bukowego są uważane za rakotwórcze[7]. Z nasion bukowych produkuje się olej.

Systematyka | edytuj kod

Pozycja systematyczna według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG III z 2009)

Rodzaj stanowi klad bazalny rodziny bukowate z rzędu bukowców, należącego do kladu różowych w obrębie okrytonasiennych. W obrębie rodziny wyodrębniany do monotypowej podrodziny Fagoideae K. Koch[2].

Pozycja systematyczna według systemu Reveala (1993–1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa oczarowe (Hamamelididae Takht.), nadrząd Juglandanae Takht. ex Reveal, rząd bukowce (Fagales Engl.), rodzina bukowate (Fagaceae Dumort.), podrodzina Fagoideae K. Koch, plemię Fageae Rchb. K. Koch, rodzaj buk (Fagus L.)[8].

Wykaz gatunków[9][10]
  • Fagus chienii W.C.Cheng, Contr. Biol. Lab. Sci. Soc. China, Bot. Ser. 10: 70 (1935)
  • Fagus crenata Blume, Mus. Bot. 1: 307 (1851) – buk karbowany
  • Fagus engleriana Seemen ex Diels, Bot. Jahrb. Syst. 29: 285 (1900) – buk Englera
  • Fagus grandifolia Ehrh., Beitr. Naturk. 1: 22 (1787) – buk wielkolistny, buk amerykański
  • Fagus hayatae Palib. ex Hayata, J. Coll. Sci. Imp. Univ. Tokyo 30(1): 286 (1911)
  • Fagus japonica Maxim., Bull. Acad. Imp. Sci. Saint-Pétersbourg 31: 101 (1887) – buk japoński
  • Fagus longipetiolata Seemen, Bot. Jahrb. Syst. 23(57): 56 (1897)
  • Fagus lucida Rehder & E.H.Wilson C.S.Sargent, Pl. Wilson. 3: 191 (1916)
  • Fagus sylvatica L., Sp. Pl.: 998 (1753) – buk zwyczajny
    • Fagus sylvatica subsp. orientalis (Lipsky) Greuter & Burdet – buk wschodni

W strefie umiarkowanej półkuli południowej występuje rodzaj bukan (Nothofagus) nazywany bukiem południowym, którego przedstawiciele dawniej włączani bywali do rodzaju Fagus[9].

Przypisy | edytuj kod

  1. ↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS ONE”, 10 (4), 2015, e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20]  (ang.).
  2. ↑ a b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-01-04]  (ang.).
  3. ↑ C. Linnaeus: Species plantarum: exhibentes plantas rite cognitas, ad genera relatas, cum differentiis specificis, nominibus trivialibus, synonymis selectis, locis natalibus, secundum systema sexuale digestas. T. 2. Holmiae: Impensis Laurentii Salvii, 1753, s. 997. (łac.)
  4. ↑ Niektóre taksonomiczne bazy danych (np. GRIN) uznają za zaakceptowaną nazwę naukową F. taurica, który jest mieszańcem buka zwyczajnego i wschodniego, przez te same bazy uznane za podgatunki.
  5. ↑ Index Nominum Genericorum (ang.). [dostęp 2009-01-30].
  6. ↑ MaciejM. Sydor MaciejM., Drewno w budowie maszyn, Poznań: Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu, 2011, s. 62, ISBN 978-83-7160-629-8 .
  7. ↑ CIOP-PIB.
  8. ↑ Crescent Bloom: Systematyka rodzaju Fagus (ang.). The Compleat Botanica. [dostęp 2009-01-30].
  9. ↑ a b Fagus (ang.). Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-01-04].
  10. ↑ World Checklist of Selected Plant Families (ang.). Kew Gardens. [dostęp 2010-01-04].
Kontrola autorytatywna (takson):Identyfikatory zewnętrzne:
Na podstawie artykułu: "Buk" pochodzącego z Wikipedii
OryginałEdytujHistoria i autorzy