Ezana

Ezana w encyklopedii

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
Płyta Ezany z inskrypcją grecką

Ezana (gyzz; ዔዛና) – władca Królestwa Aksum, rządzący mniej więcej w latach 320 – 360. Za czasów Ezany nastąpił rozkwit państwa aksumskiego. Niektórzy badacze sądzą, że doprowadził do upadku Królestwo Kusz, choć badania archeologiczne wskazują że stało się to jednak wcześniej[1]. Momentem przełomowym podczas jego panowania było wprowadzenie chrześcijaństwa w pierwszej połowie IV wieku, choć dokładna data nie jest znana. Dzięki temu Etiopia (wówczas Aksum) stała się drugim państwem na świecie, które przyjęło chrześcijaństwo. Pierwszym była Armenia w 301, a trzecim Cesarstwo Rzymskie w 392. Ezana pozostawił po sobie obelisk, oraz płytę z wypisanymi zwycięstwami militarnymi. Płyta jest uznawana jest za etiopski „Kamień z Rosetty”, ponieważ umieszczono na niej inskrypcje w trzech językach.

Spis treści

Pochodzenie | edytuj kod

Według tradycji ojcem Ezany był poprzedni władca Ella Amida, a w czasie gdy był dzieckiem, funkcję regentki pełniła jego matka Zofia. Ezana tytułował się królem Saby, Sahlenu i Himjaru[1].

Zmiana religii według inskrypcji | edytuj kod

Ezana upamiętnił szereg swoich podbojów, wypraw wojennych, sięgających w głąb Afryki aż po rzekę Nil w trzech językach – greckim, sabejskim i gyyz. Jedna z inskrypcji, wypisana na cześć podboju i deportacji ludu Bedża głosiła:

Ezana, król Aksum [...] władca władców, syn boga Mahrema, nigdy przez wroga nie pokonany[2].

przekład z gyyz na polski Joanna Mantel-Niećko,

Bóg Mahrem został zapożyczony z panteonu bóstw arabskich, co nie jest niczym zaskakującym zważywszy, iż państwo Aksum położone było między innymi na terenie dzisiejszego Jemenu i Arabii Saudyjskiej. Z kolei inna inskrypcja, upamiętniająca wyprawę do Nubii głosi:

Przez potęgę Pana niebios, który jest w niebie i na ziemi, władcy wszelkiego istnienia [...] Przez potęgę Pana niebios, który okazał mi łaskę, Pana, co rządzi na wieki i żaden wróg go nie zwycięża! Aby nie powstał przeciw mnie żaden nieprzyjaciel i aby żaden mnie nie ścigał – niech tak się stanie przez potęgę Pana wszechświata[3].

przekład z gyyz na polski Joanna Mantel-Niećko,

Druga inskrypcja pochodzi z czasów, gdy Ezana był już chrześcijaninem. Nie jest do końca pewne w którym roku przyjął chrzest. Według tradycji był to rok 333. Inne sugerowane daty to 327 i 340. Tradycyjna lista królów etiopskich nie wspomina o władcy imieniem Ezana. Według listy chrześcijaństwo zostało wprowadzone przez dwóch władców o imionach Abreha i Atsbeha. Bardzo możliwe że chodziło właśnie o Ezanę i jego brata Sezanę i były to ich imiona z chrztu. Wraz z chrztem Ezana wprowadził Aksum w krąg cywilizacji judeo-chrześcijańskiej. Nie był jednak pierwszym chrześcijaninem pochodzącym z terytorium Aksum. Trzysta lat wcześniej, według nowotestamentowych Dziejów Apostolskich pierwszym ochrzczonym Etiopczykiem miał być dworzanin królowej Etiopii (już w Starym Testamencie nazywano tak ten kraj), który przybył do Jerozolimy i w drodze czytał Księgę proroka Izajasza. Filip Apostoł podszedł do wozu którym podróżował Etiopczyk i zaczął z nim rozmawiać. Ich spotkanie miało zakończyć się chrztem dworzanina nad wodą, po czym wrócił do domu.

Żywot abba Selamy | edytuj kod

W etiopskim kalendarzu świętych – Synaksariuszu, gdzie zapisano ich żywoty istnieje tradycja mówiąca o ojcu Selamie. Tradycja etiopska opisuje przyjęcie chrześcijaństwa w następujący sposób:

Meropiusz, wielki mędrzec, przyjechał z Grecji wiedziony chęcią zobaczenia Etiopii. Towarzyszyło mu dwóch chłopców, jego krewnych – Frumencjusz i Edezjusz [...] Okręt Meropiusza przybił do brzegów kraju Agazi [Aksum]. Obejrzał on wszelkie wspaniałości, o których marzył w swym sercu i gdy zamierzał powrócić do swej ojczyzny, powstali przeciw niemu wrogowie. Zabili go wraz z towarzyszami. Ocalało zaś tych dwoje małych dzieci. Tuziemcy wzięli je do niewoli, przyuczali sztuki wojennej i zaprowadzili w darze królowi Aksum – Ylle Alada [chodzi o Ella Amidę]. Ten zaś mianował Edezjusza strażnikiem skarbu, a Frumencjusza stróżem prawa i pisarzem Aksum. Wkrótce potem król umarł, osieracając matkę z małym dzieckiem. Na tronie zasiadł Ylle Azguagua [chodzi o Ezanę]. A Edezjusz i Frumencjusz wychowywali dziecko, wszczepiając mu z wolna wiarę Chrystusową. Wybudowali mu kaplicę i sprowadzili tam dzieci, ucząc je psalmów i hymnów. Gdy zaś dziecko to doszło do lat młodzieńczych, zwrócili się doń z prośbą, by pozwolili im wrócić do ojczyzny. Edezjusz pojechał do Tyru zobaczyć rodzinę, Frumencjusz zaś do Aleksandrii, do mianowanego właśnie patriarchą abby Atanazego. Opowiedział [Atanazemu] wszystko, co mu się wydarzyło, i wszystko, co dotyczyło kraju Agazi; o tym że wierzą w Pana naszego Jezusa Chrystusa, choć brak im kapłanów i biskupów. Po czym Atanazy mianował go biskupem Etiopii i odesłał z wielkimi honorami [...] A on wszędzie rozsławił pokój Pana naszego Jezusa Chrystusa i dlatego został nazwany Abba Selama – Ojciec Pokoju[4].

Postać Frumencjusza jest historycznie stwierdzona. Elementy tej tradycji zawierają prawdę na temat okoliczności przyjęcia chrześcijaństwa.

Przyczyny przyjęcia chrześcijaństwa | edytuj kod

Obelisk Ezany.

Nie wiadomo czy chrystianizacja Aksum dokonywała się oddolnie, czy odgórnie. Być może chrześcijaństwo rozprzestrzeniało się wśród Aksumczyków przed przyjęciem chrztu Ezany[5].

Monety i obeliski | edytuj kod

W latach 90. XX wieku złote monety Ezany znaleziono w Indiach, co oznacza że Aksum miało kontakty handlowe z Indiami. Na niektórych z monet widoczny jest grecki napis TOYTOAPECHTHXWPA, co znaczy „Pozwól przypodobać się ludowi”. Niezwykłą cecha monet jest przejście z motywu pogańskiego półksiężyca, na wizerunek krzyża[6]. Powszechnie uznaje się, że Ezana jest również pomysłodawcą kilku obelisków, wśród których największy (widoczny na zdjęciu po prawej) ma 24 metry i waży prawie 200 ton.

List od Konstancjusza II | edytuj kod

Ezana utrzymywał kontakty z Cesarstwem Rzymskim. Przetrwał list napisany przez Konstancjusza II adresowany do Ezany i jego brata Sezany. Ariański cesarz żądał w nim od władcy Aksum, aby odesłał Frumencjusza do Aleksandrii w celu zbadania go pod względem błędów doktrynalnych. Najprawdopodobniej chodziło o to, że Frumencjusz był katolikiem. Cesarz znany był z prześladowań katolickich duchownych w czasie swego panowania. Stuart Munro-Hay twierdzi, że Ezana najpewniej odmówił lub zignorował list Konstancjusza[7].

Dzień obchodów | edytuj kod

W Etiopskim Kościele Ortodoksyjnym Ezana i Sezana uznawani są za świętych. Ich wspomnienie liturgiczne przypada pierwszego października[8].

Przypisy | edytuj kod

  1. ↑ a b S. C. Munro-Hay: Aksum: An African Civilization of Late Antiquity. Edynburg: University Press, 1991, s. 81.
  2. ↑ Andrzej Bartnicki: Historia Etiopii. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1987, s. 26.
  3. ↑ Andrzej Bartnicki: Historia Etiopii. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1987, s. 26.
  4. ↑ Andrzej Bartnicki: Historia Etiopii. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1987, s. 27 – 28.
  5. ↑ Andrzej Bartnicki: Historia Etiopii. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1987, s. 27.
  6. ↑ S. C. Munro-Hay: Aksum: An African Civilization of Late Antiquity. Edynburg: University Press, 1991, s. 192.
  7. ↑ S. C. Munro-Hay: Aksum: An African Civilization of Late Antiquity. Edynburg: University Press, 1991, s. 78.
  8. ↑ Holweck, F. G.: A Biographical Dictionary of the Saints. St. Louis: MO: B. Herder Book Co, 1924.

Bibliografia | edytuj kod

  • Andrzej Bartnicki: Historia Etiopii. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydaw., 1987, s. 26 – 28.
  • Sergew Hable Sellassie. Ancient and Medieval Ethiopian History to 1270 (Addis Ababa: United Printers, 1972).
  • Yuri M. Kobishchanov. Axum (Joseph W. Michels, editor; Lorraine T. Kapitanoff, translator). University Park, Pennsylvania: University of Pennsylvania, 1979.
  • Munro-Hay S. C., Aksum: An African Civilization of Late Antiquity. Edynburg: University Press, 1991.
  • E. Dąbrowski, Pismo Święte Nowego Testamentu – Nowy Przekład z jęz. greckiego, Poznań 1961.
  • Holweck, F. G., A Biographical Dictionary of the Saints. St. Louis, MO: B. Herder Book Co. 1924.
Na podstawie artykułu: "Ezana" pochodzącego z Wikipedii
OryginałEdytujHistoria i autorzy