Fiołek w encyklopedii
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania Diagram kwiatowy Morfologia (fiołek bagienny) Fiołek wonnyFiołek (Viola L.) – rodzaj roślin z rodziny fiołkowatych (Violaceae). Obejmuje około 525-600 gatunków[4][5], rosnących głównie w Europie (92 gatunki, w tym w Polsce 25), w Azji, Ameryce Północnej i Południowej, poza tym także w Australii. Większość gatunków rośnie w strefie klimatu umiarkowanego oraz na obszarach górskich. Zasiedlają bardzo zróżnicowane siedliska – lasy, łąki i mokradła, ale najczęściej murawy wysokogórskie i miejsca skaliste w górach. Liczne odmiany uprawne fiołków, określane jako fiołek ogrodowy lub bratek ogrodowy V. ×wittrockiana, są popularnymi jednorocznymi roślinami ozdobnymi. Powstały w wyniku zmieszania fiołka trójbarwnego V. tricolor i innych gatunków, zwłaszcza fiołka ałtajskiego V. altaica. Dodatkowo skrzyżowanie z pirenejskim fiołkiem rogatym V. cornuta pozwoliło uzyskać trwałe rośliny uprawne[6], o drobniejszych kwiatach, rozpowszechniające się w uprawie zwłaszcza od początku XXI wieku[7].
Spis treści
Morfologia | edytuj kod
Systematyka | edytuj kod
Rodzaj sklasyfikowany do podrodziny Violoideae w obrębie rodziny fiołkowatych (Violaceae), prawdopodobnie siostrzanej dla męczennicowatych (Passifloraceae). Rodzina należy do obszernego rzędu malpigiowców (Malpighiales) i wraz z nim do kladu różowych w obrębie okrytonasiennych.
Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa ukęślowe (Dilleniidae Takht. ex Reveal & Tahkt.), nadrząd Violanae R. Dahlgren ex Reveal, rząd fiołkowce (Violales Perleb), rodzina fiołkowate (Violaceae Batsch), podrodzina Violoideae Burnett, plemię Violeae DC., podplemię Violinae Kitt. in A. Rich., rodzaj fiołek (Viola L.)[8].
Osobny artykuł: Lista gatunków z rodzaju fiołek.- fiołek alpejski (Viola alpina Jacq.)
- fiołek bagienny (Viola uliginosa Besser)
- fiołek biały (Viola alba Besser)
- fiołek bławatkowy (Viola cyanea Čelak.)
- fiołek błotny (Viola palustris L.)
- fiołek dacki (Viola dacica Borbás)
- fiołek drobny (Viola pumila Chaix)
- fiołek dwukwiatowy (Viola biflora L.)
- fiołek Kitaibela (Viola kitaibeliana Roem. & Schult.) – efemerofit
- fiołek kosmaty (Viola hirta L.)
- fiołek leśny (Viola reichenbachiana Jord. ex Boreau)
- fiołek mokradłowy (Viola persicifolia Schreb.)
- fiołek pagórkowy (Viola collina Besser)
- fiołek polny (Viola arvensis Murray)
- fiołek przedziwny (Viola mirabilis L.)
- fiołek psi (Viola canina L.)
- fiołek Rivina (Viola riviniana Rchb.)
- fiołek skalny (Viola rupestris F.W. Schmidt)
- fiołek torfowy (Viola epipsila Ledeb.)
- fiołek trójbarwny (Viola tricolor L. s.str.)
- fiołek wonny (Viola odorata L.)
- fiołek wyniosły (Viola elatior Fr.)
- fiołek żółty (Viola lutea Huds.)
- fiołek ałtajski (Viola altaica Kwe.-Gawl)
- fiołek dłoniasty (Viola palmata L.)
- fiołek jednokwiatowy (Viola uniflora L.)
- fiołek kalaminowy (Viola lutea subsp. calaminaria (Ging.) Nauenb.)
- fiołek kanadyjski (Viola canadensis L.)
- fiołek kapturkowaty (Viola obliqua Aiton)
- fiołek labradorski (Viola labradorica Schrank)
- fiołek mandżurski (Viola mandshurica W.Beck.)
- fiołek missouryjski (Viola missouriensis Greene)
- fiołek motylkowaty (Viola papilionaceae Pursh)
- fiołek nagi (Viola glabella Nutt.)
- fiołek okrągłolistny (Viola rotundifolia Mischr.)
- fiołek ogrodowy, bratek (Viola x wittrocckiana hort.)
- fiołek palczasty (Viola dactyloides Roem. et Schult.)
- fiołek pierwiosnkolistny (Viola primulifolia L.)
- fiołek pierzasty (Viola pinnata L.)
- fiołek powabny (Viola gracilis Sibth.)
- fiołek rogaty (Viola cornuta L.)
- fiołek senizyjski (Viola cenisis L.)
- fiołek sierocy (Viola orphanidis Boiss.)
- fiołek stopowaty (Viola pedata L.)
- fiołek strzałkowaty (Viola sagittata Ait.)
- fiołek transylwański (Viola jooi Janka)
- fiołek wapieniolubny (Viola calcarata L.)
- fiołek zgięty (Viola adunca Sm.)
Obecność w kulturze i symbolice | edytuj kod
Różnorodne odmiany uprawne fiołkówW powszechnej tradycji fiołek symbolizuje skromność, niewinność, cnotę, pokorę, wierność, stałość w uczuciach, szczerość, prawdę, tajemnicę, piękno, miłość, namiętność, aromat, wiosnę[11]. Fiołek jest klasycznie uznawany za kwiat osób urodzonych w lutym według tradycji angielskiej[12][13].
Według mitologii greckiej wyrósł z krwi Ajaksa Wielkiego lub wykastrowanego Attisa albo powstał z oddechu Io[11][14]. Był poświęcony Afrodycie i znienawidzony przez Persefonę[11]. W starożytnej Grecji fiołki wieńczyły głowy biesiadników (sądzono, iż chronią od upicia się i migreny) i zdobiły tyrsy podczas uczt[11]. W starożytnym Rzymie obchodzono święto ku czci duchów zmarłych, Violaria, kiedy to przystrajano groby fiołkami[15].
Fiołki stały się też symbolem miłości lesbijskiej[16][17]. To skojarzenie wywodzi się z fragmentów wiersza Sappho o utraconej miłości, w którym opisuje ją słowami: „Blisko u mego boku kładziesz wokół siebie [wiele wieńców] fiołków i róż”[18]. Pochodząca z 1926 r. jedna z pierwszych sztuk poświęconych związkowi lesbijek, La Prisonnière Édouarda Bourdeta, wykorzystała bukiet fiołków jako wyraz lesbijskiej miłości[19][20].
Zobacz też | edytuj kod
Przypisy | edytuj kod
- ↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS ONE”, 10 (4), 2015, e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-11-30] (ang.).
- ↑ Viola (ang.). W: Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. [dostęp 2009-11-30].
- ↑ Zu-LinZ.L. Ning Zu-LinZ.L. i inni, Viola Jinggangshanensis (Violaceae), a New Species from Jiangxi, China, „Annales Botanici Fennici”, 49 (5–6), 2012, s. 383–386, DOI: 10.5735/085.049.0610, ISSN 0003-3847 [dostęp 2019-08-08] (ang.).
- ↑ Jin-SongJ.S. Zhou Jin-SongJ.S., QinQ. Gong QinQ., Fu-WuF.W. Xing Fu-WuF.W., Viola nanlingensis (Violaceae), a New Species from Guangdong, Southern China, „Annales Botanici Fennici”, 45 (3), 2008, s. 233–236, DOI: 10.5735/085.045.0312, ISSN 0003-3847 [dostęp 2019-08-08] (ang.).
- ↑ a b c d e Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2011, s. 121. ISBN 0-333-74890-5.
- ↑ Ludmiła Startek, Kazimierz Mynett: Rośliny ozdobne. Warszawa: Hortpress Sp z o.o., 2003, s. 99. ISBN 83-89211-16-5.
- ↑ Crescent Bloom: Viola (ang.). The Compleat Botanica. [dostęp 2009-11-30].
- ↑ a b Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Vascular plants of Poland – a checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. IB PAN, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
- ↑ Ludmiła (red.) Karpowiczowa: Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973.
- ↑ a b c d Władysław Kopaliński: Słownik symboli. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1990. ISBN 83-214-0746-3.
- ↑ Old Farmer’sO.F.’ Almanac Old Farmer’sO.F.’, Birth Month Flowers and Their Meanings, Old Farmer’s Almanac [dostęp 2019-08-08] (ang.).
- ↑ Old Farmer’sO.F.’ Almanac Old Farmer’sO.F.’, February Birth Flowers, Old Farmer’s Almanac [dostęp 2019-08-08] (ang.).
- ↑ Vojtech Zamarovský: Bohovia a hrdinovia antických bájí. Bratislava: Perfekt a.s., 1998, s. 79–80. ISBN 80-8046-098-1. (słow.); polskie wydanie: Bogowie i herosi mitologii greckiej i rzymskiej (Encyklopedia mitologii antycznej, Słownik mitologii greckiej i rzymskiej).
- ↑ Pierre Grimal: Słownik mitologii greckiej i rzymskiej. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2008, s. 220. ISBN 83-04-04673-3.
- ↑ Myers, JoAnne, 1954-, The A to Z of the lesbian liberation movement. Still the rage, Lanham, Md.: Scarecrow Press, 2009, s. 242, ISBN 978-0-8108-6327-9, OCLC 465023917 [dostęp 2019-08-08] .
- ↑ AlysonA. Publications. AlysonA., The Alyson almanac. A treasury of information for the gay and lesbian community., wyd. 1st U.S. ed, Boston, s. 100, ISBN 0-932870-19-8, OCLC 22982905 [dostęp 2019-08-08] .
- ↑ Diana.D. Collecott Diana.D., H.D. and Sapphic modernism, 1910-1950, Cambridge: Cambridge University Press, 1999, s. 216, ISBN 0-521-55078-5, OCLC 39672078 [dostęp 2019-08-08] .
- ↑ Violets and Vandamm, The New York Public Library [dostęp 2019-08-08] .
- ↑ Dawn B.D.B. Sova Dawn B.D.B., Banned plays. Censorship histories of 125 stage dramas, New York: Facts on File, 2004, s. 37–40, ISBN 0-8160-4018-4, OCLC 51737979 [dostęp 2019-08-08] .