Fraxinus excelsior

Jesion wyniosły w encyklopedii

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii (Przekierowano z Fraxinus excelsior) Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania

Jesion wyniosły (Fraxinus excelsior L.) – gatunek drzewa należący do rodziny oliwkowatych. Występuje naturalnie na większości obszaru Europy i w Azji Zachodniej (Liban, Syria oraz Kaukaz i Zakaukazie)[2]. W Polsce jest pospolity na całym obszarze.

Spis treści

Morfologia | edytuj kod

Pokrój
Jajowato stożkowa korona.
Pień
Często rozwidlony, osiąga wysokość do 40 m (wyjątkowo 45 metrów)[3]. Kora u młodych drzew gładka, jasnozielonkawo szara, u starszych spękana, szorstka, ciemnobrązowa. Jesion wyniosły o najgrubszym pniu w Polsce rośnie w Kalnikowie; w 2013 r. drzewo miało 756 cm obwodu oraz 29 metrów wysokości[4].
Drewno
Ciężkie, twarde i elastyczne z żółtawym bielem i jasną twardzielą.
Liście
Duże, nieparzystopierzaste, składające się z 9–15 listków siedzących lub krótkoogonkowych[5]. Liść składa się z listków o długości ok. 6 cm i szerokości 3 cm. Każdy listek jest podługowaty, lancetowaty, nieco nierówny u podstawy, na szczycie ostry, z nieco ostrym ząbkowaniem na brzegach. Górna powierzchnia jest ciemnozielona, dolna szarawozielona. Nerw główny i nerwy boczne są białawe i wystają na stronie dolnej[6].
Kwiaty
Wyrastają z pąków bocznych zeszłorocznych pędów, tworząc wiechę. Owoce jesionu wyniosłego
Owoce
Jednonasienne podłużne, spłaszczone orzeszki ze skrzydełkiem umożliwiającym rozsiewanie przez wiatr.
Korzeń
Głęboki, palowy.

Biologia i ekologia | edytuj kod

Początkowo rośnie szybko, w wieku ok. 100 lat przestaje rosnąć na wysokość, żyć może 300 lat. Kwiaty są jednopłciowe, albo obupłciowe, wiatropylne lub owadopylne, kwitną przed rozwojem liści – od kwietnia do maja. Nasiona opadają z drzewa od późnej jesieni przez całą zimę. Muszą przeleżeć jeszcze rok w ziemi, zanim zaczną kiełkować. Drzewo zaczyna owocować dopiero w wieku 30–40 lat. Najliczniej występuje w wilgotnych lasach łęgowych oraz w górach, gdzie rośnie do 1000 m n.p.m. Siewki i młode rośliny wybitnie cieniolubne, duże drzewa są roślinami światłolubnymi. Wymagają głębokich, żyznych gleb. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla Cl. Querco-Fagetea[7]. Groźnym patogenem jest Hymenoscyphus fraxineus powodujący chorobę o nazwie zamieranie jesionu wyniosłego. Rozprzestrzeniła się ona w całej Europie[8]. Zarażenie jesionu powoduje ograniczenie przepływu wody i składników odżywczych, co prowadzi do szybkiego obumierania, a ostatecznie do śmierci[9]

Kwiaty Kora

Zastosowanie | edytuj kod

Roślina lecznicza | edytuj kod

Surowiec zielarski[6]
Liść jesionu (Fraxini folium) – wysuszony liść jesionu wyniosłego lub jesionu wąskolistnego lub mieszańców tych dwóch gatunków. Surowiec powinien zawierać nie mniej niż 2,5% sumy pochodnych kwasu hydroksycynamonowego w przeliczeniu na kwas chlorogenowy.
Działanie
Żółciopędne, moczopędne. W medycynie ludowej napary z liści używano jako środka przeczyszczającego i poprawiającego przemianę materii, a w mieszance z innymi ziołami wykorzystywano do leczenia reumatyzmu.

Roślina ozdobna | edytuj kod

Sadzony jako drzewo użytkowe, czasami także w parkach jako roślina ozdobna.

Rola w kulturze | edytuj kod

  • Górale sadzą to drzewo przy domostwach celem ochrony przed wiatrem halnym, stąd tak dużo jesionów w Zakopanem (Bystre, Kuźnice). Jeden z najpiękniejszych w Polsce jesionów, tzw. "jesion Walczaków", rósł niegdyś w Zakopanem przy ul. Kościeliskiej. Miał w pierśnicy 375 cm obwodu. Zaczął marnieć już w dwudziestoleciu międzywojennym i w 1948 r., prawie zupełnie suchy, został ścięty. Przekrój pnia zachowano w Muzeum Tatrzańskim[10].
  • Kiedy wikingowie dopłynęli do Anglii, nazwano ich tam ashmen – od drewna jesionu, z którego wykonywali łuki i drzewca włóczni[11].

Przypisy | edytuj kod

  1. ↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-24]  (ang.).
  2. ↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2011-01-17].
  3. ↑ Common ash in the National Park of Białowieża, Białowieża. www.monumentaltrees.com. [dostęp 2015-09-19].
  4. ↑ Krzysztof Borkowski, Robert Tomusiak, Paweł Zarzyński. Drzewa Polski. 2016. s.312
  5. ↑ Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2014, s. 357. ISBN 978-83-01-14342-8.
  6. ↑ a b Farmakopea Polska X, Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne, Warszawa: Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, 2014, s. 4276, ISBN 978-83-63724-47-4 .
  7. ↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
  8. ↑ Ash dieback (Hymenoscyphus fraxineus), Forest Research, 7 marca 2019 [dostęp 2020-11-22]  (ang.).
  9. ↑ Ash dieback, Test Valley Borough Council [dostęp 2020-11-22]  (ang.).
  10. ↑ Radwańska-Paryska Zofia: Zielony świat Tatr, , Nasza Księgarnia, Warszawa 1953, s. 47-49
  11. ↑ Anrea-Anna Cavelius: Zioła w medycynie naturalnej. Bremen: MAK Verlag GmbH, 2005. ISBN 978-3-939991-32-8.

Bibliografia | edytuj kod

  1. W. Kulesza: Klucz do oznaczania drzew i krzewów. Warszawa: PWRiL, 1955.
  2. Anna Mazerant-Leszkowska: Mała księga ziół. Warszawa: Inst. Wyd. Zw. Zawodowych, 1990. ISBN 83-202-0810-6.
  3. Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
  4. Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL, 1989. ISBN 83-09-00256-4.
  5. Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.

Linki zewnętrzne | edytuj kod

Kontrola autorytatywna (takson):Identyfikatory zewnętrzne:
Na podstawie artykułu: "Fraxinus excelsior" pochodzącego z Wikipedii
OryginałEdytujHistoria i autorzy