Gajowiec żółty

Gajowiec żółty w encyklopedii

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania Kwiatostan

Gajowiec żółty (Galeobdolon luteum Huds.)[3], zwany też ziejcem[4] – gatunek rośliny wieloletniej należący do rodziny jasnotowatych. Według nowszych ujęć taksonomicznych gatunek ten zaliczany jest do innego rodzaju (jasnota Lamium) i ma naukową nazwę Lamium galeobdolon (L.) Crantz[5] oraz nazwę polską – jasnota gajowiec[6]. W dodatku w nowszych ujęciach systematycznych takson ten jest wąsko definiowany i dotychczasowe podgatunki podnoszone są do rangi osobnych gatunków. W Europie wyróżniono obok gatunku typowego w obrębie podrodzaju Lamium subg. Galeobdolon 4 drobne gatunki, spośród których w Polsce stwierdzono 3[7].

Morfologia

Spis treści

Rozmieszczenie geograficzne | edytuj kod

Występuje w Europie i Azji. Północna granica jego zasięgu biegnie przez środek Anglii, północną Szwecję, Estonię, wschodnia przez Ural, środkową Rosję i Kaukaz, południowa przez środek Hiszpanii i dalej wzdłuż Morza Śródziemnego[8]. W Polsce występuje pospolicie na całym niżu i w górach.

Morfologia | edytuj kod

Łodyga
Wzniesiona, prosta, pojedyncza, czterokanciasta, o wysokości 20-60 cm. Pod ziemią roślina posiada kłącze. Po okresie kwitnienia roślina wytwarza gęsto ukorzeniające się rozłogi, z których wyrastają potem pędy kwiatowe. Cała łodyga krótko owłosiona.
Liście
Wszystkie liście maja ogonki o długości 1-3 cm, długość blaszki 3-4 cm. Ulistnienie naprzeciwległe, liście sercowate, zaostrzone, grubo i nierówno piłkowane, krótko owłosione. Z górnej strony ciemnozielone, często z białymi plamami.
Kwiaty
Grzbieciste, wyrastają po 6-10 w nibyokółkach w kątach liści. Kielich ma lancetowate ząbki, żółtego koloru. Korona z prawie prostą rurką, zrosłopłatkowa, wyraźnie dwuwargowa. Dolna warga ma 3 wyraźne klapki i wewnątrz brunatną plamę, górna warga ma długie włoski. Pręciki z żółtymi i nagimi pylnikami dojrzewają równocześnie ze słupkiem. Roślina miododajna. Pierścieniowaty miodnik znajduje się przy podstawie zalążni.
Owoc
Z każdego kwiatu powstają 4 czarne rozłupki, znajdujące się na dnie kielicha, który nie zanika po przekwitnięciu.

Biologia i ekologia | edytuj kod

Bylina, chamefit. Kwitnie od kwietnia do czerwca. Tylko duże gatunki trzmieli, o długim aparacie gębowym mogą się do niego dostać, przy okazji dokonując zapylenia krzyżowego. Mniejsze trzmiele i pszczoły, aby dostać się do nektaru, nadgryzają rurkę korony[8], nie dokonując przy tym zapylenia. Nasiona rozsiewane są przez mrówki (myrmekochoria). Roślina leśna, rosnąca głównie w wilgotnych lasach liściastych i zaroślach, na świeżych, średnio próchniczych glebach. W górach występuje aż po piętro kosodrzewiny. Gatunek charakterystyczny dla O. Fagetalia[9].

Zastosowanie | edytuj kod

Jest uprawiany jako roślina ozdobna, szczególnie jako roślina okrywowa, nadaje się też na rabaty. Najlepiej rośnie w półcieniu pod drzewami na żyznej i próchnicznej glebie. Tworzy zwarte kobierce, jest ekspansywny, za pomocą kłączy i rozłogów rozrasta się i zagłusza inne rośliny, dlatego też najlepiej jest oddzielać go od innych roślin specjalnymi obrzeżami wkopanymi w ziemię[6]. W uprawie istnieje wiele kultywarów, np. `Florentinum` o liściach ze srebrzystymi plamami, `Hermann`s Pride` o wąskich liściach ze srebrnymi smugami i plamami[6]. Rozmnaża się go łatwo poprzez podział kłącza, można też przez wysiew nasion wprost do gruntu (wczesną wiosną). Jest mrozoodporny.

Zmienność | edytuj kod

W tradycyjnym ujęciu w obrębie gatunku wyróżniono dwa podgatunki[2][10]:

  • gajowiec żółty górski (Galeobdolon luteum Huds. subsp. montanum Pers. Kwiaty po 9-20 w nibyokółkach, środkowe podsadki wąskolancetowate i ząbkowane. Pędy gęsto owłosione i w nasadzie słabo kanciaste, zimą usychające. Wysokość 30-80 cm. Jest rzadki.
  • gajowiec żółty typowy (Galeobdolon luteum Huds. subsp. luteum. Kwiaty po 2-8 w nibyokółkach, środkowe podsadki szerokosercowate i głęboko karbowane. Liście łodygowe przeważnie plamiste, łodygi kwiatowe bardziej kanciaste i owłosione tylko u nasady na kantach. Wysokość 15-40 cm. Jest pospolity.

W podrodzaju Lamium subg. Galeobdolon wyróżnia się w Europie następujące gatunki[7]:

  • Lamium argentatum – w Polsce uprawiany, zwłaszcza na cmentarzach jako roślina okrywowa,
  • Lamium endtmanii – stwierdzony w środkowej Wielkopolsce,
  • Lamium montanum (syn. Galeobdolon luteum Huds. subsp. montanum Pers.),
  • Lamium galeobdolon – gatunek typowy.

Przypisy | edytuj kod

  1. ↑ Stevens P.F.: Angiosperm Phylogeny Website (ang.). 2001–. [dostęp 2010-03-31].
  2. ↑ a b Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Vascular plants of Poland – a checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. IB PAN, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
  3. ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
  4. ↑ Janina Szaferowa: Poznaj 100 roślin. Klucz do oznaczania stu gatunków roślin kwiatowych dzikich i hodowlanych. Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, 1970, s. 54.
  5. ↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-01-25].
  6. ↑ a b c GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica : ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .
  7. ↑ a b Czarna Aneta, Bednorz Leszek: Lamium subg. Galeobdolon (Lamiaceae) w Polsce – nowe cechy taksonomiczne. W: Planta in vivo, in vitro et in silico. Szczepkowski A., Obidziński A. (red.). Warszawa: LV Zjazd Polskiego Towarzystwa Botanicznego, 2010.
  8. ↑ a b Tadeusz Traczyk: Rośliny lasu liściastego. Warszawa: PZWS, 1959.
  9. ↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
  10. ↑ Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004, s. 392. ISBN 83-01-14342-8.

Bibliografia | edytuj kod

  1. František Činčura, Viera Feráková, Jozef Májovský, Ladislav Šomšák, Ján Záborský: Pospolite rośliny środkowej Europy. Jindřich Krejča, Magdaléna Záborská (ilustracje). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1990. ISBN 83-09-01473-2.
  2. Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
  3. Tadeusz Traczyk: Rośliny lasu liściastego. Warszawa: PZWS, 1959.
  4. Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
Kontrola autorytatywna (takson):Identyfikatory zewnętrzne:
Na podstawie artykułu: "Gajowiec żółty" pochodzącego z Wikipedii
OryginałEdytujHistoria i autorzy