Goryczka

Goryczka w encyklopedii

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania Goryczka dynarska Goryczka przezroczysta Goryczka kropkowana Goryczka wiosenna

Goryczka (Gentiana L.) – rodzaj roślin zielnych z rodziny goryczkowatych. Rodzaj ten obejmuje ok. 360[4]–400[5] gatunków. Występują one na całym świecie, głównie w klimacie umiarkowanym, na obszarach górskich[5][4]. W Europie występuje 29 gatunków (z czego 8 w Polsce[6]), w Azji ponad 300, nieliczni przedstawiciele występują także w Ameryce Północnej, w Andach, w południowej Afryce i na Nowej Zelandii[4]. Rośliny te zasiedlają alpejskie łąki, miejsca skaliste, bagna i widne lasy[4]. Pochodzenie naukowej nazwy Gentiana wiązane jest z imieniem króla Ilirii z II w. p.n.e. Gentiosa, któremu przypisywano odkrycie leczniczych właściwości tych roślin[7]. Rośliny znajdują zastosowanie lecznicze, w szczególności goryczka żółta, używana także do barwienia likierów[4].

Spis treści

Morfologia | edytuj kod

Pokrój
Przeważnie byliny kłączowe, rzadziej rośliny roczne lub dwuletnie[5]. Zwykle są to niskie rośliny alpejskie, ale należą tu też gatunki osiągające do 1,5 m wysokości[4].
Liście
Naprzeciwległe, całobrzegie, siedzące, zwykle nagie[4].
Kwiaty
Duże, promieniste, zwykle pięciokrotne o koronie zrosłopłatkowej, rurkowatej, dzwonkowatej lub lejkowatej, różnie zabarwionej. W pąku płatki korony skręcone. Kielich zrosłodziałkowy. Pręcików jest 5, ich pylniki są zwykle okazałe. Zalążnia górna, dwukomorowa. Znamiona tęgiego zwykle słupka 2-łatkowe lub 2-wrębne[4]. Cechą charakterystyczną, różniącą je od podobnego rodzaju goryczuszka jest występowanie w koronie wyrostków między łatkami i brak rzęsek w gardzieli korony.
Owoc
Wielonasienna torebka otwierająca się dwiema klapami. Nasiona często oskrzydlone[4].

Systematyka | edytuj kod

Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system system APG IV z 2016)

Należy do rodziny goryczkowatych (Gentianaceae), która jest jednym z kladów w obrębie rzędu goryczkowców (Gentianales) z grupy astrowych spośród roślin okrytonasiennych[1].

Pozycja w systemie Reveala (1993-1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa jasnotowe (Lamiidae Takht. ex Reveal), nadrząd Gentiananae Thorne ex Reveal, rząd goryczkowce (Gentianales Lindl.), podrząd Gentianinae Bessey in C.K. Adams, rodzina goryczkowate (Gentianaceae Juss.), podrodzina Gentianoideae Kostel., plemię Gentianeae Dumort., podplemię Gentianinae G. Don, rodzaj goryczka (Gentiana L.)[8].

Gatunki flory Polski[6]
Gatunki uprawiane[9]
Lista gatunków
 Osobny artykuł: Lista gatunków z rodzaju goryczka.

Ochrona | edytuj kod

W Polsce wszystkie gatunki goryczki występujące dziko objęte są ochroną gatunkową.

Zastosowanie | edytuj kod

Wiele gatunków jest uprawianych jako rośliny ozdobne. Niektóre gatunki mają własności lecznicze. Za odkrywcę leczniczych właściwości wyciągu z goryczki górskiej uznaje się Gentiosa, króla Ilirii[10].

Przypisy | edytuj kod

  1. ↑ a b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2011-11-30]  (ang.).
  2. ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-03].
  3. ↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-11-11].
  4. ↑ a b c d e f g h i Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 208. ISBN 0-333-74890-5.
  5. ↑ a b c GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica : ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .
  6. ↑ a b Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
  7. ↑ Marian Rejewski: Pochodzenie łacińskich nazw roślin polskich. Warszawa: 1996, s. 76. ISBN 83-05-12868-7.
  8. ↑ Crescent Bloom: Systematyka rodzaju Gentiana (ang.). The Compleat Botanica. [dostęp 2009-02-03].
  9. ↑ Ludmiła Karpowiczowa (red.): Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973.
  10. ↑ Praca zbiorowa: Oxford - Wielka Historia Świata. Cywilizacje Europy. Indoeuropejczycy - Celtowie. T. 12. Poznań: Polskie Media Amer.Com, 2006, s. 171. ISBN 83-7425-367-3.
Kontrola autorytatywna (takson):Identyfikatory zewnętrzne:
Na podstawie artykułu: "Goryczka" pochodzącego z Wikipedii
OryginałEdytujHistoria i autorzy