Gustaw III w encyklopedii
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwaniaGustaw III (ur. 24 stycznia 1746 w Sztokholmie, zm. 29 marca 1792 tamże) – król Szwecji z dynastii Holstein-Gottorp od 1771 roku; zwolennik absolutyzmu oświeconego.
Spis treści
Życiorys | edytuj kod
Dzieciństwo i młodość | edytuj kod
Koronacja Gustawa IIIUrodził się w 1746 roku w Sztokholmie jako najstarszy syn Adolfa Fryderyka i Ludwiki Ulryki Hohenzollern. Jego młodszym bratem był Karol XIII. Odebrał bardzo staranne wykształcenie, a jednym z jego wychowawców był polityk, hrabia Carl Gustaf Tessin. Zapatrzony we francuski model ustrojowy dążył do absolutyzmu oświeconego. Jeszcze przed objęciem rządów w 1768 roku opracował wraz z grupą polityków nie należących do partii kapeluszy projekt nowej ustawy oraz postulował rozszerzenie uprawnień królewskich.
Początki rządów | edytuj kod
Po śmierci ojca w 1771 roku został nowym władcą Szwecji. Swoje rządy rozpoczął od krytyki parlamentaryzmu, zwracając uwagę na powszechną anarchię, korupcję, ingerencję obcych mocarstw w życie polityczne kraju. 19 sierpnia 1772 roku przeprowadził przy pomocy szlacheckiego korpusu oficerskiego zamach stanu, wymuszając na sejmie zgodę na przyjęcie nowej ustawy wprowadzającej absolutyzm. Jednocześnie zlikwidował profrancuskie stronnictwo kapeluszy i prorosyjskie stronnictwo czapek, czym ograniczył znaczenie Riksdagu.
Polityka wewnętrzna | edytuj kod
Gustaw III należał do zwolenników fizjokratyzmu, czyli wolnego rynku opartego na produkcji rolniczej. Dążył do zniesienia przywilejów i monopoli. Ustanowił wolny handel zbożem w Finlandii w 1775 roku, a następnie w całym królestwie (1780). Przeprowadził reformę walutową w latach 1776–1777, a także kodyfikację prawa cywilnego (1775-1787). Zmodernizował wymiar sprawiedliwości, znosząc tortury, procesy o czary i sądy nadzwyczajne. Jego zasługą jest także rozbudowa floty i armii. W 1774 roku znowelizował prawo o wolności druku, zawężając zakres swobód. Mimo dużego oporu kleru przeforsował w 1779 roku deklarację o wolności religii.
Działalność kulturalna | edytuj kod
Gustaw III (po lewej) w otoczeniu młodszych braci: Fryderyka Adolfa i późniejszego Karola XIII, obraz Aleksandra RoslinaGustaw III należał do wielkich miłośników teatru. Był protektorem sztuk pięknych, literatury i nauki. W 1786 roku założył Akademię Szwedzką. Korespondował z Diderotem i Wolterem, pisał dramaty historyczne. Opublikował anonimowo traktat O niebezpieczeństwie wagi politycznej albo wykład przyczyn, które zepsuły równoważność na północy, od wstąpienia na tron rosyjski Katarzyny II, który przełożony na język polski w 1790 roku, odegrał pewną rolę w propagandzie politycznej stronnictwa reform Sejmu Wielkiego w Rzeczypospolitej.
Polityka zagraniczna | edytuj kod
W 1788 roku rozpoczął wojnę przeciwko Rosji bez wcześniejszego wypowiedzenia. Kierując osobiście operacjami w Zatoce Fińskiej, odniósł 9 lipca 1790 świetne zwycięstwo nad Rosjanami w bitwie morskiej pod Ruotsinsalmi (Svenskund). Jednak zawarty 14 sierpnia tego samego roku traktat pokojowy w Värälä kończył tę wojnę na zasadzie status quo ante bellum, czyli bez zmian terytorialnych. Mimo tego Katarzyna II wyrzekła się ingerowania w wewnętrzne sprawy Szwecji oraz uznała ustawę z 1772.
Gdy wybuchła rewolucja francuska działał tworząc koalicję konserwatywnych władców przeciw niej. Nie wykluczał nawet desantu na ziemi francuskiej.
Śmierć | edytuj kod
Dalsze reformy władcy spotkały się z silnym oporem opozycji arystokratycznej, która zawiązała spisek przeciwko Gustawowi III. Zamach na jego życie został przeprowadzony w operze sztokholmskiej 16 marca 1792 podczas maskarady. Raniony strzałem w plecy, król zmarł dwa tygodnie później w wyniku infekcji, która wdała się po postrzale. Został pochowany w kościele Riddarholmen.
Potomstwo | edytuj kod
Zofia Magdalena, żona Gustawa IIIW 1766 roku Gustaw III pojął za żonę Zofię Magdalenę, córkę króla Danii i Norwegii Fryderyka V z dynastii Oldenburgów. Małżeństwo to nie należało do udanych na skutek różnic w charakterach obojga małżonków[1]. Jednak para doczekała się dwóch synów:
- Gustawa IV Adolfa (1778-1837), króla Szwecji
- Karola Gustawa (1782-1783), księcia Smalandii
Odznaczenia | edytuj kod
- 3. Wielki Mistrz Orderu Serafinów (odznaczony w 1748)[2]
- 3. Wielki Mistrz Orderu Gwiazdy Polarnej[2]
- 3. Wielki Mistrz Orderu Miecza[2]
- 1. Wielki Mistrz Orderu Wazów (fundator w 1772)[2]
- Order Orła Czarnego (1746, Prusy)[2]
- Order Świętego Andrzeja (1774, Rosja)[2]
- Order Świętego Aleksandra (1774, Rosja)[2]
- Order Słonia (1766, Dania)[2]
Zobacz też | edytuj kod
Przypisy | edytuj kod
- ↑ Lönnroth, E., Den stora rollen, Stockholm 1986, s. 61.
- ↑ a b c d e f g h Shering Rosenhane: Svea-rikes konunga-längd. Sztokholm: A.J. Nordström, 1789, s. 82. (szw.)
Bibliografia | edytuj kod
- Sandberg T., Gustav III:s spioner: historien om när Sverige skulle slå tillbaka franska revolutionen, Skandbook Falun Lund, 2006.
- Lagerqvist, Lars O., Historia Szwecji, przekł. H. Thylwe, Instytut Szwedzki, Sztokholm 2002.
- Kersten A., Historia Szwecji, Ossolineum, Wrocław 1973.
- Słownik władców Europy nowożytnej i współczesnej, pod red. J. Dobosza i M. Serwańskiego, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1998.
