Język serbski

Język serbski w encyklopedii

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania Diasystem serbsko-chorwacki (2006)

Język serbski (serb. cрпски језик / srpski jezik) – język indoeuropejski z grupy zachodniej języków południowosłowiańskich, używany głównie przez Serbów. Ma status języka urzędowego w Serbii i spornym Kosowie. W Bośni i Hercegowinie jest jednym z trzech języków urzędowych, obok bośniackiego i chorwackiego. W sąsiednich i innych pobliskich krajach, m.in. w Czarnogórze[4], Chorwacji, Macedonii Północnej[5], Rumunii, Czechach[6] oraz na Węgrzech[7] i Słowacji[8], język serbski funkcjonuje w charakterze języka mniejszościowego. Łącznie językiem tym posługuje się ok. 12 mln ludzi[1].

Status mowy serbskiej i kwestia jej odrębności względem języka chorwackiego stanowi przedmiot kontrowersji politycznej[9][10].

Język serbski jako język standardowy opiera się na dialekcie sztokawskim, będącym najszerzej rozpowszechnionym kodem komunikacyjnym na serbsko-chorwackim obszarze językowym[11].

Na poziomie form literackich serbski, chorwacki, bośniacki i czarnogórski bywają traktowane jako narodowe odmiany policentrycznego języka standardowego[12], określanego kontrowersyjnym mianem języka serbsko-chorwackiego (lub sztokawszczyzną literacką)[13]. Oprócz sztokawszczyzny na terytorium Serbii funkcjonują gwary torlackie, odrębne względem narzecza sztokawskiego[10]. Zagadnieniem spornym jest klasyfikacja tych odmian językowych oraz kwestia ich przynależności lingwistycznej[14].

Do zapisu języka serbskiego stosuje się zarówno cyrylicę, jak i alfabet łaciński[15].

Spis treści

Rozwój literackiego języka serbskiego | edytuj kod

W roli pierwszego literackiego języka Serbów wystąpił język staro-cerkiewno-słowiański, który w IX w. stał się pierwszym spisanym językiem słowiańskim. Pojawienie się pisanego języka słowiańskiego zawdzięczamy braciom Cyrylowi i Metodemu, greckim mnichom, którzy na prośbę księcia wielkomorawskiego Rościsława przybyli do jego państwa by tam prowadzić misję chrystianizacyjną w języku słowiańskim, co miało uchronić państwo wielkomorawskie przed wzrostem wpływów duchowieństwa niemieckiego na Morawach. Cyryl przed przybyciem na Morawy stworzył nowy alfabet (głagolica), którym w języku słowiańskim spisano przekłady najpotrzebniejszych modlitw i tekstów liturgicznych. Wraz z przyjęciem chrześcijaństwa w obrządku bizantyjskim Serbowie przyjęli staro-cerkiewno-słowiański.

Z racji tego, że księgi przepisywane były ręcznie szybko do tekstów zaczęły przenikać słowa i zjawiska fonetyczne charakterystyczne dla terenów, na których powstawały kopie tych ksiąg. W ten sposób język staro-cerkiewno-słowiański rozszczepił się na odmiany, zwane redakcjami języka cerkiewnosłowiańskiego. Rozwinęły się więc redakcje ruska, bułgarska, a od XII w. serbska języka cerkiewnosłowiańskiego, w której powstały najważniejsze teksty serbskiego średniowiecza – głównie akty prawne i żywoty świętych. Wraz z podbojem ziem serbskich przez Turków w XIV i XV w. doszło do zahamowania rozwoju piśmiennictwa serbskiego, które od tej pory ograniczać się będzie wyłącznie do cerkwi prawosławnej. W XVIII w. redakcja serbska języka cerkiewnosłowiańskiego została zastąpiona rosyjską, która wraz z językiem ludowym, a od lat 1980. także z tzw. slovenosrpskim, będącym połączeniem elementów języka rosyjskiego i ludowego serbskiego, staną się trzema równorzędnie używanymi językami literackimi.

Narodziny współczesnego języka serbskiego wiążą się z osobą Vuka Karadžicia, reformatora języka i pisowni serbskiej, który zerwał z tradycją cerkiewną i oparł język literacki na jednym z dialektów serbskich. Jak trudnym w praktyce było to zadanie niech świadczy fakt, że próbując tłumaczyć Nowy Testament przy pomocy wyłącznie języka ludowego, w którym brakowało słów potrzebnych do przekładu, często odwoływał się do tradycji cerkiewnej lub po prostu tworzył neologizmy. Jednak zapoczątkowana w drugim dziesięcioleciu XIX w. reforma Vuka Karadžicia po latach sporów doczekała się praktycznego zastosowania. Szczególną rolę w tym miały utwory wybitnych poetów serbskich tego okresu: Petra Njegoša i Branka Radičevicia, którzy swe utwory stworzyli w języku opartym na ludowym języku serbskim.

Pierwsze gimnazjum z językiem serbskim powstało w 1791 roku w Sremskich Karlovcach. Pierwszym popularnym pisarzem, piszącym w języku serbskim, był Dositej Obradovič, późniejszy założyciel pierwszej wyższej uczelni serbskiej.

W XIX w. popularna stała się idea jedności Słowian. Jednym z wariantów tej jedności miała być idea jugosłowiańska, czyli kulturalnej i językowej jedności południowych Słowian. W 1850 roku w Wiedniu podpisano umowę językową między Serbami i Chorwatami, która była początkiem tworzenia się standardu literackiego, który w dwudziestym wieku zyskał miano serbsko-chorwackiego lub chorwacko-serbskiego. Proces unifikacji języka zakończono w 1954 roku w Nowym Sadzie (Serbia), gdzie potwierdzono istnienie wspólnego języka standardowego dla Serbów, Chorwatów i Czarnogórców. Ustalono między innymi, że istnieje równoprawność dialektów chorwackich i serbskich oraz alfabetów łacińskiego i cyrylickiego. Po rozpadzie Jugosławii język serbsko-chorwacki w postaci unitarnego standardu oficjalnie przestał istnieć, ustępując miejsca oddzielnych wariantom językowym: serbskiemu, chorwackiemu i bośniackiemu.

Podział dialektalny | edytuj kod

Język serbski w postaci standardowej opiera się na narzeczu sztokawskim, a dokładniej na dialektach szumadijsko-wojwodińskim i wschodniohercegowińskim[16][17]. Sztokawszczyzna stanowi również podstawę trzech pozostałych standardów literackich (chorwackiego, bośniackiego i czarnogórskiego).

W obrębie sztokawszczyzny serbskiej istnieją dwa warianty wymowy:

Poza dialektem sztokawskim, będącym fundamentem współczesnego języka literackiego, na terenie Serbii wyróżnia się jeszcze dialekt torlacki. Narzecze to wykazuje liczne cechy wspólne z językami południowosłowiańskimi należącymi do podgrupy wschodniej i z tego względu jego przynależność jest kwestią sporną[14].

Dialekty te wraz z czterema standardami narodowymi podciąga się często pod pojęcie tzw. „języka serbsko-chorwackiego”. Miano to nie jest powszechnie akceptowane w krajach byłej Jugosławii, ale pozostaje w powszechnym użyciu wśród językoznawców i określa się nim wspólną podstawę, na której oparte zostały współczesne cztery standardy. Przy wzięciu pod uwagę aspektów socjolingwistycznych standardy te bywają również klasyfikowane jako odrębne języki[18][19], należące do diasystemu zwanego środkowo-południowosłowiańskim[20].

Użytkownicy języka serbskiego | edytuj kod

Ok. 12 milionów[1] osób w Serbii uznaje język serbski za swoją mowę ojczystą – jest on tutaj językiem urzędowym. Serbski ma również status urzędowy w Bośni i Hercegowinie. Istnieje też duża serbska diaspora.

Pismo | edytuj kod

Język serbski zapisany w alfabecie łacińskim i cyrylicy

Współcześnie funkcjonują dwa równoległe sposoby zapisu języka serbskiego: alfabet łaciński (zob. alfabet chorwacki) i cyrylica (zob. cyrylica serbska). Cyrylica, uważana za tradycyjne pismo Serbów, jest stosowana przede wszystkim w Serbii Środkowej, przez Serbów w Czarnogórze i BiH, rzadziej przez Serbów w Chorwacji i na północy Serbii w Wojwodinie. Oprócz geograficznych istnieją również polityczne uwarunkowania używania danego alfabetu. I tak gazety tradycyjne używają cyrylicy, cyrylicą zapisywane są teksty religijne i tradycyjne. Teksty nowoczesne używają obu alfabetów.

Rząd serbski na swojej stronie internetowej stwierdza: „Oficjalnym językiem Serbii jest serbski, a oficjalnie używanym alfabetem jest cyrylica, w użyciu jest też alfabet łaciński. Na obszarach zamieszkanych przez mniejszości etniczne prawo przewiduje użycie w obiegu oficjalnym języka i pisma mniejszości”[15].

Czasopisma stosują oba alfabety, na witrynach sklepów widać napisy w różnych alfabetach. Dokumenty oficjalne są jednak publikowane głównie cyrylicą.

W Czarnogórze przeważa obecnie alfabet łaciński.

Alfabet serbski | edytuj kod

 Osobny artykuł: Cyrylica serbska.  Osobny artykuł: Alfabet chorwacki.

Gramatyka | edytuj kod

Zob. język serbsko-chorwacki.

Zobacz też | edytuj kod

Przypisy | edytuj kod

  1. ↑ a b c Srpski jezik govori 12 miliona ljudi. [dostęp 2014-06-17].
  2. ↑ Constitution of the Republic of Kosovo, s. 2 [dostęp 2018-01-17] .
  3. ↑ Footitt Hilary, Michael Kelly: Languages at War: Policies and Practices of Language Contacts in Conflict. Palgrave Macmillan, 2012, s. 111–120. ISBN 0-230-36877-8.
  4. ↑ Ustav Crne Gore. 2018-01-20. [zarchiwizowane z tego adresu.
  5. ↑ Minority Rights Group International : Macedonia : Macedonia Overview (ang.). Minorityrights.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-10-26)].
  6. ↑ Minority Rights Group International : Czech Republic : Czech Republic Overview (ang.). Minorityrights.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-10-26)].
  7. ↑ Ungern (niem.). [zarchiwizowane z tego adresu.
  8. ↑ Serbs in Slovakia granted minority status. B92. [zarchiwizowane z tego adresu.
  9. ↑ Ralph W.R.W. Fasold Ralph W.R.W., JeffreyJ. Connor-Linton JeffreyJ., An Introduction to Language and Linguistics, Cambridge University Press, 2006, s. 389, ISBN 978-0-521-84768-1  (ang.).
  10. ↑ a b KrzysztofK. Krysieniel KrzysztofK., Gdy wspólny (?) język dzieli... Polityczne i prawne skutki rozpadu [[język serbsko-chorwacki|języka serbsko-chorwackiego]] (względnie chorwacko-serbskiego), „Studia Środkowoeuropejskie i Bałkanistyczne”, 26, 2017, DOI: 10.4467/2543733XSSB.17.023.8321 .
  11. ↑ Collegium Antropologicum, School of Biological Anthropology, 1991, s. 311  (ang.).
  12. ↑ NikolaN. Vučić NikolaN., Većina lingvista ne želi biti u konfliktu s vladajućom ideologijom, Urban magazin, 15 czerwca 2016, s. 46–49, ISSN 1986-6143 [dostęp 2019-01-18] [zarchiwizowane z adresu 2016-06-22]  (serb.-chorw.).
  13. ↑ MateM. Kapović MateM., Language, Ideology and Politics in Croatia, „Slavia centralis”, IV/2, 2011  (ang.).
  14. ↑ a b The South Slav Journal (tom 20), Dositey Obradovich Circle, 1999, s. 5  (ang.).
  15. ↑ a b Становништво, језик и вера
  16. ↑ Ljiljana Subotić, Dejan Sredojević, Isidora Bjelaković: Fonetika i fonologija: ortoepska i ortografska norma standardnog srpskog jezika. Filozofski fakultet, Univerzitet u Novom Sadu, 2012, s. 13-14. (serb.-chorw.)
  17. ↑ DarkoD. Brodić DarkoD., AlessiaA. Amelio AlessiaA., Discrimination of Different Serbian Pronunciations from Shtokavian Dialect, s. 1 [dostęp 2018-01-20]  (serb.-chorw.).
  18. ↑ Graeme Trousdale: Introduction to English Sociolinguistics. Edinburgh University Press, 2010, s. 7. (ang.)
  19. ↑ Mirjana N. Dedaić, Daniel N. Nelson: At War with Words. Walter de Gruyter, 2012, s. 248-249. (ang.)
  20. ↑ DaliborD. Brozović DaliborD., Organska podloga hrvatskoga jezika, 1998  (serb.-chorw.).

Linki zewnętrzne | edytuj kod

Kontrola autorytatywna (wariant języka policentrycznego):
Na podstawie artykułu: "Język serbski" pochodzącego z Wikipedii
OryginałEdytujHistoria i autorzy