Języki indoaryjskie

Języki indoaryjskie w encyklopedii

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania Zasięg języków indoaryjskich

Języki indoaryjskie (indyjskie[1]) – grupa języków indoeuropejskich, które wraz z językami irańskimi oraz dardyjskimi tworzyły przed 1500 r. p.n.e. jedną wspólnotę językowo-kulturową (zobacz: języki indoirańskie). Językami z tej grupy posługiwali się Indoariowie, którzy zaczęli zasiedlać subkontynent indyjski około I poł. II tysiąclecia p.n.e.

Języki indoaryjskie wyodrębniły się około 1500 r. p.n.e., a ich zasięg pokrywał się z zasięgiem dorzecza Indusu. Z tego okresu pochodzą najstarsze zabytki okresu staroindyjskiego (1500–500 r. p.n.e.) – Wedy spisane językiem wedyjskim. W okresie średnioindyjskim (500 r. p.n.e. – 1000 r. n.e.) język wedyjski przekształcił się w sanskryt klasyczny i jego potoczne warianty, czyli prakryty, z których jednym jest pali. Następnym stopniem w ewolucji tej grupy językowej były dialekty zwane apabhrańśa, z których w okresie nowoindyjskim (po 1000 r.) ukształtowały się współczesne języki indyjskie. Najważniejsze z nich to m.in. język hindi, urdu, bengalski, marathi, gudżarati i pendżabski. Ogółem językami z tej grupy posługuje się ponad 700 mln osób, głównie na terenie Indii, Pakistanu, Nepalu, Bangladeszu i Sri Lanki.

Spis treści

System fonetyczny języków indoaryjskich | edytuj kod

W poniższych tabelach przedstawiono system fonologiczny sanskrytu klasycznego, który z drobnymi odchyleniami jest również typowy dla współczesnych języków indoaryjskich. Podano odpowiadające poszczególnym dźwiękom znaki sylabicznego alfabetu dewanagari. Inne alfabety indyjskie są niemal dokładnym odzwierciedleniem pisma dewanagari. Jak widać w tabeli spółgłosek, dla języków indoaryjskich charakterystyczna jest fonemiczna opozycja spółgłosek zarówno dźwięcznych/bezdźwięcznych, jak i przydechowych/bezprzydechowych. Dodatkową typową cechą jest występowanie tzw. spółgłosek retrofleksywnych (wymawianych z językiem wygiętym do tyłu, tak że czubek języka dotyka podniebienia). Ta cecha najprawdopodobniej związana jest z silnym wpływem języków drawidyjskich.

Samogłoski | edytuj kod

Spółgłoski | edytuj kod

W sanskrycie wedyjskim istniał dodatkowo fonem ɭ - retrofleksywne „l” („ळ”), który nie zachował się w sanskrycie klasycznym, ale przetrwał w niektórych językach nowoindyjskich, jak np. marathi i radżastani.

Najważniejsze odchylenia od powyższego schematu

  • W grupie wschodniej (np. język bengalski) trzy dźwięki: श ś ɕ, ष ṣ ʂ i स s s zlały się w jeden dźwięk ʃ
  • W grupie wschodniej i północnej istnieje tendencja do zlania się dźwięków „v” ʋ i i „b” b w „b” b (stąd np. wymowa i zapis „Bisznu” zamiast „Wisznu”)
  • W grupie południowej (np. język marathi) głoskę ṛ („r” zgłoskotwórcze) wymawia się jako „ru” (np. Kryszna brzmi jak „Kruszna”)
  • W grupie wschodniej (np. język bengalski) dźwięk अ (krótkie „a”) wymawia się jako „o”, dlatego imię Sarasvati wymawia się jak „Szoroszszoti”
  • W językach znajdujących się pod silnym wpływem języka arabskiego i perskiego (dotyczy to zwłaszcza urdu, w nieco mniejszym stopniu hindi) wykształcone osoby wymawiają słowa pochodzące z tych języków zgodnie z ich wymową oryginalną, a więc z użyciem dźwięków pierwotnie nie występujących w językach indoaryjskich, takich jak z, q, x itd.

Uproszczona klasyfikacja języków indoaryjskich | edytuj kod

Współczesne języki indoaryjskie (według Ethnologue):

Osobne grupy stanowią języki dardyjskie i języki nuristańskie, najczęściej klasyfikowane jako grupy językowe odrębne od indoaryjskich, o cechach pośrednich między językami indoaryjskimi i irańskimi[2], lub też jako podgrupy w obrębie języków indoaryjskich (w grupie północno-zachodniej) – według Ethnologue:

Zobacz też | edytuj kod

Przypisy | edytuj kod

  1. ↑ Artykuł dotyczy podrodziny języków indoeuropejskich. Ponieważ tylko ok. 75% użytkowników języków indyjskich posługuje się językami indoeuropejskimi, nazwa „języki indyjskie” jest myląca. Spośród poważnych publikacji określenie „języki indyjskie” jako równoznaczne z „języki indoaryjskie” występuje jedynie w: Alfred F. Majewicz, Języki świata i ich klasyfikacja, PWN, Warszawa, 1989. W innych publikacjach natomiast termin „języki indyjskie” jest używany zamiennie z terminem „języki Indii”, np. L. Frédéric Słownik cywilizacji indyjskiej)
  2. ↑ Alfred F. Majewicz, Języki świata i ich klasyfikacja, PWN, Warszawa, 1989

Bibliografia | edytuj kod

  • Alfred F. Majewicz, Języki świata i ich klasyfikacja, PWN, Warszawa, 1989, ​ISBN 83-01-08163-5​
  • Danuta Stasik: Język hindi cz. 1 i 2 Wydawnictwo Akademickie Dialog, Warszawa 1994/97, ​ISBN 83-86483-01-6​
  • R. S. McGregor: Outline of Hindi Grammar, Oxford University Press 1972 (ang.).
  • Anna Sieklucka: Język pendźabski, Wydawnictwo Akademickie DIALOG, Warszawa 1998, ​ISBN 83-86483-88-1​
  • Czterojęzyczna chrestomatia pendźabska, AnnaA. Sieklucka (tłum.), JuliuszJ. Parnowski (tłum.), Warszawa: Wydawnictwo Akademickie DIALOG, 1998, ISBN 83-88238-11-6, OCLC 316472986 .
  • Elżbieta Walter, Gramatyka języka bengalskiego, Warszawa: Wydawnictwo Akademickie DIALOG, 2008, ISBN 978-83-61203-06-3, OCLC 316482826 .
  • India. Lonely planet phrasebooks. 2008, Omkar NathO.N. Koul, wyd. 1st ed, Footscray, Vic.: Lonely Planet, 2008, ISBN 978-1-74179-141-9, OCLC 213446423  (ang.).

Linki zewnętrzne | edytuj kod

Kontrola autorytatywna (rodzina językowa):
Na podstawie artykułu: "Języki indoaryjskie" pochodzącego z Wikipedii
OryginałEdytujHistoria i autorzy