Języki słowiańskie w encyklopedii
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania Rozprzestrzenienie języków słowiańskich w Europie Mapa z 1869 rokuSłowianie
Języki słowiańskie – grupa języków w obrębie podrodziny bałtosłowiańskiej rodziny języków indoeuropejskich. Pochodzą od języka prasłowiańskiego, który rozpadł się na dialekty regionalne w wyniku wielkiej ekspansji Słowian w pierwszej połowie I tysiąclecia n.e. Używanie języków słowiańskich jest wyznacznikiem przynależności do ludów słowiańskich, które prócz języków łączy kultura i pochodzenie.
Języki słowiańskie dzielą się na trzy zespoły języków: zachodnio-, wschodnio- i południowosłowiańskie.
Najstarsze zachowane manuskrypty z tekstami słowiańskimi pochodzą z X wieku. Do zapisu języków słowiańskich używane są lub były alfabety: głagolicki, cyrylicki i łaciński, a w niewielkim zakresie również arabski i hebrajski. Językami słowiańskimi posługuje się ponad 300 milionów ludzi.
Spis treści
- 1 Pochodzenie
- 2 Wspólne cechy
- 3 Klasyfikacja języków słowiańskich
- 4 Mikrojęzyki słowiańskie
- 5 Porównanie wybranych wyrazów w językach słowiańskich
- 6 Przypisy
- 7 Bibliografia
Pochodzenie | edytuj kod
Języki indoeuropejskie ok. 500 p.n.e. Kolor niebieski – języki kentum, czerwony – języki satem. Ciemnoczerwonym kolorem zaznaczono hipotetyczne centrum palatalizacji indoeuropejskiej.Języki słowiańskie należą do grupy „satem” języków indoeuropejskich[1].
Języki słowiańskie powstały w wyniku rozpadu pierwotnego języka prasłowiańskiego. Nie ma jednak uzgodnionego stanowiska co do tego, kiedy i gdzie język prasłowiański istniał oraz kiedy doszło do jego rozpadu. Zasadniczo są dwa stanowiska w tej kwestii:
- wspólnota językowa prasłowiańska istniała w odległych czasach (wymienia się tu często II tysiąclecie p.n.e.);
- wspólnota językowa prasłowiańska istniała w czasach bliskich pojawieniu się Słowian w antycznych źródłach pisanych, a więc być może nawet dopiero około połowy I tysiąclecia n.e.
Większość językoznawców ponadto uważa, że przed etapem istnienia języka prasłowiańskiego istniała wspólnota językowa bałto-słowiańska. Języki słowiańskie wykazują najwięcej cech wspólnych z językami bałtyckimi (litewskim, łotewskim oraz wymarłymi: pruskim i jadźwińskim), co przemawia za wyprowadzeniem wniosku o wspólnocie bałtosłowiańskiej. Języki słowiańskie wykazują również stopień pokrewieństwa z językami germańskimi i irańskimi, a także pewne cechy wspólne z językami celtyckimi, iliryjskim i trackim. Pozwala to zaakceptować wniosek, że język Słowian rozwinął się między kompleksami etnicznymi: bałtyjskim na północy, germańskim na zachodzie, irańskim na wschodzie oraz celtyckim, trackim i iliryjskim na południu[2].
Wspólne cechy | edytuj kod
Wszystkie języki słowiańskie mają wyraźne cechy wspólne:
- wybitnie fleksyjna morfologia – większość języków słowiańskich ma 6 lub 7 przypadków
- podział czasowników na dokonane i niedokonane (leksykalny aspekt)
- obecność fonemicznej palatalizacji (znanej jako zmiękczenie)
- skomplikowane zbitki spółgłoskowe, powstałe po zaniku jerów, np. w polskim wyrazie bezwzględny lub rosyjskim wstrjecza „spotkanie”.
Języki słowiańskie nie tylko mają bardzo podobną gramatykę, lecz wykazują również duże podobieństwo w słownictwie, co dowodzi, że z języka prasłowiańskiego wyodrębniły się stosunkowo niedawno. Tam, gdzie poszczególne języki słowiańskie graniczą ze sobą, granice te z reguły są nieostre – występują szerokie pasy gwar przejściowych i obszary przenikania się zjawisk charakterystycznych dla obu sąsiadujących języków. Uważa się, że języki słowiańskie tworzą kontinuum. Jest to szczególnie wyraźnie widoczne w przypadku języków południowosłowiańskich[3][4]. Podobne zjawisko występowało do 1947 roku na obszarze etnicznego styku polsko-ukraińskiego (polski – rusiński – ukraiński).
Klasyfikacja języków słowiańskich | edytuj kod
Przynależność i podział języków słowiańskich są w lingwistyce ugruntowane. Wątpliwości powstają jedynie w kwestii grupowania poszczególnych lektów i zespołów gwarowych, a także nakreślania granicy między pojęciami języka i dialektu. Poniższa klasyfikacja pochodzi ze strony projektu Ethnologue[5].
języki indoeuropejskie języki bałtosłowiańskie języki słowiańskie (ok. 317 mln) języki zachodniosłowiańskie (ok. 61 mln) grupa lechicka – języki lechickie połabski † polski (ok. 44 mln) śląski (ok. 509 tys.) – uznawany za dialekt języka polskiego lub za odrębny język kaszubski (ok. 50 tys.) – uznawany za odrębny język lub za dialekt języka polskiego słowiński – † grupa łużycka – języki łużyckie dolnołużycki (ok. 15 tys.) ponaschemu † górnołużycki (ok. 55 tys.) wschodniołużycki † grupa czesko-słowacka czeski (ok. 10 mln) słowacki (ok. 5 mln) knaan † języki południowosłowiańskie (ok. 35 mln) grupa wschodnia (ok. 10 mln) staro-cerkiewno-słowiański (starosłowiański) † cerkiewnosłowiański †* bułgarski (ok. 8,5 mln) macedoński (ok. 1,8 mln) grupa zachodnia (ok. 25 mln) słoweński (ok. 2 mln) serbsko-chorwacki (ok. 23 mln) serbski (ok. 13 mln) chorwacki (ok. 7 mln) bośniacki (ok. 2,5 mln) czarnogórski (ok. 0,15 mln) języki wschodniosłowiańskie (ok. 210 mln) ruski † starobiałoruski † białoruski (ok. 8 mln) rosyjski (ok. 160 mln) ukraiński (ok. 40 mln) rusiński (ok. 0,61 mln)Oznaczenia:
† – język wymarły lub dawne stadium historyczne języka dzisiejszego
†* – język dawny, ale zachowany tradycyjnie w liturgii, tekstach religijnych, filozoficznych lub naukowych
Mikrojęzyki słowiańskie | edytuj kod
W grupie języków słowiańskich oprócz języków indywidualnych wyróżnia się także tzw. mikrojęzyki, tj. etnolekty odmienne od języka ogólnego dominującego na danym obszarze, ale charakteryzujące się pewną tradycją piśmienniczą i pewnym stopniem normalizacji[6][7]. Są to[8]:
- rusiński (jugorusiński) – używany przez Rusinów panońskich w Wojwodinie (Serbia), jeden z tamtejszych języków urzędowych;
- rezjański – powstały na bazie dialektu słoweńskiego w Rezji (północne Włochy);
- prekmursko-słoweński – używany w Słowenii i na pobliskich terenach Węgier i Austrii;
- kajkawski – powstały na bazie dialektów chorwackich, używany w północnej Chorwacji, bliski językowi słoweńskiemu (ma pewną tradycję piśmienniczą; uważany też za dialekt języka serbsko-chorwackiego)[9];
- czakawski – podobna sytuacja, jak powyższy (ma pewną tradycję piśmienniczą; uważany też za dialekt języka serbsko-chorwackiego);
- burgenlandzki – używany przez Chorwatów burgenlandzkich w Austrii, na Węgrzech, Słowacji i dawniej na Morawach, uważany też za dialekt języka serbsko-chorwackiego;
- molizański – używany przez Chorwatów we włoskiej prowincji Molise, powstały na bazie dialektów chorwackich;
- banacki – używany przez Bułgarów z Banatu na pograniczu Rumunii i Serbii, powstały na bazie języka bułgarskiego i serbskiego.
Istnieje też tendencja do wyodrębniania się kolejnych języków słowiańskich:
- morawskiego – z języka czeskiego
- śląskiego – z języka polskiego
- laski – z języka czeskiego
- gwary podlaskie (ukraińskie) – z przejściowych dialektów białorusko-ukraińskich.
Na bazie języków słowiańskich powstało też wiele sztucznych języków słowiańskich, m.in. język międzysłowiański, które w założeniu twórców powinny być zrozumiałe dla mówiących przynajmniej jednym językiem słowiańskim[10]. Na podstawie wschodniosłowiańskich dialektów Syberii (z zapożyczeniami z języków tureckich oraz języka arabskiego) opracowano sztuczny język syberyjski. Również oparte na językach słowiańskich są fikcyjne języki północnosłowiańskie oraz wenedyk – język romański, który przeszedł podobny rozwój jak polski.
Porównanie wybranych wyrazów w językach słowiańskich | edytuj kod
Przypisy | edytuj kod
- ↑ satemové jazyky, [w:] JozefJ. Mistrík JozefJ., Encyklopédia jazykovedy, wyd. 1, Bratysława: Obzor, 1993, s. 376, ISBN 80-215-0250-9, OCLC 29200758 (słow.).
- ↑ ZdeněkZ. Váňa ZdeněkZ., Świat dawnych Słowian, Artia, 1985, s. 15, ISBN 83-06-01126-0 .
- ↑ Lehr-Spławiński, Kuraszkiewicz i Sławski 1954 ↓, s. 110, 125.
- ↑ Sławski Języki słowiańskie, passim, w: Bednarczuk (red.) Języki..., tom II, s. 907–1005.
- ↑ Ethnologue report for Slavic.
- ↑ GrażynaG. Balowska GrażynaG., Mikrojęzyki literackie, „Socjolingwistyka”, 16, Wydaw. Instytutu Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk, 2000, s. 41-49 .
- ↑ Литературный микроязык, Академик [dostęp 2019-01-08] (ros.).
- ↑ Dalewska-Greń 2002 ↓, s. 585–586.
- ↑ JožeJ. Toporišič JožeJ., Enciklopedija slovenskega jezika, KsenijaK. Dolinar (red.), Lublana: Cankarjeva založba, 1992, s. 80, ISBN 86-361-0756-3 (słoweń.).
- ↑ Spis słowiańskich języków pomocniczych.
Bibliografia | edytuj kod
- TadeuszT. Lehr-Spławiński TadeuszT., WładysławW. Kuraszkiewicz WładysławW., FranciszekF. Sławski FranciszekF., Przegląd i charakterystyka języków słowiańskich, Warszawa: PWN, 1954 .
- Jerzy Nalepa, Słowiańszczyzna północno-zachodnia. Podstawy jedności i jej rozpad, Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Poznań 1968.
- Leszek Bednarczuk (red.), Ignacy Ryszard Danka, Andrzej Pisowicz, Tadeusz Pobożniak, Józef Reczek, Jan Safarewicz, Wojciech Skalmowski, Języki indoeuropejskie, tom I, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1986, ISBN 83-01-03352-5.
- Leszek Bednarczuk (red.), Witold Mańczak, Jan Safarewicz, Franciszek Sławski, Wojciech Smoczyński, Aleksander Szulc Języki indoeuropejskie, tom II, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1988, ISBN 83-01-05763-7.
- Snježana Kordić: Demonstrativpronomina in den slavischen Sprachen. W: Bernhard Symanzik, Gerhard Birkfellner, Alfred Sproede: Die Übersetzung als Problem sprach- und literaturwissenschaftlicher Forschung in Slavistik und Baltistik. Hamburg: Dr. Kovač, 2002, s. 89–116, seria: Studien zur Slavistik ; 1. ISBN 3-8300-0714-0. OCLC 55730212. (niem.)
- HannaH. Dalewska-Greń HannaH., Języki słowiańskie, Warszawa: PWN, 2002, ISBN 83-01-12391-5 .
- ZbigniewZ. Gołąb ZbigniewZ., O pochodzeniu Słowian w świetle faktów językowych, MariaM. Wojtyła-Świerzowska (tłum.), Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”, 2004, ISBN 83-242-0528-4, ISBN 0-89357-231-4, OCLC 830631541 .
OryginałEdytujHistoria i autorzy
