Jakucja w encyklopedii
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania Zdjęcie satelitarne delty LenyJakucja (Republika Sacha, dawniej także: Republika Jakucka; ros. Республика Саха, Якутия, jakuc. Саха Өрөспүүбүлүкэтэ) – republika wchodząca w skład Federacji Rosyjskiej (od roku 2000), położona w Dalekowschodnim Okręgu Federalnym, geograficznie stanowi wschodnią część Syberii.
Jakucja jest największą pod względem powierzchni jednostką podziału terytorialnego na świecie (spośród państw jedynie Indie, Australia, Brazylia, ChRL, USA, Kanada i Rosja mają większą powierzchnię)[2].
Spis treści
- 1 Władza
- 2 Geografia
- 3 Demografia
- 4 Miasta i osiedla typu miejskiego
- 5 Podział administracyjny
- 6 Historia
- 7 Gospodarka
- 8 Tablice rejestracyjne
- 9 Rekord
- 10 Zobacz też
- 11 Przypisy
- 12 Linki zewnętrzne
Władza | edytuj kod
Zgodnie z artykułem 53 Konstytucji Republiki Sacha najwyższymi organami władzy w republice są Zgromadzenie Narodowe (Il Tumen), prezydent, Sąd Konstytucyjny oraz Sąd Najwyższy[3].
Zgromadzenie Narodowe (Il Tumen) jest unikameralnym parlamentem[4]. Deputowani do parlamentu wybierani są na pięcioletnią kadencję[3]. Kandydat do parlamentu musi mieć co najmniej 21 lat[3].
Prezydent Republiki Sacha stoi na czele władzy wykonawczej[3].
Geografia | edytuj kod
W ramach Federacji Jakucja na wschodzie graniczy z Czukotką i obwodem magadańskim, na południowym wschodzie z Krajem Chabarowskim, na południu z obwodami amurskim i czytyjskim, na zachodzie z obwodem irkuckim i Krajem Krasnojarskim[5]. Północna część republiki ma dostęp do Morza Łaptiewów i Morza Wschodniosyberyjskiego[5]. W skład republiki wchodzą Wyspy Nowosyberyjskie[6]. Sacha zajmuje blisko 1/5 powierzchni Federacji Rosyjskiej i jest największym jej podmiotem[7].
Jakucja położona jest w strefie klimatu kontynentalnego wybitnie suchego, o długiej zimie, z ogromną roczną amplitudą temperatur, sięgającą 100 stopni Celsjusza[7][2]. Latem temperatura potrafi osiągnąć blisko +40 °C, zimą spada nierzadko do –60 °C[2]. Większość terytorium Jakucji, z wyjątkiem części południowo-zachodniej, pokryta jest wieczną zmarzliną[8]. Republika cechuje się bardzo gęstą siecią rzeczną[9]. Głównymi rzekami są Lena (4400 km długości), Wiluj (2650 km), Oleniok (2292 km), Ałdan (2273 km), Kołyma (2129 km), Indygirka (1726 km) i Olokma (1726 km)[10]. Około 40% terytorium Sachy położone jest za kołem podbiegunowym północnym[11]. Głównym pasmem górskim w republice są Góry Wierchojańskie[12].
Lasy w Jakucji najczęściej tworzą modrzewie, brzozy i sosny[11].
Na faunę składają się przede wszystkim: wiewiórki, łasice syberyjskie, gronostaje, zające, lisy, niedźwiedzie, rosomaki, łosie, dzikie renifery i piżmowce syberyjskie[13]. Wody obfitują w ryby.
Strefy czasowe | edytuj kod
Jakucja jest położona na terenie trzech stref czasowych[14]. Część zachodnia i środkowa, większe miasta Jakuck, Nieriungri, Mirny, ułus tompoński, Chandyga i Wyspy Nowosyberyjskie należą do jakuckiej strefy czasowej (YAKT) – UTC +9:00 przez cały rok[15]. Dorzecze Jany, w tym Wierchojańsk, i ułus ust'-majski należą do władywostockiej strefy czasowej (VLAT) – UTC +10:00 przez cały rok[15]. Wschodnia część, dorzecza Indygirki i Kołymy, z takimi miejscowościami jak Ust´-Niera, Ojmiakon, Sriedniekołymsk, Czerski należą również do władywostockiej strefy czasowej[15].
Demografia | edytuj kod
W Jakucji Rosjanie stanowią mniejszość narodową. Jakuci stanowią 48,67%, Rosjanie – 36,90%, Ukraińcy – 2,2% ludności republiki (według spisu powszechnego z 2010 r.)[16].
- Ludność: 949 tys. (2002)
- Miejska: 610 tys. (64.3%)
- Wiejska: 339 tys. (35.7%)
- Mężczyźni: 464 tys. (48.9%)
- Kobiety: 485 tys. (51.1%)
- K:M: 1,045[17]
Miasta i osiedla typu miejskiego | edytuj kod
miasta i największe osiedla typu miejskiego (stan na 1 stycznia 2005)[16]:
Podział administracyjny | edytuj kod
Pod względem administracyjnym terytorium Jakucji podzielone jest na 34 ułusy (odpowiadające rejonom w większości innych podmiotów Federacji Rosyjskiej)[18]. Dwa największe miasta republiki – Jakuck i Neriungri nie wchodzą w skład żadnego ułusu i stanowią miasta wydzielone[19].
Podział administracyjny republikiUłusy Jakucji[19]:
- Ułus abyjski (ros. Абыйский улус)
- Rejon ałdański (ros. Алданский район)
- Ułus ałłaichowski (ros. Аллаиховский улус)
- Ułus amgiński (ros. Амгинский улус)
- Ułus anabarski (ros. Анабарский улус)
- Ułus bułuński (ros. Булунский улус)
- Ułus changałaski (ros. Хангаласский улус)
- Ułus czurapczyński (ros. Чурапчинский улус)
- Ułus eweno-bytantajski (ros. Эвено-Бытантайский улус)
- Ułus gorny (ros. Горный улус)
- Ułus kobiajski (ros. Кобяйский улус)
- Ułus leński (ros. Ленский улус)
- Ułus miegino-kangałaski (ros. Мегино-Кангаласский улус)
- Ułus mirniński (ros. Мирнинский улус)
- Ułus momski (ros. Момский улус)
- Ułus namski (ros. Намский улус)
- Ułus niurbiński (ros. Нюрбинский улус)
- Ułus niżniekołymski (ros. Нижнеколымский улус)
- Wyspy Nowosyberyjskie
- Ułus ojmiakoński (ros. Оймяконский улус)
- Ułus oleniocki (ros. Оленёкский улус)
- Ułus olokmiński (ros. Олёкминский улус)
- Ułus sriedniekołymski (ros. Среднеколымский улус)
- Ułus suntarski (ros. Сунтарский улус)
- Ułus tattiński (ros. Таттинский улус)
- Ułus tompoński (ros. Томпонский улус)
- Ułus ust-ałdański (ros. Усть-Алданский улус)
- Ułus ust-jański (ros. Усть-Янский улус)
- Ułus ust-majski (ros. Усть-Майский улус)
- Ułus wierchniekołymski (ros. Верхнеколымский улус)
- Ułus wierchniewilujski (ros. Верхневилюйский улус)
- Ułus wierchojański (ros. Верхоянский улус)
- Ułus wilujski (ros. Вилюйский улус)
- Ułus żygański (ros. Жиганский улус)
Historia | edytuj kod
W etnogenezie współczesnych Jakutów wzięli udział przede wszystkim przedstawiciele turkojęzycznych ludów pasterskich, którzy przybyli na obszary nad Leną znad Angary i terytoriów nadbajkalskich[20]. Spotkali się oni z zamieszkałymi tu już wcześniej narodami, do których należeli przede wszystkim Tunguzi (Ewenkowie) i Dołganie[20]. Za datę włączenia Jakucji w skład państwa rosyjskiego uznaje się 1632[21]. Już w 1638 powstał jakucki ujezd, przemianowany w 1775 na prowincję jakucką, potem obwód jakucki (początkowo w składzie guberni irkuckiej – od 1805 samodzielny), największą terytorialnie jednostkę administracyjną Imperium Rosyjskiego[22][20].
Od drugiej połowy XVII wieku następowało osiedlanie się tutaj wprowadzających swe tradycje rolnicze Rosjan, którzy przedsiębrali także próby chrystianizacji autochtonicznych narodów[23]. Bolszewicy przejęli władzę w Jakucji w 1922[20]. 27 kwietnia 1922 Wszechrosyjski Centralny Komitet Wykonawczy zadecydował o powstaniu Jakuckiej ASRR w składzie Rosyjskiej FSRR[24]. Pod koniec lat 20. XX wieku zaczyna się rozwój przemysłu[20]. Po II wojnie światowej władze radzieckie zajęły się zwłaszcza wydobyciem diamentów[20].
Republika Sacha w składzie Federacji Rosyjskiej powstała w 1992[25]. Pierwszym jej prezydentem został Michaił Nikołajew[25]. 4 kwietnia 1992 Rada Najwyższa Republiki Sacha przyjęła tekst Konstytucji[26].
Gospodarka | edytuj kod
Główną gałęzią przemysłu Jakucji jest wydobycie diamentów[27]. Obecnie na Jakucję przypada około 1/4 ich światowej produkcji[27]. Oprócz diamentów prowadzi się wydobycie złota (w 2015 r. 25 ton)[27]. W 2012 roku wydobyto tu 13,4 miliona ton węgla[28]. Oprócz tego Sacha posiada ogromne zapasy ropy naftowej i gazu ziemnego[29]. Największe w republice jest Talakańskie Zagłębie Naftowe z około 120 mln ton nafty[30].
Tablice rejestracyjne | edytuj kod
Tablice pojazdów zarejestrowanych w Jakucji mają oznaczenie 14 w prawym górnym rogu nad flagą Rosji i literami RUS[31].
Rekord | edytuj kod
W Jakucji znajduje się najzimniejsze zamieszkane miejsce – wioska Tomtor[32]. Temperatura w styczniu 2004 spadła tam do -72,2° Celsjusza[33].
Zobacz też | edytuj kod
Przypisy | edytuj kod
- ↑ Предварительная оценка численности постоянного населения на 1 января 2021 года и в среднем за 2020 год [dostęp 2021-03-15] .
- ↑ a b c W Jakucji temperatura spadła do minus 67 stopni, wiadomosci.onet.pl, 16 stycznia 2018 [dostęp 2020-05-02] (pol.).
- ↑ a b c d Конституция, sakha.gov.ru, 4 kwietnia 1992 [dostęp 2020-05-02] (ros.).
- ↑ В Якутии депутат Сулустана Мыраан сложила с себя полномочия в знак несогласия с „антиконституционными” поправками, newsru.com, 12 marca 2020 [dostęp 2020-05-02] (ros.).
- ↑ a b Administrative divisions of Russia., britannica.com [dostęp 2020-05-02] (ang.).
- ↑ New Siberian Islands, britannica.com, 20 lipca 1998 [dostęp 2020-05-02] (ang.).
- ↑ a b Investor’s Guide to the Republic of Sakha (Yakutia), lipiec 2015 [dostęp 2020-05-02] (ang.).
- ↑ DagmaraD. Trembicka DagmaraD., W Jakucji odkryto najlepiej zachowane lwiątka jaskiniowe, wyborcza.pl, 26 października 2015 [dostęp 2020-05-02] .
- ↑ Карта Республика Саха (Якутия), geographyofrussia.com [dostęp 2020-05-02] (ros.).
- ↑ Список рек в Якутии, Купидония [dostęp 2020-05-02] (ros.).
- ↑ a b Russia Regional Economic and Business Atlas Volume 2 Strategic Investment and Contacts, Intl Business Pubns Usa, 2009, s. 240, ISBN 1-4387-4024-7, OCLC 946230983 [dostęp 2020-05-02] .
- ↑ Marzena Wieczorek, Beata Byer, Piotr Wójcik: Szkolny atlas geograficzny. Warszawa: Demart, 2016, s. 117. ISBN 978-83-7427-863-8.
- ↑ Environment, yakutiatravel.com [dostęp 2020-05-02] (ang.).
- ↑ Standard Time Zones of the World, May 2018, cia.gov, maj 2018 [dostęp 2020-05-02] (ang.).
- ↑ a b c Russian time zones and the corresponding areas/federal subjects/districts/cities/adminstative centers, worldtimezone.com [dostęp 2020-05-02] (ang.).
- ↑ a b Информационные материалы об окончательных итогах Всероссийской переписи населения 2010 года, 2010 [dostęp 2020-05-02] (ros.).
- ↑ Том 1. Численность и размещение населения, gks.ru [dostęp 2020-05-02] .
- ↑ Investment guide book of the Sakha Republic (Yakutia), rustrade.org.uk [dostęp 2020-05-02] (ang.).
- ↑ a b Административно-территориальное деление, sakha.gov.ru [dostęp 2020-05-02] (ros.).
- ↑ a b c d e f История Якутии, sakha.gov.ru [dostęp 2020-05-02] [zarchiwizowane z adresu 2008-02-03] (ros.).
- ↑ Jakuck – najzimniejsze miasto na Ziemi, podroze.onet.pl, 21 grudnia 2012 [dostęp 2020-05-02] (pol.).
- ↑ Саха (Якутия). Республика, priroda.ru [dostęp 2020-05-02] (ros.).
- ↑ Sardana IlyinichnaS.I. Boyakova Sardana IlyinichnaS.I., Русские старожилы Якутии: культура и ландшафт, narfu.ru, 2012 [dostęp 2020-05-02] (ros.).
- ↑ С Днём республики!, 1sn.ru, 27 kwietnia 2020 [dostęp 2020-05-02] (ros.).
- ↑ a b Anatoly M.A.M. Khazanov Anatoly M.A.M., Current Situation in Yakutia, 3 grudnia 1992 [dostęp 2020-05-02] (ang.).
- ↑ Принята Конституция Республики Саха (Якутия), prlib.ru [dostęp 2020-05-02] (ros.).
- ↑ a b c Отчет об итогах деятельности за 2015 год, minprom.sakha.gov.ru [dostęp 2020-05-02] (ros.).
- ↑ Coal: Russia’s production by region 2012, statista.com [dostęp 2020-05-02] (ang.).
- ↑ Economy, yakutiatravel.com [dostęp 2020-05-02] (ang.).
- ↑ Нефть и газ Якутии: перспективы и ограничения, ngv.ru [dostęp 2020-05-02] (ros.).
- ↑ Автомобильные коды регионов России., tnspb.ru [dostęp 2020-05-02] (ros.).
- ↑ The Coldest Horses In The World, rferl.org, 12 lutego 2013 [dostęp 2020-05-02] (ang.).
- ↑ Tomtor, Rosja – Najzimniejsze miasta na ziemi, turystyka.wp.pl, 16 lutego 2015 [dostęp 2020-05-02] (pol.).
Linki zewnętrzne | edytuj kod
- Oficjalna strona Republiki Jakucji (ros.)
- Parlament Jakucji (ros.)
- Minus 50, nasza zimka przyszła, Michał Książek, Rzeczpospolita.pl, styczeń 2008