Jakucja

Na mapach: 66°24′N 129°10′E/66,400000 129,166667

Jakucja w encyklopedii

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania Zdjęcie satelitarne delty Leny

Jakucja (Republika Sacha, dawniej także: Republika Jakucka; ros. Республика Саха, Якутия, jakuc. Саха Өрөспүүбүлүкэтэ) – republika wchodząca w skład Federacji Rosyjskiej (od roku 2000), położona w Dalekowschodnim Okręgu Federalnym, geograficznie stanowi wschodnią część Syberii.

Jakucja jest największą pod względem powierzchni jednostką podziału terytorialnego na świecie (spośród państw jedynie Indie, Australia, Brazylia, ChRL, USA i Kanada mają większą powierzchnię)[1].

Spis treści

Władza | edytuj kod

Zgodnie z artykułem 53 Konstytucji Republiki Sacha najwyższymi organami władzy w republice są Zgromadzenie Narodowe (Il Tumen), prezydent, Sąd Konstytucyjny oraz Sąd Najwyższy[2].

Zgromadzenie Narodowe (Il Tumen) jest unikameralnym parlamentem[3]. Deputowani do parlamentu wybierani są na pięcioletnią kadencję[2]. Kandydat do parlamentu musi mieć co najmniej 21 lat[2].

Prezydent Republiki Sacha stoi na czele władzy wykonawczej[2].

Geografia | edytuj kod

W ramach Federacji Jakucja na wschodzie graniczy z Czukotką i obwodem magadańskim, na południowym wschodzie z Krajem Chabarowskim, na południu z obwodami amurskim i czytyjskim, na zachodzie z obwodem irkuckim i Krajem Krasnojarskim[4]. Północna część republiki ma dostęp do Morza Łaptiewów i Morza Wschodniosyberyjskiego[4]. W skład republiki wchodzą Wyspy Nowosyberyjskie[5]. Sacha zajmuje blisko 1/5 powierzchni Federacji Rosyjskiej i jest największym jej podmiotem[6].

Jakucja położona jest w strefie klimatu kontynentalnego wybitnie suchego, o długiej zimie, z ogromną roczną amplitudą temperatur, sięgającą 100 stopni Celsjusza[6][1]. Latem temperatura potrafi osiągnąć blisko +40 °C, zimą spada nierzadko do -60 °C[1]. Większość terytorium Jakucji, z wyjątkiem części południowo-zachodniej, pokryta jest wieczną zmarzliną[7]. Republika cechuje się bardzo gęstą siecią rzeczną[8]. Głównymi rzekami są Lena (4400 km długości), Wiluj (2650 km), Oleniok (2292 km), Ałdan (2273 km), Kołyma (2129 km), Indygirka (1726 km) i Olokma (1726 km)[9]. Około 40% terytorium Sachy położone jest za kołem podbiegunowym północnym[10]. Głównym pasmem górskim w republice są Góry Wierchojańskie[11].

Lasy w Jakucji najczęściej tworzą modrzewie, brzozy i sosny[10].

Na faunę składają się przede wszystkim: wiewiórki, łasice syberyjskie, gronostaje, zające, lisy, niedźwiedzie, rosomaki, łosie, dzikie renifery i piżmowce syberyjskie[12]. Wody obfitują w ryby.

Strefy czasowe | edytuj kod

Jakucja jest położona na terenie trzech stref czasowych[13]. Część zachodnia i środkowa, większe miasta Jakuck, Nieriungri, Mirny, ułus tompoński, Chandyga i Wyspy Nowosyberyjskie należą do jakuckiej strefy czasowej (YAKT) – UTC +9:00 przez cały rok[14]. Dorzecze Jany, w tym Wierchojańsk, i ułus ust'-majski należą do władywostockiej strefy czasowej (VLAT) – UTC +10:00 przez cały rok[14]. Wschodnia część, dorzecza Indygirki i Kołymy, z takimi miejscowościami jak Ust´-Niera, Ojmiakon, Sriedniekołymsk, Czerski należą również do władywostockiej strefy czasowej[14].

Demografia | edytuj kod

W Jakucji Rosjanie stanowią mniejszość narodową. Jakuci stanowią 48,67%, Rosjanie - 36,90%, Ukraińcy - 2,2% ludności republiki (według spisu powszechnego z 2010 r.)[15].

  • Ludność: 949 tys. (2002)
    • Miejska: 610 tys. (64.3%)
    • Wiejska: 339 tys. (35.7%)
  • Mężczyźni: 464 tys. (48.9%)
  • Kobiety: 485 tys. (51.1%)

Miasta i osiedla typu miejskiego | edytuj kod

miasta i największe osiedla typu miejskiego (stan na 1 stycznia 2005)[15]:

Podział administracyjny | edytuj kod

Podział administracyjny republiki

Pod względem administracyjnym terytorium Jakucji podzielone jest na 34 ułusy (odpowiadające rejonom w większości innych podmiotów Federacji Rosyjskiej[17]. Dwa największe miasta kraju – Jakuck i Neriungri nie wchodzą w skład żadnego ułusu i stanowią miasta wydzielone[18].

Ułusy Jakucji[18]:

Historia | edytuj kod

W etnogenezie współczesnych Jakutów wzięli udział przede wszystkim przedstawiciele turkojęzycznych ludów pasterskich, którzy przybyli na obszary nad Leną znad Angary i terytoriów nadbajkalskich[19]. Spotkali się oni z zamieszkałymi tu już wcześniej narodami, do których należeli przede wszystkim Tunguzi (Ewenkowie) i Dołganie[19]. Za datę włączenia Jakucji w skład państwa rosyjskiego uznaje się 1632[20]. Już w 1638 powstał jakucki ujezd, przemianowany w 1775 na prowincję jakucką, potem obwód jakucki (początkowo w składzie guberni irkuckiej – od 1805 samodzielny), największą terytorialnie jednostkę administracyjną Imperium Rosyjskiego[21][19].

Od drugiej połowy XVII wieku następowało osiedlanie się tutaj wprowadzających swe tradycje rolnicze Rosjan, którzy przedsiębrali także próby chrystianizacji autochtonicznych narodów[22]. Bolszewicy przejęli władzę w Jakucji w 1922[19]. 27 kwietnia 1922 Wszechrosyjski Centralny Komitet Wykonawczy zadecydował o powstaniu Jakuckiej ASRR w składzie Rosyjskiej FSRR[23]. Pod koniec lat 20. XX wieku zaczyna się rozwój przemysłu[19]. Po II wojnie światowej władze radzieckie zajęły się zwłaszcza wydobyciem diamentów[19].

Republika Sacha w składzie Federacji Rosyjskiej powstała w 1992[24]. Pierwszym jej prezydentem został Michaił Nikołajew[24]. 4 kwietnia 1992 Rada Najwyższa Republiki Sacha przyjęła tekst Konstytucji[25].

Gospodarka | edytuj kod

Główną gałęzią przemysłu Jakucji jest wydobycie diamentów[26]. Obecnie na Jakucję przypada około 1/4 ich światowej produkcji[26]. Oprócz diamentów prowadzi się wydobycie złota (w 2015 r. 25 ton)[26]. W 2012 roku wydobyto tu 13,4 miliona ton węgla[27]. Oprócz tego Sacha posiada ogromne zapasy ropy naftowej i gazu ziemnego[28]. Największe w republice jest Talakańskie Zagłębie Naftowe z około 120 mln ton nafty[29].

Tablice rejestracyjne | edytuj kod

Tablice pojazdów zarejestrowanych w Jakucji mają oznaczenie 14 w prawym górnym rogu nad flagą Rosji i literami RUS[30].

Rekord | edytuj kod

W Jakucji znajduje się najzimniejsze zamieszkane miejsce – wioska Tomtor[31]. Temperatura w styczniu 2004 spadła tam do -72,2° Celsjusza[32].

Zobacz też | edytuj kod

Przypisy | edytuj kod

  1. ↑ a b c W Jakucji temperatura spadła do minus 67 stopni, wiadomosci.onet.pl, 16 stycznia 2018 [dostęp 2020-05-02]  (pol.).
  2. ↑ a b c d Конституция, sakha.gov.ru, 4 kwietnia 1992 [dostęp 2020-05-02]  (ros.).
  3. ↑ В Якутии депутат Сулустана Мыраан сложила с себя полномочия в знак несогласия с "антиконституционными" поправками, newsru.com, 12 marca 2020 [dostęp 2020-05-02]  (ros.).
  4. ↑ a b Administrative divisions of Russia., britannica.com [dostęp 2020-05-02]  (ang.).
  5. ↑ New Siberian Islands, britannica.com, 20 lipca 1998 [dostęp 2020-05-02]  (ang.).
  6. ↑ a b Investor’s Guide to the Republic of Sakha (Yakutia), lipiec 2015 [dostęp 2020-05-02]  (ang.).
  7. ↑ DagmaraD. Trembicka DagmaraD., W Jakucji odkryto najlepiej zachowane lwiątka jaskiniowe, wyborcza.pl, 26 października 2015 [dostęp 2020-05-02] .
  8. ↑ Карта Республика Саха (Якутия), geographyofrussia.com [dostęp 2020-05-02]  (ros.).
  9. ↑ Список рек в Якутии, Купидония [dostęp 2020-05-02]  (ros.).
  10. ↑ a b Russia Regional Economic and Business Atlas Volume 2 Strategic Investment and Contacts, Intl Business Pubns Usa, 2009, s. 240, ISBN 1-4387-4024-7, OCLC 946230983 [dostęp 2020-05-02] .
  11. ↑ Marzena Wieczorek, Beata Byer, Piotr Wójcik: Szkolny atlas geograficzny. Warszawa: Demart, 2016, s. 117. ISBN 978-83-7427-863-8.
  12. ↑ Environment, yakutiatravel.com [dostęp 2020-05-02]  (ang.).
  13. ↑ Standard Time Zones of the World, May 2018, cia.gov, maj 2018 [dostęp 2020-05-02]  (ang.).
  14. ↑ a b c Russian time zones and the corresponding areas/federal subjects/districts/cities/adminstative centers, worldtimezone.com [dostęp 2020-05-02]  (ang.).
  15. ↑ a b Информационные материалы об окончательных итогах Всероссийской переписи населения 2010 года, 2010 [dostęp 2020-05-02]  (ros.).
  16. ↑ Том 1. Численность и размещение населения, gks.ru [dostęp 2020-05-02] .
  17. ↑ Investment guide book of the Sakha Republic (Yakutia), rustrade.org.uk [dostęp 2020-05-02]  (ang.).
  18. ↑ a b Административно-территориальное деление, sakha.gov.ru [dostęp 2020-05-02]  (ros.).
  19. ↑ a b c d e f История Якутии, sakha.gov.ru [dostęp 2020-05-02] [zarchiwizowane z adresu 2008-02-03]  (ros.).
  20. ↑ Jakuck - najzimniejsze miasto na Ziemi, podroze.onet.pl, 21 grudnia 2012 [dostęp 2020-05-02]  (pol.).
  21. ↑ Саха (Якутия). Республика, priroda.ru [dostęp 2020-05-02]  (ros.).
  22. ↑ Sardana IlyinichnaS.I. Boyakova Sardana IlyinichnaS.I., Русские старожилы Якутии: культура и ландшафт, narfu.ru, 2012 [dostęp 2020-05-02]  (ros.).
  23. ↑ С Днём республики!, 1sn.ru, 27 kwietnia 2020 [dostęp 2020-05-02]  (ros.).
  24. ↑ a b Anatoly M .A.M. Khazanov Anatoly M .A.M., Current Situation in Yakutia, 3 grudnia 1992 [dostęp 2020-05-02]  (ang.).
  25. ↑ Принята Конституция Республики Саха (Якутия), prlib.ru [dostęp 2020-05-02]  (ros.).
  26. ↑ a b c Отчет об итогах деятельности за 2015 год, minprom.sakha.gov.ru [dostęp 2020-05-02]  (ros.).
  27. ↑ Coal: Russia's production by region 2012, statista.com [dostęp 2020-05-02]  (ang.).
  28. ↑ Economy, yakutiatravel.com [dostęp 2020-05-02]  (ang.).
  29. ↑ Нефть и газ Якутии: перспективы и ограничения, ngv.ru [dostęp 2020-05-02]  (ros.).
  30. ↑ Автомобильные коды регионов России., tnspb.ru [dostęp 2020-05-02]  (ros.).
  31. ↑ The Coldest Horses In The World, rferl.org, 12 lutego 2013 [dostęp 2020-05-02]  (ang.).
  32. ↑ Tomtor, Rosja - Najzimniejsze miasta na ziemi, turystyka.wp.pl, 16 lutego 2015 [dostęp 2020-05-02]  (pol.).

Linki zewnętrzne | edytuj kod

Kontrola autorytatywna (Republiki w Federacji Rosyjskiej):
Na podstawie artykułu: "Jakucja" pochodzącego z Wikipedii
OryginałEdytujHistoria i autorzy