Koper włoski

Fenkuł włoski w encyklopedii

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii (Przekierowano z Koper włoski) Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania "Bulwa" fenkułu, czyli zgrubiałe pochwy liściowe tworzące cebulę. Owoce Młode rośliny

Fenkuł włoski, koper włoski, koper słodki[5] (Foeniculum vulgare Mill.) – gatunek rośliny dwuletniej, czasem byliny, zaliczany do rodziny selerowatych (Apiaceae). Gatunek jest bardzo zmienny (dwa podgatunki z kilkoma odmianami), uważany za jedynego przedstawiciela rodzaju fenkuł (Foeniculum Mill.)[3][6] lub część zaliczanych tu taksonów wyodrębnianych jest w randze osobnych gatunków[7].

Spis treści

Rozmieszczenie geograficzne | edytuj kod

Występuje dziko w strefie śródziemnomorskiej oraz w Pakistanie, Iranie, Afganistanie[3], najdalej na wschodzie sięgając Nepalu[7]. Rozprzestrzenił się także jako gatunek zawleczony poza obszarami swojego rodzimego występowania: w Mikronezji, Australii, Nowej Zelandii, Wielkiej Brytanii, Meksyku, USA, na Hawajach, w Makaronezji oraz w Środkowej i Południowej Ameryce[3]. Jest uprawiany w wielu rejonach świata[7], w tym także w Polsce[8].

Morfologia | edytuj kod

Pokrój
Roślina zielna osiągająca wysokość do 2 m[7].
Łodyga
Prosta, naga, drobno żebrowana, o silnym nalocie woskowym, rozgałęziona i ulistniona skrętolegle.
Liście
Trzykrotnie pierzaste, o odcinkach nitkowatych, ogonkowe o pochwiastej nasadzie.
Kwiaty
Drobne, żółte, zebrane w baldachy złożone na szczytach pędów. Kwiaty 5-krotne, 1 słupek, 5 pręcików.
Owoc
Owocem jest rozłupnia o prawie walcowatym kształcie, z zaokrągloną podstawą i węższym szczytem uwieńczonym dużym podszyjczem[9]. Zazwyczaj ma 3–12 mm długości i 3–4 mm szerokości[9]. Rozłupki są gładkie. Każda ma 5 wyraźnych, drobnych, wypukłych żeberek[9]. Owoc odmiany gorzkiej jest barwy zielonawobrunatnej, brunatnej lub zielonej, natomiast odmiany słodkiej jest jasnozielony lub jasnożółtawobrunatny[9].
Korzeń
Gruby, palowy, wrzecionowaty, barwy żółtawobiałej.

Podgatunki i odmiany | edytuj kod

  • Foeniculum vulgare Mill. subsp. piperitum (Ucria) Cout. (syn. Foeniculum piperitum (Ucria) Sweet)[3]
  • Foeniculum vulgare Mill. subsp. vulgare var. vulgare[3]
  • Foeniculum vulgare Mill. subsp. vulgare var. dulce (Mill.) Batt.[3]
  • Foeniculum vulgare Mill. subsp. vulgare var. azoricum (Mill.) Thell.[3]

Zastosowanie | edytuj kod

Roślina lecznicza | edytuj kod

Surowiec zielarski
  • Owoc kopru włoskiego odmiany gorzkiej (Foeniculi amari fructus) – suche rozłupnie i rozłupki odmiany vulgare zawierającej nie mniej niż 40 ml/kg olejku eterycznego, w którego skład wchodzi co najmniej 60,0% anetolu oraz 15,0% fenchonu[9].
  • Owoc kopru włoskiego odmiany słodkiej (Foeniculi dulcis fructus) – suche rozłupnie i rozłupki odmiany dulce zawierającej nie mniej niż 20 ml/kg olejku eterycznego, w którego skład wchodzi minimum 80,0% anetolu[9].
Działanie
Owoce są używane jako środek wykrztuśny, dzięki zawartym w nich olejkowi eterycznemu, który pobudza błony śluzowe dróg oddechowych[10]. Działa mlekopędnie i przeciwzapalnie[10].

Roślina kosmetyczna | edytuj kod

Napar może być stosowany do przemywania tłustej skóry. Olejek fenkułowy stosowany jest w mieszankach zapachowych dodawanych do past do zębów, płynów do płukania ust, mydeł i innych kosmetyków[11]. Nasiona fenkułu żuje się dla odświeżenia oddechu[12].

Sztuka kulinarna | edytuj kod

Ze względu na wysoką zawartość olejków eterycznych anyżu, napar z nasion kopru włoskiego jest popularnym napojem – np. w Niemczech.

  • Liście. Drobnymi, pierzastymi liśćmi przyprawia się przede wszystkim potrawy z ryb[15].
  • Zgrubiałe pochwy liściowe zachodzące na siebie i tworzące coś na kształt cebuli. Jadane na surowo w formie surówek a także w formie pieczonej i gotowanej[16].

Roślina ozdobna | edytuj kod

Bywa uprawiany jako kwiatowe obramowanie rabaty. Istnieje ozdobna odmiana 'Purpurascens' o drobno dzielonych liściach, brązowych za młodu[17].

Uprawa | edytuj kod

Ma duże wymagania termiczne, preferuje ciepłe, dobrze nasłonecznione, osłonięte od wiatru miejsca. Strefy mrozoodporności 5–10[17]. Gleby o dużej zawartości próchnicy, przepuszczalne, o wysokiej zawartości składników pokarmowych i odczynie zasadowym. Rozmnaża się przez nasiona, które wysiewa się na rozsadniku w kwietniu–maju. Plon z jednego hektara wynosi 1–2 ton.

Przypisy | edytuj kod

  1. ↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-01]  (ang.).
  2. ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-03].
  3. ↑ a b c d e f g h Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-05-05].
  4. ↑ Informacje o gatunku, info.botany.pl [dostęp 2017-11-23] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-09] .
  5. ↑ Anrea-Anna Cavelius: Zioła w medycynie naturalnej. Bremen: MAK Verlag GmbH, 2005. ISBN 978-3-939991-32-8.
  6. ↑ David J. Mabberley: Mabberley's Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 368. ISBN 978-1-107-11502-6.
  7. ↑ a b c d Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 312. ISBN 0-333-74890-5.
  8. ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
  9. ↑ a b c d e f Farmakopea Polska X, Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne, Warszawa: Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, 2014, s. 4276, ISBN 978-83-63724-47-4 .
  10. ↑ a b Świat roślin, skał i minerałów. Ladislav Šomšák (red. nauk.). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1982, s. 294. ISBN 83-09-00462-1.
  11. ↑ Bohumír Hlava: Rośliny kosmetyczne. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1984, s. 108. ISBN 83-09-00765-5.
  12. ↑ a b c d e f Fennel seeds (ang.). W: BBC Good Food: Glossary [on-line]. BBC Worldwide Ltd.. [dostęp 2017-06-01].
  13. ↑ a b c d e f g Biruta Markuza: Zioła i inne przyprawy mojej kuchni. Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo, 2010 (cop.), s. 40. ISBN 978-83-7506-424-7.
  14. ↑ a b „Przyprawy i zioła”. W: Adiraja dasa: Kuchnia Kryszny: indyjskie potrawy wegetariańskie. ok. 1995, s. 73. ISBN 91-7149-184-8.
  15. ↑ Fennel leaf (ang.). W: BBC Good Food: Glossary [on-line]. BBC Worldwide Ltd.. [dostęp 2017-06-01].
  16. ↑ Fennel bulb (ang.). W: BBC Good Food: Glossary [on-line]. BBC Worldwide Ltd.. [dostęp 2017-06-01].
  17. ↑ a b GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica : ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .

Bibliografia | edytuj kod

  1. Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL, 1989. ISBN 83-09-00256-4.
Kontrola autorytatywna (takson):Identyfikatory zewnętrzne:
Na podstawie artykułu: "Koper włoski" pochodzącego z Wikipedii
OryginałEdytujHistoria i autorzy