Krystyna Janda

Krystyna Janda w encyklopedii

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania Magda Umer i Krystyna Janda w czasie koncertu „Pamiętajmy o Osieckiej”, Teatr Atelier, 2014

Krystyna Jolanta Janda (ur. 18 grudnia 1952[a][1] w Starachowicach) – polska aktorka filmowa i teatralna, reżyserka, prozaiczka, felietonistka i piosenkarka. Współzałożycielka i prezes Fundacji Krystyny Jandy na rzecz Kultury (od 2004) oraz dyrektor artystyczna powołanych przez fundację Teatru „Polonia” oraz Och-Teatru w Warszawie.

Karierę rozpoczęła jeszcze w trakcie studiów, występując w produkcjach telewizyjnych. Jej debiutem kinowym była główna rola reżyserki Agnieszki w filmie Andrzeja Wajdy Człowiek z marmuru (1976), która zapewniła jej popularność w kraju. Od tamtej pory wystąpiła w siedmiu wielokrotnie nagradzanych fabularnych i dokumentalnych filmach tego twórcy. Jej pozycję wzmocnił udział w filmach Granica w reżyserii Jana Rybkowskiego (1977), Golem Piotra Szulkina (1979), Kochankowie mojej mamy Radosława Piwowarskiego (1985), Dekalog II Krzysztofa Kieślowskiego (1988), Stan posiadania (1988) i Życie jako śmiertelna choroba przenoszona drogą płciową Krzysztofa Zanussiego (2000) oraz miniserialu Modrzejewska (1989). Międzynarodowe uznanie przyniosła jej rola Antoniny Dziwisz w filmie Przesłuchanie (1982). Grała również w filmach produkcji niemieckiej, francuskiej i węgierskiej, m.in. w nagrodzonym Oscarem filmie Mefisto (1981).

Była etatową aktorką w Teatrze Ateneum w Warszawie (1975–1987) i Teatrze Powszechnym w Warszawie (1987–2005). Wyreżyserowała także film Pestka (1995) na podstawie prozy Anki Kowalskiej, a także liczne spektakle sceniczne i spektakle telewizyjne. Udzielała się wokalnie na kilku albumach muzycznych, m.in. nagranym w duecie z Markiem Grechutą W malinowym chruśniaku (1984).

Spis treści

Życiorys | edytuj kod

Urodziła się i wychowała w Starachowicach. Jest córką Zdzisławy z d. Janickiej i Ryszarda Jandy, inżyniera pochodzenia czeskiego[2]. Gdy miała półtora roku, zamieszkała z dziadkami, ponieważ ojca przeniesiono służbowo do Ursusa[3]. Skończywszy siedem lat, zamieszkała z rodzicami[4]. W dzieciństwie uczęszczała do szkoły muzycznej[5].

Jest absolwentką warszawskiego Państwowego Liceum Plastycznego, uczyła się również w studium baletowym[6]. W 1975 ukończyła z wyróżnieniem studia magisterskie na Wydziale Aktorskim Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej w Warszawie[7].

Jako aktorka debiutowała w czasie studiów rolą Maszy Kułyginy w dramacie Trzy siostry Antona Czechowa w reżyserii Aleksandra Bardiniego w Teatrze Telewizji w 1974[8]; w tym samym roku zagrała rolę Manekina 34 w ulicznej grotesce scenicznej Bal manekinów Brunona Jasieńskiego w reżyserii Janusza Warmińskiego[8]. W 1976 zagrała Doriana Graya w Portrecie Doriana Graya Oscara Wilde’a w adaptacji Johna Osborne’a i reżyserii Andrzeja Łapickiego w Teatrze Małym w Warszawie[8]. W latach 1976–1987 była aktorką Teatru Ateneum w Warszawie.

Po raz pierwszy na ekranie pojawiła się w 1973 w serialu Czarne chmury jako dziewczyna tańcząca na chłopskim weselu, ale dopiero rola Agnieszki w filmie Andrzeja Wajdy Człowiek z marmuru (1976) była przełomem w jej karierze artystycznej[9]. Grywa najczęściej postacie kobiet silnych i zdecydowanych o bogatym życiu wewnętrznym. Do najbardziej znanych należą jej role w filmach – oprócz Człowieka z marmuru – Człowiek z żelaza, Przesłuchanie oraz Kochankowie mojej mamy. Na estradzie Janda debiutowała w 1977 na XV Krajowym Festiwalu Piosenki Polskiej w Opolu piosenką Guma do żucia z muzyką i do słów Marka Grechuty[8].

Od lat 80. gra nieprzerwanie w filmach kinowych i telewizyjnych oraz w sztukach teatralnych. Ponadto reżyseruje w teatrze i telewizji, ma na koncie reżyserię filmu fabularnego Pestka, według kultowej powieści o miłości autorstwa Anki Kowalskiej. W teatrze zagrała około 60 ról od antyku przez Szekspira do współczesnego repertuaru teatralnego polskiego i światowego. Przy czym ma na swoim koncie sukcesy właściwie we wszystkich gatunkach scenicznych. Największym sukcesem była Medea Eurypidesa. Miała w swoim repertuarze wiele monodramów, z których każdy był sukcesem. Zagrała także około 45 ról od klasycznych do współczesnych w Teatrze Telewizji oraz około 50 ról w filmach fabularnych. Wystąpiła w 6 filmach Andrzeja Wajdy. Poza Człowiekiem z marmuru kontynuowała współpracę z reżyserem w jego kolejnych dziełach, jak np.: Człowiek z żelaza, Dyrygent, czy Bez znieczulenia.

Jest laureatką wielu nagród przyznawanych w Polsce, jak i na świecie. Za rolę w Przesłuchaniu otrzymała nagrodę dla najlepszej aktorki na 43. MFF w Cannes, a za rolę w filmie Zwolnieni z życia Waldemara Krzystka – Srebrną Muszlę na MFF w San Sebastián. Za rolę w filmie niemiecko-francuskim Laputa knerii Helmy Sanders-Brahms została nagrodzona na MFF w Montrealu.

Gra, śpiewa, reżyseruje, pisze felietony, wydała pięć albumów studyjnych i pięć książek. Pisuje felietony[10] m.in. do magazynu „Poradnik Domowy”[11], a wcześniej także do miesięczników „Pani” oraz „Uroda”[12], występuje w reklamach telewizyjnych. Prowadzi blog[13].

Wielokrotnie nagradzana jako najpopularniejsza i najbardziej ceniona aktorka w Polsce. W 1998 w ankiecie „Koniec wieku” przeprowadzonej przez tygodnik „Polityka” została wybrana do grona najwybitniejszych aktorów XX wieku[14]. W maju 2006 otrzymała nagrodę Medaille Charlemagne pour des Medias Européens (Medal Karola Wielkiego Europejska nagroda mediów) za wybitny dorobek aktorski, zaangażowanie w europejskie porozumienie między Wschodem i Zachodem oraz walkę o równouprawnienie kobiet. W tym samym roku za rolę Tonki Babić w spektaklu Ucho, gardło, nóż (w jej własnej reżyserii) została nagrodzona prestiżowym Feliksem Warszawskim.

W 2000 odbyła jedną z największych tras teatralnych w historii polskiego teatru (Sto twarzy Krystyny Jandy). W ciągu dwóch miesięcy zagrała 48 spektakli w 8 największych miastach Polski.

W 2005 podjęła też – jako jedna z pierwszych – wyzwanie stworzenia własnego, prywatnego teatru w Warszawie, Teatru „Polonia”[15]. Jest również fundatorką i Prezesem Zarządu Fundacji Krystyny Jandy na rzecz Kultury[16]. 16 stycznia 2010 Fundacja Krystyny Jandy na rzecz Kultury świętowała otwarcie nowej sceny nazwanej Och-Teatr, mieszczącej się w Warszawie przy ulicy Grójeckiej w sali dawnego kina „Ochota”[17].

Zasiada w Radzie Nadzorczej Fundacji Okularnicy[18].

We wrześniu 2015 na rynku pojawiły się kosmetyki sygnowane jej nazwiskiem[19][20]. Pojawiała się też w kampaniach reklamowych marek, takich jak Art & Diamonds Soraya, Eurobanku, Telekomunikacji Polskiej SA czy Lipton[21].

30 grudnia 2020, po tym, jak poinformowała w mediach społecznościowych, że zaszczepiła się poza kolejnością przeciw COVID-19 na Warszawskim Uniwersytecie Medycznym, stała się centralną postacią tzw. afery szczepionkowej[22][23][24].

Życie prywatne | edytuj kod

W latach 1974–1979 była żoną aktora Andrzeja Seweryna, z którym ma córkę, Marię. W 1981 poślubiła Edwarda Kłosińskiego (zm. 5 stycznia 2008), z którym miała dwóch synów, Adama i Jędrzeja[25][26]. Mieszka w podwarszawskim Milanówku.

Dorobek artystyczny | edytuj kod

 Osobny artykuł: Dorobek artystyczny Krystyny Jandy.

Filmografia | edytuj kod

Spektakle (wybór) | edytuj kod

Publikacje | edytuj kod

Ordery i odznaczenia | edytuj kod

Odcisk dłoni i podpis Jandy na Promenadzie Gwiazd w Międzyzdrojach Gwiazda Krystyny Jandy w Alei Gwiazd w Łodzi
Inne nagrody i wyróżnienia
Miejsce na liście najcenniejszych osobowości show-biznesu w Polsce według Forbesa
  • 2009 – miejsce 19[42]
  • 2010 – miejsce 24[42]

Uwagi | edytuj kod

  1. ↑ W rzeczywistości już po północy w dniu 19 grudnia.

Przypisy | edytuj kod

  1. ↑ Dziennik – wpis na 30 maja 2012, www.krystynajanda.pl, 30 maja 2012 [zarchiwizowane z adresu 2016-03-10] .
  2. ↑ Powroty do rodzinnego gniazda. Interia.pl. [dostęp 2019-04-15].
  3. ↑ Janicka i Janda 2004 ↓, s. 14.
  4. ↑ Janicka i Janda 2004 ↓, s. 17.
  5. ↑ Janicka i Janda 2004 ↓, s. 18.
  6. ↑ Janicka i Janda 2004 ↓, s. 21.
  7. ↑ Krystyna Janda: Kwarantanna remanenty (pol.). instagram.com, 2020-04-07. [dostęp 2020-04-07].
  8. ↑ a b c d Kto jest kim w Polsce. Informator biograficzny. Lubomir Mackiewicz (red.), Anna Żołna (red.). Warszawa: Wydawnictwo „Interpress”, 1993, s. 239. ISBN 83-223-2644-0.
  9. ↑ Jacek Szczerba: Wykuwanie „Człowieka z marmuru”. Rozmowa z Krystyną Jandą. wyborcza.pl, 2016-08-22. [dostęp 2016-08-26].
  10. ↑ krystynajanda.pl/felietony.
  11. ↑ „Felietony Krystyny Jandy”, kobieta.gazeta.pl/poradnik-domowy.
  12. ↑ K. Janda, Różowe tabletki na uspokojenie, wyd. WAB, Warszawa 2003, s. 4.
  13. ↑ „Dziennik” – blog Krystyny Jandy.
  14. ↑ Ankieta „Polityki”. krystynajanda.pl, 17 sierpnia 1998. [dostęp 2019-07-15].
  15. ↑ Teatr „Polonia”.
  16. ↑ Fundacja Krystyny Jandy na rzecz Kultury.
  17. ↑ Historia fundacji. ochteatr.com.pl. [dostęp 2016-10-23].
  18. ↑ http://www.krs-online.com.pl/fundacja-okularnicy-imienia-agnieszki-krs-85688.html.
  19. ↑ Krystyna Janda wchodzi na rynek kosmetyków. [dostęp 2015-08-31].
  20. ↑ Janda. janda.pl. [dostęp 2015-08-31].
  21. ↑ Janda, Mann i Lipnicka w kampanii 'Lipton. Łyk inspiracji'. wirtualnemedia.pl. [dostęp 2016-10-23].
  22. ↑ Afera szczepionkowa: wszystkie wersje wydarzeń wg Krystyny Jandy, fakt.pl, 5 stycznia 2021 [dostęp 2021-01-10] .
  23. ↑ Szczepienia gwiazd. Ujawniono treść e-maila, którego miała rozsyłać fundacja Krystyny Jandy, Bankier.pl, 3 stycznia 2021 [dostęp 2021-01-10] .
  24. ↑ Krystyna Janda przeprasza rektora WUM. "Wprowadziłam w błąd opinię publiczną", wiadomosci.onet.pl, 5 stycznia 2021 [dostęp 2021-01-10] .
  25. ↑ JL: Krystyna Janda i Andrzej Seweryn: O ich rozstaniu zdecydowała gosposia (pol.). film.interia.pl, 2016-09-16. [dostęp 2020-08-22].
  26. ↑ Beata Rowicka: Zrób to sama, nie umiesz? Rozmowa z Krystyną Jandą (pol.). newsweek.pl, 2011-09-28. [dostęp 2020-08-22].
  27. ↑ Postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 18 października 2002 r. o nadaniu orderów i odznaczeń (M.P. z 2003 r. nr 6, poz. 81).
  28. ↑ Wręczono złote medale „Gloria Artis”. e-teatr.pl, 2005-09-10. [dostęp 2012-12-03].
  29. ↑ Prezydent odznaczył ludzi kultury. prezydent.pl, 17 stycznia 2011. [dostęp 3 marca 2011].
  30. ↑ Postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 13 stycznia 2011 r. o nadaniu orderów i odznaczenia (M.P. z 2011 r. nr 32, poz. 384).
  31. ↑ Hiacynt – Nagroda Fundacji Równości. krystynajanda.pl, 2007-05-19. [dostęp 2021-02-13].
  32. ↑ Nagroda Prezydenta Miasta Gdańska „Neptuny” (pol.). gdansk.pl. [dostęp 2015-02-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-07-31)].
  33. ↑ Działalność Fundacji, www.zacnyuczynek.pl [dostęp 2019-09-24] .
  34. ↑ Nagrody m. st. Warszawy przyznane w 2011 roku (pol.). Urząd m. st. Warszawy, 16 czerwca 2011. [dostęp 2 lipca 2012].
  35. ↑ Laureaci z poprzednich edycji: Polish Market, polishmarket.com.pl [dostęp 2015-12-04] [zarchiwizowane z adresu 2019-04-19] .
  36. ↑ Zdrojewski, Smolar i Janda nagrodzeni przez Lewiatana, „WPROST.pl”, 18 maja 2011 [dostęp 2017-07-25]  (pol.).
  37. ↑ Złoty artKciuk, miastogwiazd.pl [dostęp 2017-06-16]  (pol.).
  38. ↑ Krystyna Janda Laureatką Nagrody Gustaw. zasp.pl. [dostęp 2020-03-25].
  39. ↑ Warszawa. Krystyna Janda z Nagrodą im. Tadeusza Boya-Żeleńskiego, e-teatr.pl [dostęp 2018-06-02] .
  40. ↑ Janda, Umer, Korzeniak i Kleczewska wygrały Boską Komedię. rp.pl, 16 grudnia 2018. [dostęp 2021-01-06].
  41. ↑ Krystyna Janda z nagrodą aktorską festiwalu Sundance. tvn24.pl, 3 lutego 2019. [dostęp 2021-01-06].
  42. ↑ a b https://web.archive.org/web/20150319085749/http://www.forbes.pl/rankingi/100-najcenniejszych-gwiazd-polskiego-show-biznesu-2010,5627,1 100 najcenniejszych gwiazd polskiego show-biznesu 2010.

Bibliografia | edytuj kod

Linki zewnętrzne | edytuj kod

Kontrola autorytatywna (osoba):
Na podstawie artykułu: "Krystyna Janda" pochodzącego z Wikipedii
OryginałEdytujHistoria i autorzy