Len

Len w encyklopedii

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania Kwiat lnu karpackiego Nasiona lnu Chałupnicze międlenie lnu

Len (Linum L.) – rodzaj roślin z rodziny lnowatych (Linaceae). Obejmuje ok. 180 gatunków występujących na różnych kontynentach w strefie klimatu umiarkowanego i w strefie subtropikalnej, z największym zróżnicowaniem w basenie Morza Śródziemnego[3]. Przedstawiciele rodzaju spotykani są zwykle w suchych, nasłonecznionych siedliskach w miejscach kamienistych, na klifach, w ciepłolubnych zaroślach[4]. W Polsce na stanowiskach naturalnych lub zdziczałych spotykanych jest 6 gatunków. W uprawie jest kilka kolejnych, spośród których największe znaczenie ma len zwyczajny, uprawiany jako roślina włóknodajna. Z kilku gatunków ozdobnych największe znaczenie ma północnoamerykański len wielokwiatowy[4].

Spis treści

Morfologia | edytuj kod

Łodyga
Rośliny jednoroczne, byliny i rzadko półkrzewy drewniejące u nasady, osiągające do 0,6 m wysokości. Łodygi zwykle wyprostowane, z grubą korą pierwotną, nagie, rzadko owłosione[4][3].
Liście
Skrętoległe lub naprzeciwległe. Pojedyncze, zwykle lancetowate, z wyraźną żyłką centralną[4]. Zwykle całobrzegie, rzadko ząbkowane lub z gruczołowatymi włoskami na brzegu[3].
Kwiaty
Obupłciowe, nierzadko okazałe (do 4 cm średnicy), ale krótkotrwałe (zwykle jednodniowe lub szybciej opadające). Rozwijają się na szczytach rozgałęzionych pędów. Działek kielicha jest 5, zwykle wolnych, czasem zrosłych u nasady. Płatków także jest 5 i są one wolne, barwy niebieskiej, żółtej, czerwonej, różowej lub białej. Pręcików jest 5, z nitkami u nasady poszerzonymi i nieco złączonymi, z przemiennie do nich wyrastającymi prątniczkami[4]. Zalążnia z 5 nitkowatymi szyjkami, zwieńczonymi główkowatymi znamionami, pięciokomorowa, ale z fałszywymi przegrodami dodatkowo dzielącymi komory. W każdej komorze dwa zalążki[3].
Owoce
Torebki podzielone na dziesięć komór. Nasiona spłaszczone, czarne lub brązowe. Silnie śluzowacieją w kontakcie z wodą[4].

Systematyka | edytuj kod

Pozycja systematyczna według APWeb (aktualizowany system APG III z 2009)

Jeden z 8 rodzajów podrodziny Linoideae w obrębie rodziny lnowate (Linaceae)[5]. Rodzina należy do rzędu malpigiowców (Malpighiales) i wraz z nim do kladu różowych w obrębie okrytonasiennych[1].

Pozycja rodzaju według systemu Reveala (1993–1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa różowe (Rosidae Takht.), nadrząd Geranianae Thorne ex Reveal, rząd lnowce (Linales Baskerville), rodzina lnowate (Linaceae DC. ex Gray), podrodzina Linoideae (DC. ex Gray) Arn., plemię Lineae Rchb., rodzaj len (Linum L.)[6].

Gatunki flory Polski[7]
Gatunki uprawiane[8]
Inne[5]

Zastosowanie | edytuj kod

Gatunkiem lnu o największym znaczeniu praktycznym jest len zwyczajny (Linum usitatissimum) – roślina włóknodajna i oleista pochodząca z Bliskiego Wschodu, stara roślina użytkowa uprawiana od kilku tysięcy lat dostarczająca włókna, które mimo konkurencji tworzyw sztucznych nadal jest bardzo cenione, makuchów na paszę, itd. Nasiona (siemię lniane) używane są w lecznictwie.

  • Roślina uprawna: z powodu występowania włókien na całej długości, łodygi lnu są wyrywane z korzeniami a nie ścinane w czasie zbiorów. Jest to roślina, której wszystkie części wykorzystuje się w przemyśle a jedynym odpadem są pyły produkcyjne powstające w procesie jej przerobu. Uzyskuje się z niej:
    • z części środkowej łodygi, włókno długie, do produkcji wysokiej jakości przędz czesankowych, osnowowych i dalej tkanin.
    • z części wierzchołkowej i korzeniowej, włókno krótkie, do produkcji przędz zgrzebnych wątkowych.
    • nasiona oleiste, z których wytwarza się olej, pokost itp. Nasiona lnu mają również zastosowanie w przemyśle farmaceutycznym (używa się ich do sporządzania maceracji) i medycynie ludowej.
    • paździerze – powstałe w procesie pozyskiwania włókna, z połamanej, zdrewniałej części łodyg, są surowcem do produkcji płyt paździerzowych o podobnych właściwościach jak płyty wiórowe
    • odpady roszarnicze – krótkie włókna z przyklejonymi paździerzami, których nie udało się oddzielić przy pozyskiwaniu włókna, są surowcem do produkcji wysokiej jakości papieru. Dawniej stosowane również jako materiał termoizolacyjny.
    • wytłoki powstałe przy produkcji oleju z nasion, podobnie jak torebki nasienne (plewy), przerabiane są na pasze
  • Roślina oleista dostarczająca cennego oleju jadalnego i przemysłowego. Nasiona lnu zawierają do 35% oleju, poza tym 20% białka, enzymy i glikozydy kwasów: olejowego, linolowego i stearynowego[9].
  • Roślina lecznicza. Olej lniany, Oleum Lini ma ochronne działanie powlekające śluzówki układu pokarmowego. Jest stosowany wewnętrznie przy nieżytach żołądka i jelit, a także przy nieżytach pęcherza moczowego i dróg moczowych. Zewnętrznie używa się go przy stanach zapalnych skóry, owrzodzeniach, wypryskach[9].
  • Roślina ozdobna: sadzona jest na rabatach, w ogrodach skalnych, w runie parkowym oraz w grupach naturalistycznych.

Zobacz też | edytuj kod

Przypisy | edytuj kod

  1. ↑ a b Stevens P.F.: Angiosperm Phylogeny Website (ang.). 2001–. [dostęp 2010-05-22].
  2. ↑ a b Linum. W: Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2014-02-20].
  3. ↑ a b c d Linum. W: Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2014-02-20].
  4. ↑ a b c d e f Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2011, s. 119. ISBN 0-333-74890-5.
  5. ↑ a b Family: Linaceae (ang.). USDA, ARS, National Genetic Resources Program. Germplasm Resources Information Network – (GRIN). [dostęp 2010-05-22].
  6. ↑ Crescent Bloom: Systematyka rodzaju Linum (ang.). The Compleat Botanica. [dostęp 16-01-2009].
  7. ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
  8. ↑ Ludmiła (red.) Karpowiczowa: Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973.
  9. ↑ a b Jindřich Krejča, Jan Macků: Atlas roślin leczniczych. Warszawa: Zakł. Nar. im. Ossolińskich, 1989. ISBN 83-04-03281-3.
Identyfikatory zewnętrzne (takson):
Na podstawie artykułu: "Len" pochodzącego z Wikipedii
OryginałEdytujHistoria i autorzy