Międzynarodowy alfabet fonetyczny

Międzynarodowy alfabet fonetyczny w encyklopedii

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania

Międzynarodowy alfabet fonetyczny[a] (skrót MAF) – system alfabetyczny transkrypcji fonetycznej oparty w większości na alfabecie łacińskim. Został opracowany pod koniec XIX wieku przez Międzynarodowe Towarzystwo Fonetyczne jaka ustandaryzowana reprezentacja dźwięków we wszystkich językach mówionych[1]. MAF używany jest w leksykografii, przez nauczycieli i studentów języka obcego, językoznawców, logopedów, piosenkarzy, aktorów, twórców języków sztucznych oraz tłumaczy[2][3]

Jest on szeroko stosowanym środkiem standaryzacji zapisu fonetycznego dla wszystkich języków świata. Większość znaków została zaczerpnięta wprost z alfabetu łacińskiego lub stworzona na jego podstawie, część pochodzi z alfabetu greckiego, a część została stworzona specjalnie na jego potrzeby.

MAF jest wynikiem wieloletniej pracy fonetyków zrzeszonych w Międzynarodowym Towarzystwie Fonetycznym, założonym w Paryżu w 1886 roku. Zarówno Towarzystwo, jak i stworzony przez nie alfabet znane są pod nazwą IPA (jest to skrótowiec od International Phonetic Association). W ciągu swego istnienia alfabet IPA był kilkakrotnie zmieniany. Znaczne modyfikacje wprowadzono w 1989 roku, po konferencji w Kilonii. Następne zmiany przyniósł rok 1993. Najnowsza wersja alfabetu została opublikowana w roku 2005.

Międzynarodowe Towarzystwo Fonetyczne zaleca, by transkrypcję fonetyczną umieszczać w nawiasach kwadratowych: „[ ]”. Z kolei transkrypcja fonemiczna powinna być umieszczana między ukośnikami: „/ /”.

Spis treści

Samogłoski | edytuj kod

 Zobacz też: Samogłoski kardynalne i Diagram samogłoskowy.

Poniżej przedstawiono samogłoski kardynalne wpisane w tak zwany czworokąt samogłosek. Pokazuje on względną wysokość i tylność (ang. backness) samogłosek, nie jest jednak w stanie pokazać ich zaokrąglenia. Dlatego na poniższym rysunku przyjęto konwencję, że gdy symbole występują w parach, symbol z prawej strony oznacza samogłoskę zaokrągloną, natomiast symbol z lewej strony samogłoskę niezaokrągloną[4].

Uwagi | edytuj kod

  • Przed rokiem 1989 samogłoska zapisywana symbolem ɪ zapisywana była symbolem ɩ[5].
  • Cztery symbole w powyższej tabeli nie posiadają pary:
    • Samogłoska zapisywana symbolem ʊ jest zdefiniowana jako zaokrąglona; przed rokiem 1989 zapisywana była ona symbolem ɷ[6]. Jej niezaokrąglony odpowiednik występuje rzadko, na przykład w europejskiej odmianie języka portugalskiego[7].
    • Zaokrąglenie samogłoski zapisywanej symbolem ə nie jest sprecyzowane[5].
    • Samogłoska zapisywana symbolem æ jest zdefiniowana jako niezaokrąglona[8]. Jej zaokrąglony odpowiednik występuje tylko w języku duńskim[9][10].
    • Choć zaokrąglenie samogłoski zapisywanej symbolem ɐ nie jest sprecyzowane[8], w zdecydowanej większości przypadków jest to samogłoska niezaokrąglona. Jedynym językiem posiadającym samogłoskę prawie otwartą centralną zaokrągloną jest język sebei używany w Ugandzie, który zarazem jest jednym językiem kontrastującym niezaokrąglone i zaokrąglone samogłoski prawie otwarte centralne[11].
  • Dialekt miasta Hamont języka limburskiego kontrastuje trzy stopnie tylności długich samogłosek otwartych niezaokrąglonych: przednie aː, centralne äː i tylne ɑː[12][13]. Takie potrójne rozróżnienie jest bardzo rzadko spotykane.
  • W latach 2011–2012 komitet Międzynarodowego Towarzystwa Fonetycznego zagłosował przeciw dodaniu do MAF odrębnego symbolu (ᴀ) dla samogłoski otwartej centralnej niezaokrąglonej[14].

Spółgłoski płucne | edytuj kod

Pojedyncza artykulacja[15] | edytuj kod

Podział w kolumnach według miejsca artykulacji; w rzędach według sposobu artykulacji. Spółgłoski umieszczone po lewej stronie komórek tabeli są bezdźwięczne, po prawej – dźwięczne.

Uwagi:

  • Gwiazdki (*) oznaczają dźwięki nieposiadające (jeszcze) swojego oficjalnego symbolu IPA.
  • Znak sztyletu (†) oznacza znak IPA, który jeszcze nie został umieszczony w zestawie Unicode. Od maja 2005 r. w sytuacji takiej znajduje się znak spółgłoski uderzeniowej wargowo-zębowej (). Została już zgłoszona propozycja dodania tego symbolu do Unikodu[16]. Zastępczo używa się iżycy ѵ.
  • Obszary zaznaczone kolorem szarym oznaczają dźwięki uważane za niemożliwe do wyartykułowania.

Koartykulacja[17] | edytuj kod

Spółgłoski niepłucne[18] | edytuj kod

Afrykaty i spółgłoski podwójnie artykułowane | edytuj kod

Spółgłoski zwarto-szczelinowe (afrykaty) oraz spółgłoski z podwójną artykulacją są w IPA reprezentowane przez dwa znaki połączone łuczkiem. Alternatywnie, dla niektórych afrykat można użyć jednego znaku – ligatury.

Jednostki suprasegmentalne[19] | edytuj kod

Intonacja | edytuj kod

Tony[20] | edytuj kod

Do oznaczania tonów w IPA można używać znaków diakrytycznych albo specjalnych liter tonalnych.

Znaki diakrytyczne[21] | edytuj kod

Diakrytyki to małe znaczki umieszczone obok symboli IPA aby pokazać dokładną wymowę[22] „Pod-diakrytyki” (znaczki normalnie umieszczane poniżej symbolu IPA) mogą być umieszczane nad znakiem mającym descender (potocznie nazywany ogonem), e.g. ŋ̊[22].

„Bezkropkowe” i, <ı>, jest używane, kiedy kropka interferowałaby z diakrytykami. Inne symbole IPA mogą występować jako diakrytyki, aby przedstawić fonetyczne szczegóły: tˢ (fricative release), bʱ (dysząco dźwięczny), ˀa (preglottalizacja), ᵊ (epentetyczna szwa), oʊ (dyftongizacja). Bardziej zaawansowane diakrytyki pojawiły się w Rozszerzonym IPA dla dokładniejszego zapisania wymowy.

Uwagi
a Aspiracja spółgłosek dźwięcznych również jest dźwięczna. Wielu lingwistów woli jeden z diakrytyków przeznaczonych do dyszącej dźwięczności. b Niektórzy lingwiści stosują ten symbol dyszącej dźwięczności tylko do sonorantów i transkrybują obstruenty jako bʱ.

Stan głośni może być dokładnie oddany za pomocą diakrytyków. Seria spółgłosek przedniojęzykowych zwartych od otwartej do zamkniętej głośni to (zobacz dźwięczność):

Powiązanie z fonetyką polską | edytuj kod

Orientacyjne odniesienie głosek polskiej wymowy i w konsekwencji liter polskiego alfabetu do alfabetu IPA znajduje się w dodatku do polskiego wikisłownika – odsyłacz jest podany obok z prawej strony.

Uwagi | edytuj kod

  1. ↑ W polskich opracowaniach często można spotkać się z angielską nazwą International Phonetic Alphabet oraz skrótem IPA, czasami również z francuską nazwą Alphabet phonétique international (API)

Przypisy | edytuj kod

  1. ↑ International Phonetic Association 1999 ↓, s. 3.
  2. ↑ MacMahon 1996 ↓.
  3. ↑ Wall 1989 ↓.
  4. ↑ International Phonetic Association: Handbook of the International Phonetic Association. Cambridge University Press. ISBN 0-521-63751-1.
  5. ↑ a b IPA 1999 ↓, s. 167.
  6. ↑ IPA 1999 ↓, s. 13, 169–170.
  7. ↑ Cruz-Ferreira 1999 ↓, s. 127.
  8. ↑ a b IPA 1999 ↓, s. 166.
  9. ↑ Grønnum 1998 ↓, s. 100.
  10. ↑ Basbøll 2005 ↓, s. 46.
  11. ↑ UPSID SEBEI. [dostęp 2016-02-16].
  12. ↑ Verhoeven 2007 ↓, s. 221.
  13. ↑ Choć Verhoeven pierwsze dwie samogłoski zapisuje jako /æː/ i /aː/, to z czworokątu samogłoskowego na stronie 221 wynika jasno, że mają dokładnie ten sam stopień otwarcia (całkowicie otwarty), /æː/ jest całkowicie przednie, /aː/ jest centralne, a /ɑː/ całkowicie tylne.
  14. ↑ Keating 2012 ↓, s. 245.
  15. ↑ IPA: Pulmonic (ang.). [dostęp 2013-06-26].
  16. ↑ http://std.dkuug.dk/jtc1/sc2/wg2/docs/N2945.pdf ISO/IEC JTC 1/SC 2/WG 2 Proposal summary form to accompany submissions for additions to the repertoire of ISO/IEC 10646; JTC1/SC2/WG2 N2945.
  17. ↑ IPA: Symbols (ang.). [dostęp 2013-10-04].
  18. ↑ IPA: Non pulmonic (ang.). [dostęp 2013-06-26].
  19. ↑ IPA: Suprasegmentals (ang.). [dostęp 2013-06-26].
  20. ↑ IPA: Tones (ang.). [dostęp 2013-06-26].
  21. ↑ IPA: Diactrics (ang.). [dostęp 2013-06-26].
  22. ↑ a b International Phonetic Association, Handbook, p. 14-15.

Bibliografia | edytuj kod

  • Hans Basbøll: The Phonology of Danish. Nowy Jork: Oxford University Press, 2005. ISBN 0-203-97876-5. (ang.)
  • Madalena Cruz-Ferreira: Portuguese (European). W: Handbook of the International Phonetic Association. Cambridge: Cambridge University Press, 1999, s. 126–130. ISBN 978-0-521-65236-0. (ang.)
  • Nina Grønnum. Danish. „Journal of the International Phonetic Association”. 28 (1&2), s. 99–105, 1998. DOI: 10.1017/s0025100300006290 (ang.). 
  • International Phonetic Association (IPA): Handbook of the International Phonetic Association. Cambridge: Cambridge University Press, 1999. ISBN 978-0-521-65236-0. (ang.)
  • Patricia A. Keating. IPA Council votes against new IPA symbol. „Journal of the International Phonetic Association”. 42 (2), s. 245, 2012. DOI: 10.1017/S0025100312000114 (ang.). 
  • Jo Verhoeven. The Belgian Limburg dialect of Hamont. „Journal of the International Phonetic Association”. 37 (2), s. 219–225, 2007. DOI: 10.1017/S0025100307002940 (ang.). 
  • International Phonetic Association: Handbook of the International Phonetic Association: A Guide to the Use of the International Phonetic Alphabet. Cambridge University Press, 1999. ISBN 0-521-63751-1.Sprawdź autora:1.
  • Michael K. C. MacMahon: Phonetic Notation. W: Peter T. Daniels, William Bright: The World's Writing Systems. Nowy Jork: Oxford University Press, 1996, s. 821–846. ISBN 0-19-507993-0.
  • Joan Wall: International Phonetic Alphabet for Singers: A Manual for English and Foreign Language Diction. Pst Records, 1989. ISBN 1-877761-50-8.

Linki zewnętrzne | edytuj kod

Kontrola autorytatywna (alfabet fonetyczny):
Na podstawie artykułu: "Międzynarodowy alfabet fonetyczny" pochodzącego z Wikipedii
OryginałEdytujHistoria i autorzy