Międzynarodowy alfabet fonetyczny w encyklopedii
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwaniaMiędzynarodowy alfabet fonetyczny[a] (skrót MAF) – system alfabetyczny transkrypcji fonetycznej oparty w większości na alfabecie łacińskim. Został opracowany pod koniec XIX wieku przez Międzynarodowe Towarzystwo Fonetyczne jako ustandaryzowana reprezentacja dźwięków we wszystkich językach mówionych[1]. MAF używany jest w leksykografii, przez nauczycieli i studentów języka obcego, językoznawców, logopedów, piosenkarzy, aktorów, twórców języków sztucznych oraz tłumaczy[2][3]
Jest on szeroko stosowanym środkiem standaryzacji zapisu fonetycznego dla wszystkich języków świata. Większość znaków została zaczerpnięta wprost z alfabetu łacińskiego lub stworzona na jego podstawie, część pochodzi z alfabetu greckiego, a część została stworzona specjalnie na jego potrzeby.
MAF jest wynikiem wieloletniej pracy fonetyków zrzeszonych w Międzynarodowym Towarzystwie Fonetycznym, założonym w Paryżu w 1886 roku. Zarówno Towarzystwo, jak i stworzony przez nie alfabet znane są pod nazwą IPA (jest to skrótowiec od International Phonetic Association). W ciągu swego istnienia alfabet IPA był kilkakrotnie zmieniany. Znaczne modyfikacje wprowadzono w 1989 roku, po konferencji w Kilonii. Następne zmiany przyniósł rok 1993. Najnowsza wersja alfabetu została opublikowana w roku 2005.
Międzynarodowe Towarzystwo Fonetyczne zaleca, by transkrypcję fonetyczną umieszczać w nawiasach kwadratowych: „[]”. Z kolei transkrypcja fonemiczna powinna być umieszczana między ukośnikami: „/ /”.
Spis treści
- 1 Samogłoski
- 2 Uwagi
- 3 Spółgłoski płucne
- 4 Spółgłoski niepłucne[17]
- 5 Afrykaty i spółgłoski podwójnie artykułowane
- 6 Jednostki suprasegmentalne[18]
- 7 Znaki diakrytyczne[20]
- 8 Powiązanie z fonetyką polską
- 9 Uwagi
- 10 Przypisy
- 11 Bibliografia
- 12 Linki zewnętrzne
Samogłoski | edytuj kod
Zobacz też: Samogłoski kardynalne i Diagram samogłoskowy.Poniżej przedstawiono samogłoski kardynalne wpisane w tak zwany czworokąt samogłosek. Pokazuje on względną wysokość i tylność (ang. backness) samogłosek, nie jest jednak w stanie pokazać ich zaokrąglenia. Dlatego na poniższym rysunku przyjęto konwencję, że gdy symbole występują w parach, symbol z prawej strony oznacza samogłoskę zaokrągloną, natomiast symbol z lewej strony samogłoskę niezaokrągloną[4].
Uwagi | edytuj kod
- Przed rokiem 1989 samogłoska zapisywana symbolem ɪ zapisywana była symbolem ɩ[5].
- Cztery symbole w powyższej tabeli nie posiadają pary:
- Samogłoska zapisywana symbolem ʊ jest zdefiniowana jako zaokrąglona; przed rokiem 1989 zapisywana była ona symbolem ɷ[6]. Jej niezaokrąglony odpowiednik występuje rzadko, na przykład w europejskiej odmianie języka portugalskiego[7].
- Zaokrąglenie samogłoski zapisywanej symbolem ə nie jest sprecyzowane[5].
- Samogłoska zapisywana symbolem æ jest zdefiniowana jako niezaokrąglona[8]. Jej zaokrąglony odpowiednik występuje tylko w języku duńskim[9][10].
- Choć zaokrąglenie samogłoski zapisywanej symbolem ɐ nie jest sprecyzowane[8], w zdecydowanej większości przypadków jest to samogłoska niezaokrąglona. Jedynym językiem posiadającym samogłoskę prawie otwartą centralną zaokrągloną jest język sebei używany w Ugandzie, który zarazem jest jednym językiem kontrastującym niezaokrąglone i zaokrąglone samogłoski prawie otwarte centralne[11].
- Dialekt miasta Hamont języka limburskiego kontrastuje trzy stopnie tylności długich samogłosek otwartych niezaokrąglonych: przednie aː, centralne äː i tylne ɑː[12][13]. Takie potrójne rozróżnienie jest bardzo rzadko spotykane.
- W latach 2011–2012 komitet Międzynarodowego Towarzystwa Fonetycznego zagłosował przeciw dodaniu do MAF odrębnego symbolu (ᴀ) dla samogłoski otwartej centralnej niezaokrąglonej[14].
Spółgłoski płucne | edytuj kod
Pojedyncza artykulacja[15] | edytuj kod
Podział w kolumnach według miejsca artykulacji; w rzędach według sposobu artykulacji. Spółgłoski umieszczone po lewej stronie komórek tabeli są bezdźwięczne, po prawej – dźwięczne.
Uwagi:
- Obszary zaznaczone kolorem szarym oznaczają dźwięki uważane za niemożliwe do wyartykułowania.
Koartykulacja[16] | edytuj kod
Spółgłoski niepłucne[17] | edytuj kod
Afrykaty i spółgłoski podwójnie artykułowane | edytuj kod
Spółgłoski zwarto-szczelinowe (afrykaty) oraz spółgłoski z podwójną artykulacją są w IPA reprezentowane przez dwa znaki połączone łuczkiem. Alternatywnie, dla niektórych afrykat można użyć jednego znaku – ligatury.
Jednostki suprasegmentalne[18] | edytuj kod
Intonacja | edytuj kod
Tony[19] | edytuj kod
Do oznaczania tonów w IPA można używać znaków diakrytycznych albo specjalnych liter tonalnych.
Znaki diakrytyczne[20] | edytuj kod
Diakrytyki to małe znaczki umieszczone obok symboli IPA aby pokazać dokładną wymowę[21] „Pod-diakrytyki” (znaczki normalnie umieszczane poniżej symbolu IPA) mogą być umieszczane nad znakiem mającym descender (potocznie nazywany ogonem), e.g. ŋ̊[21].
„Bezkropkowe” i, <ı>, jest używane, kiedy kropka interferowałaby z diakrytykami. Inne symbole IPA mogą występować jako diakrytyki, aby przedstawić fonetyczne szczegóły: tˢ (fricative release), bʱ (dysząco dźwięczny), ˀa (preglottalizacja), ᵊ (epentetyczna szwa), oʊ (dyftongizacja). Bardziej zaawansowane diakrytyki pojawiły się w Rozszerzonym IPA dla dokładniejszego zapisania wymowy.
Stan głośni może być dokładnie oddany za pomocą diakrytyków. Seria spółgłosek przedniojęzykowych zwartych od otwartej do zamkniętej głośni to (zobacz dźwięczność):
Powiązanie z fonetyką polską | edytuj kod
Orientacyjne odniesienie głosek polskiej wymowy i w konsekwencji liter polskiego alfabetu do alfabetu IPA znajduje się w dodatku do polskiego wikisłownika – odsyłacz jest podany obok z prawej strony.
Uwagi | edytuj kod
- ↑ W polskich opracowaniach często można spotkać się z angielską nazwą International Phonetic Alphabet oraz skrótem IPA, czasami również z francuską nazwą Alphabet phonétique international (API).
Przypisy | edytuj kod
- ↑ International Phonetic Association 1999 ↓, s. 3.
- ↑ MacMahon 1996 ↓.
- ↑ Wall 1989 ↓.
- ↑ International Phonetic Association: Handbook of the International Phonetic Association. Cambridge University Press. ISBN 0-521-63751-1.
- ↑ a b IPA 1999 ↓, s. 167.
- ↑ IPA 1999 ↓, s. 13, 169–170.
- ↑ Cruz-Ferreira 1999 ↓, s. 127.
- ↑ a b IPA 1999 ↓, s. 166.
- ↑ Grønnum 1998 ↓, s. 100.
- ↑ Basbøll 2005 ↓, s. 46.
- ↑ UPSID SEBEI. [dostęp 2016-02-16].
- ↑ Verhoeven 2007 ↓, s. 221.
- ↑ Choć Verhoeven pierwsze dwie samogłoski zapisuje jako /æː/ i /aː/, to z czworokątu samogłoskowego na stronie 221 wynika jasno, że mają dokładnie ten sam stopień otwarcia (całkowicie otwarty), /æː/ jest całkowicie przednie, /aː/ jest centralne, a /ɑː/ całkowicie tylne.
- ↑ Keating 2012 ↓, s. 245.
- ↑ IPA: Pulmonic (ang.). [dostęp 2013-06-26].
- ↑ IPA: Symbols (ang.). [dostęp 2013-10-04].
- ↑ IPA: Non pulmonic (ang.). [dostęp 2013-06-26].
- ↑ IPA: Suprasegmentals (ang.). [dostęp 2013-06-26].
- ↑ IPA: Tones (ang.). [dostęp 2013-06-26].
- ↑ IPA: Diactrics (ang.). [dostęp 2013-06-26].
- ↑ a b International Phonetic Association, Handbook, p. 14-15.
Bibliografia | edytuj kod
- Hans Basbøll: The Phonology of Danish. Nowy Jork: Oxford University Press, 2005. ISBN 0-203-97876-5. (ang.)
- Madalena Cruz-Ferreira: Portuguese (European). W: Handbook of the International Phonetic Association. Cambridge: Cambridge University Press, 1999, s. 126–130. ISBN 978-0-521-65236-0. (ang.)
- Nina Grønnum. Danish. „Journal of the International Phonetic Association”. 28 (1&2), s. 99–105, 1998. DOI: 10.1017/s0025100300006290 (ang.).
- International Phonetic Association (IPA): Handbook of the International Phonetic Association. Cambridge: Cambridge University Press, 1999. ISBN 978-0-521-65236-0. (ang.)
- Patricia A. Keating. IPA Council votes against new IPA symbol. „Journal of the International Phonetic Association”. 42 (2), s. 245, 2012. DOI: 10.1017/S0025100312000114 (ang.).
- Jo Verhoeven. The Belgian Limburg dialect of Hamont. „Journal of the International Phonetic Association”. 37 (2), s. 219–225, 2007. DOI: 10.1017/S0025100307002940 (ang.).
- International Phonetic Association: Handbook of the International Phonetic Association: A Guide to the Use of the International Phonetic Alphabet. Cambridge University Press, 1999. ISBN 0-521-63751-1.Sprawdź autora:1.
- Michael K. C. MacMahon: Phonetic Notation. W: Peter T. Daniels, William Bright: The World’s Writing Systems. Nowy Jork: Oxford University Press, 1996, s. 821–846. ISBN 0-19-507993-0.
- Joan Wall: International Phonetic Alphabet for Singers: A Manual for English and Foreign Language Diction. Pst Records, 1989. ISBN 1-877761-50-8.
Linki zewnętrzne | edytuj kod
- Wirtualna klawiatura IPA
- Oficjalna strona internetowa IPA
- Darmowe czcionki Unicode ze znakami IPA:
OryginałEdytujHistoria i autorzy
