Moryń

Na mapach: 52°51′34″N 14°23′37″E/52,859444 14,393611

Moryń w encyklopedii

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania

Moryń (niem. Mohrin) – miasto w północno-zachodniej Polsce, w woj. zachodniopomorskim, w powiecie gryfińskim. Siedziba gminy miejsko-wiejskiej Moryń. Położone nad jeziorem Morzycko.

31 grudnia 2012 r. miasto miało 1631 mieszkańców[2].

Nad jeziorem Morzycko zostało wyznaczone kąpielisko śródlądowe[3].

Spis treści

Położenie | edytuj kod

Jezioro Morzycko

Moryń znajduje się w południowo-zachodniej części województwa zachodniopomorskiego, w powiecie gryfińskim.

Cała gmina Moryń leży w otulinie Cedyńskiego Parku Krajobrazowego, a duża jej część należy do samego parku.

Według danych z 1 stycznia 2009 powierzchnia miasta wynosi 5,54 km²[4].

W latach 1946–1998 miasto administracyjnie należało do woj. szczecińskiego.

Toponimia | edytuj kod

Nazwa Moryń została ustalona urzędowo w 1946 r.[5] Wcześniej przez kilka powojennych miesięcy funkcjonowały tymczasowe nazwy Murzynowice oraz Murzynno[6] (ta druga pojawia się m.in. w przedwojennym Atlasie nazw geograficznych Słowiańszczyzny Zachodniej Stanisława Kozierowskiego[7]).

Historia | edytuj kod

Teren na którym obecnie znajduje się Moryń został zasiedlony we wczesnym średniowieczu przez słowiańskie plemiona Pyrzyczan[8]. W XI w. teren ten należał do księstwa pomorskiego. W XII w. powstało tu grodzisko (znajdowało się ono najprawdopodobniej na wzniesieniu nad jeziorem Morzycko, na którym zachowały się ruiny średniowiecznego zamku). Grodzisko to było jednym z najważniejszych grodów w kasztelanii cedyńskiej[8]. Przy grodzisku w XIII w. powstała osada, która dała początek miastu Moryń. Pierwsza wzmianka o Moryniu pojawia się w 1263 w dokumencie wystawionym przez księcia pomorskiego Barnima I[8]. W II połowie XIII w. Moryń został opanowany przez Marchię Brandenburską, która utworzyła na tych terenach Nową Marchię.

Mury miejskie Ruiny zamku w Moryniu

Dokładna data nadania Moryniowi praw miejskich nie jest znana, wiadomo, że musiało to nastąpić przed 1306 r[8]. Po otrzymaniu praw miejskich Moryń zaczął się dynamicznie rozwijać: wybudowano wieniec murów miejskich, powstał szpital, rozbudowano kościół. Miasto przystąpiło do związku miast nowomarchijskich. W 1350 miastem zaczęła rządzić rada miejska, dziesięć lat później miasto uzyskało także władzę sądowniczą[8]. W 1353 przejściowo mieściła się tu mennica książęca[9]. W 1360 na półwyspie jeziora Morzycko rozpoczęto wznoszenie zamku obronnego[8]. Na zamku zamieszkało siedmiu rycerzy, którzy otrzymali tytuł burgrabiego. Jeszcze w XIV w. zamek został zniszczony przez rycerstwo pomorskie i zachował się do naszych czasów w formie ruiny.

Od 1373 we władaniu Korony Czeskiej. W 1402 zawarto w Krakowie układ w sprawie sprzedaży miasta i regionu Polsce, po czym parę miesięcy później sprzedano miasto zakonowi krzyżackiemu, do którego należał wraz z całą Nową Marchią do 1454. W 1433 Moryń został splądrowany przez husytów i na trzy wieki utracił status miejski i był traktowany jako wieś rycerska[10]. W drugiej połowie XV w. samodzielność miasta została ograniczona przez sprzedanie go prywatnym właścicielom. W XVI w. miastem władała rodzina Schönebeck, których siedziba rodowa znajdowała się w Gądnie.

Wiek siedemnasty nie był dla miasta szczęśliwy, głównie ze względu na zniszczenia wywołane działaniami wojennymi wojny trzydziestoletniej oraz pożarami które trzykrotnie nawiedziły miasto (w latach: 1637, 1640, 1688). Miasto uległo wyludnieniu (w 1719 mieszkały tu tylko 124 osoby)[8]. W XVIII w. sytuacja finansowa miasta uległa poprawie - ufundowano wówczas m.in. bogate wyposażenie dla tutejszego kościoła (do dziś zachowała się ambona). W mieście działał browar, funkcjonowała także apteka. Mieszczanie zajmowali się także sprzedażą ryby sielawy z jeziora Morzycko. W 1801 Moryń liczył 939 mieszkańców[8].

Na początku XIX w. Moryń przestał być prywatną własnością i odzyskał autonomię. Miasto pełniło funkcję lokalnego centrum dla rolniczej okolicy. Posiadało dwa dwory (w Gądnie i Nowym Dworze) oraz cztery folwarki (w Łabędzinie, Macierzy, Mobierzy i Słupcu). W drugiej połowie XIX w. w pobliżu Morynia wybudowano dwie linie kolejowe: Szczecin - Kostrzyn ze stacją w Witnicy (1877 r.) oraz Godków - Siekierki ze stacją w Przyjezierzu (1892 r.)[8]. Polepszenie komunikacji z Moryniem spowodowało, że pod koniec XIX w. miasteczko zaczęło być odwiedzane przez letników i turystów. Rangę miasta podnosił także, istniejący tu od 1874 roku i uważany za wzorowy, zakład opiekuńczy dla dzieci dr. Kocha.

Fontanna Wielkiego Raka w Moryniu

Przed II wojną światową Moryń był zamieszkały przez 1227 osób[8]. Była tu poczta, szkoła podstawowa, apteka, gabinet dentystyczny, dwie gospody, dwie piekarnie, gorzelnia, młyn miejski i wiatrak. Opiekę medyczną nad mieszkańcami sprawowało dwóch lekarzy, pielęgniarka i akuszerka.

Moryń został zajęty przez wojska radzieckie. 3 lutego 1945. Zniszczenia wojenne nie były duże. Pierwsi polscy osadnicy pochodzili głównie z Kresów Wschodnich oraz Małopolski i Wielkopolski. W 1960 r. Moryń liczył ok. 1000 mieszkańców[8]. Przyszłość Morynia władze miasteczka wiążą z rozwojem funkcji turystycznych z uwzględnieniem bliskiego sąsiedztwa z Niemcami.

20 września 2008 na rynku odsłonięta została Fontanna Wielkiego Raka, nawiązująca do miejscowej legendy o zwierzęciu zamieszkującym pobliskie jezioro[11].

Mamut włochaty z cielęciem - figury z "Alei Gwiazd Plejstocenu" w Moryniu

Moryniu mieści się Centrum tworzonego od 2009 r. Geoparku Moryń - polskiej części transgranicznego Geoparku „Kraina polodowcowa nad Odrą". W związku z tym w mieście realizowane są stopniowo ekspozycje o tematyce geologicznej, także pod gołym niebem: "Aleja Gwiazd Plejstocenu" z naturalnej wielkości figurami ssaków epoki lodowcowej i modelami ich tropów, lapidarium z głazami narzutowymi, oraz projektowana wystawa geologiczna w siedzibie władz geoparku (dane z 2013 r.)[12].

Zabytki | edytuj kod

Kościół Świętego Ducha
  • Kościół romański z XIII w. pw. Ducha Świętego. Wybudowany jest z kamieni granitowych, na planie krzyża. Unikatowa wieża pochodzi z XV wieku, wolno stojąca z przejazdem. Górna część wieży z latarnią z 1756 roku. Szczyty kościoła dekorowane są licznymi blendami ostrołukowymi i półkolistymi, a także rozetami o uskokowych ościeżach,
    • Ołtarz z kostki granitowej (jeden z nielicznych tego typu ołtarzy w Polsce) jest starszy od kościoła o około 100 lat (datowany jest na XII wiek),
    • Ambona barokowa z 1711 roku wyrzeźbiona przez lokalnego artystę Hattenkrella,
    • Fragmenty gotyckich malowideł z XV wieku,
  • Mury miejskie z granitu i kamienia polnego. Wzniesione zostały w początkach XV wieku. Otaczają one miasto kołem o średnicy około 300m. Pierwotnie miały 28 strażnic czworokątnych i jedną bramę z wieżą. Zachował się do dzisiaj ich pełny wieniec (bez bramy i strażnic),
  • Zachowany został średniowieczny układ urbanistyczny,
  • Budynki mieszkalne z XVIII i XIX wieku wraz z siatką ulic stanowią zespół zabytkowy, niektóre z nich mają tak zwane przedproża,
  • Dawna restauracja "Pod Wielkim Rakiem"[13] z okresu po II wojnie światowej (obecnie sklep) przy rynku. Fasada zdobiona stylizowanymi płaskorzeźbami. Kompozycja po lewej przedstawia życie w głębinach wodnych, natomiast po prawej znajduje się fryz z wyobrażeniami postaci ludzkich,
  • Ruiny XIV-wiecznego zamku, zbudowanego na półwyspie Zamczysko opodal miasta,
  • Zespół sierocińca "Szczęście Dzieci", ob. dom opieki społecznej,
  • Budynek gospodarczy i plebania przy kościele św. Ducha

  • Ulica Wąska. Widoczne stare domy ryglowe i kościół

  • Zabytkowy dom szachulcowy

  • Część fasady dawnej restauracji "Pod Wielkim Rakiem"

Moryń w literaturze | edytuj kod

W Moryniu (głównie na półwyspie zamkowym) Zbigniew Nienacki umieścił część akcji książki "Księga strachów" z cyklu powieści przygodowych dla młodzieży o Panu Samochodziku.

Demografia | edytuj kod

Struktura demograficzna mieszkańców Morynia według danych z 31 grudnia 2008[14]:

  • Piramida wieku mieszkańców Morynia w 2014 roku [1].


Oświata | edytuj kod

Zespół szkół w Moryniu

Jedyną placówką oświatową w miejscowości jest Zespół Szkół w Moryniu, w skład którego wchodzą: Publiczne Gimnazjum im. Jana Pawła II, Szkoła Podstawowa im. st. sierż. Mieczysława Majchrzaka oraz Przedszkole Miejskie.

Sport | edytuj kod

Od 1957 roku działa tutaj klub piłki nożnej Morzycko Moryń, grający obecnie w IV lidze.

Administracja | edytuj kod

Ratusz

Miasto jest siedzibą gminy miejsko-wiejskiej Moryń. Mieszkańcy Morynia oraz osady Moryń-Dwór wybierają 5 z 15 radnych do Rady Miejskiej w Moryniu[15]. Organem wykonawczym jest burmistrz. Siedzibą władz jest urząd miejski przy placu Wolności.

Burmistrzowie Morynia:

  • Bogdan Sternal (1994 – 2002)
  • Jan Maranda (od 2002 r.)

Gmina Moryń utworzyła jednostkę pomocniczą – "Miasto Moryń". Organem uchwałodawczym miasta jest ogólne zebranie mieszkańców, które wybiera zarząd miasta, składający się z 5 członków, z przewodniczącym na czele[16].

Mieszkańcy Morynia wybierają posłów na Sejm RP z okręgu wyborczego nr 41 (Szczecin), senatora z okręgu nr 98, a posłów do Parlamentu Europejskiego z okręgu nr 13.

Dom Opieki Społecznej | edytuj kod

Pomnik Christiana Kocha przed domem opieki

Zakład opiekuńczy w Moryniu powstał 1874 r. z inicjatywy dr. Christiana Friedricha Kocha, który był jego głównym fundatorem. Przeznaczony był dla ok. 80 dzieci (głównie sierot) i nosił nazwę "Kinderglück" ("Szczęście Dzieci"). Pierwotnie składał się z jednego dużego, trójskrzydłowego budynku głównego oraz zespołu budynków pomocniczych. Zabudowania otoczone były rozległymi terenami zielonymi wykorzystywanymi do celów rekreacyjno-sportowych.

W 1903 r. przed głównym budynkiem zakładu ustawiono pomnik z popiersiem fundatora oraz figurami dwojga dzieci. Autorem pomnika był berliński rzeźbiarz Heinrich Wefing. Pomnik zachował się do dnia dzisiejszego.

Obecnie w Zakładzie mieści się dom opieki społecznej dla ok. 120 niepełnosprawnych intelektualnie osób dorosłych, prowadzony przez Zgromadzenie Sióstr Benedyktynek Samarytanek Krzyża Chrystusowego.

Zobacz też | edytuj kod

Przypisy | edytuj kod

  1. ↑ a b Moryń w liczbach, [w:] Polska w liczbach [online], polskawliczbach.pl [dostęp 2016-01-12]  (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  2. ↑ Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2012 r.). Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2013-06-05. ISSN 1734-6118.
  3. ↑ Uchwała Nr XXIII/168/2013 Rady Miejskiej w Moryniu z dnia 29 maja 2013 r. ws. wykazu kąpielisk (Dz. Urz. Woj. Zachodniopomorskiego z 2013 r. poz. 2485)
  4. ↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2009 r.. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2009-08-20. ISSN 1505-5507.
  5. ↑ Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262, s. 5)
  6. ↑ Słownik współczesnych nazw geograficznych Pomorza Zachodniego z nazwami przejściowymi z lat 1945-1948. Tadeusz Białecki (red.). Szczecin: Książnica Pomorska w Szczecinie, 2002, s. 139. ISBN 83-87879-34-7.
  7. ↑ S. Kozierowski, 1934. Atlas nazw geograficznych Słowiańszczyzny Zachodniej. Poznań: Nauka i Praca. mapa
  8. ↑ a b c d e f g h i j k Moryń (przewodnik wydany w ramach obchodów Dni Dziedzictwa Europejskiego na Pomorzu w 1997), Regionalny Ośrodek Studiów i Ochrony Środowiska Kulturowego w Szczecinie, Szczecin 1997 ​ISBN 83-86334-32-0​
  9. ↑ CzesławC. Piskorski CzesławC., Pomorze Zachodnie, mały przewodnik, Warszawa: Wyd. Sport i Turystyka Warszawa, 1980, s. 189, ISBN 83-217-2292-X, OCLC 8032482 .
  10. ↑ PiotrP. Skurzyński PiotrP., Pomorze, Warszawa: Wyd. Muza S.A., 2007, s. 87, ISBN 978-83-7495-133-3 .
  11. ↑ "Fontanna Wielkiego Raka" [dostęp 22.08.2013]
  12. ↑ "Otwarto centra transgranicznego Geoparku „Kraina polodowcowa nad Odrą" - Geopark Moryń "
  13. ↑ Zdjęcie pawilonu restauracji "Pod Wielkim Rakiem" w l. 1980-1982
  14. ↑ Bank Danych Regionalnych – Strona główna (pol.). GUS. [dostęp 2010-09-14].
  15. ↑ Uchwała Nr XXXV/318/2010 Rady Miejskiej w Moryniu z dnia 29 czerwca 2010 r. (Dz. Urz. Woj. Zachodniopomorskiego z 2010 Nr 76, poz. 1414)
  16. ↑ Uchwała XX/166/2004 Rady Miejskiej w Moryniu z dnia 20 października 2004 r. (Dz. Urz. Woj. Zachodniopomorskiego z 2004 r. Nr 85, poz. 1579)

Linki zewnętrzne | edytuj kod

Na podstawie artykułu: "Moryń" pochodzącego z Wikipedii
OryginałEdytujHistoria i autorzy