Morze Śródziemne w encyklopedii
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania Mapa Morza Śródziemnego z zaznaczonymi ośrodkami miejskimi i infrastrukturą transportowąMorze Śródziemne – morze międzykontynentalne leżące pomiędzy Europą, Afryką i Azją, o powierzchni około 2,5 mln km². Zasolenie wód Morza Śródziemnego wynosi 33–39‰.
Na zachodzie jest połączone Cieśniną Gibraltarską z Oceanem Atlantyckim, na wschodzie przez cieśninę Dardanele łączy się z morzem Marmara i dalej przez cieśninę Bosfor z Morzem Czarnym, zaś przez Kanał Sueski z Morzem Czerwonym i dalej z Oceanem Indyjskim.
To śródlądowe morze jako jedyne na świecie otoczone jest lądami należącymi do trzech części świata. Już przed tysiącami lat kwitły tu kultura i nauka, rozwijały się rolnictwo, rzemiosło, handel i żegluga. Na obszarze tym pozostały bogate pamiątki starych cywilizacji – pojedyncze zabytki i całe miasta. Wspólną cechą tych państw, poza dostępem do morza, jest klimat i roślinność śródziemnomorska.
Nad Morzem Śródziemnym leżą następujące państwa i terytoria zależne (zgodnie z ruchem wskazówek zegara): Gibraltar, Hiszpania, Francja, Monako, Włochy, Malta, Słowenia, Chorwacja, Bośnia i Hercegowina, Czarnogóra, Albania, Grecja, Cypr (w tym Cypr Północny oraz Akrotiri i Dhekelia), Turcja, Syria, Liban, Izrael (w tym Strefa Gazy), Egipt, Libia, Tunezja, Algieria i Maroko. Większość państw basenu Morza Śródziemnego współpracuje w ramach Partnerstwa Eurośródziemnomorskiego.
Fauna Morza Śródziemnego liczy w przybliżeniu około 5000 gatunków.
Spis treści
Nazwa | edytuj kod
Termin „Morze Śródziemne” pochodzi z łacińskiego słowa mediterraneus znaczącego tyle, co „w środku ziemi” lub „między lądami” (medius - ‘między’, ‘pośrodku’ + terra ‘ziemia’, ‘ląd’), jako że znajduje się między kontynentami Afryką i Europą. Grecka nazwa Mesogeios (Μεσόγειος) jest podobna – μέσο, „środek” + γη, „ziemia”, „ląd”. W czasach historycznych Morze Śródziemne miało kilka nazw, np. Grecy początkowo nazywali je ἡ θάλασσα (hē thálassa; „Morze” bez przymiotnika) lub czasami ἡ μεγάλη θάλασσα (hē megálē thálassa; „Wielkie Morze”), ἡ ἡμέτερα θάλασσα (hē hēmétera thálassa; „Nasze Morze”), η εντός θάλασσα (he entos thálassa; „Morze Wewnętrzne”) lub ἡ θάλασσα ἡ καθ'ἡμᾶς (hē thálassa hē kath'hēmâs; „Morze wokół nas”). Rzymianie powszechnie nazywali je podobnie Mare Nostrum (łac. „Nasze Morze”), Mare Magnum („Wielkie Morze”) lub też Mare Internum („Morze Wewnętrzne”). W Biblii pierwotnie znane było jako „Wielkie Morze” [Lb 34,6,7, J 1,4, 9,1, Ez 47,10,15,20] lub po prostu „Morze” [1Krl 5,9, 1Mch 14,34, 15,11], ale także znane jako „Morze Hinder” z powodu swojego położenia na zachodnim brzegu Ziemi Świętej i dlatego znajdującym się za osobą spoglądającą na wschód, o czym jest mowa w Starym Testamencie, co czasami tłumaczone jest jako „Zachodnie Morze” [Pwt 11,24, Jl 2,20]. Inną nazwą było „Morze Filistynów” (Wj 23,31) z powodu ludzi zamieszkujących dużą część wybrzeża blisko Izraelitów. We współczesnym hebrajskim było zwane Ha-Jam Ha-Tichon (הַיָּם הַתִּיכוֹן) – „Środkowym Morzem”, dosłownym tłumaczeniem niemieckiego odpowiednika Mittelmeer. W języku tureckim znane jest jako Akdeniz – „Białe Morze”, w arabskim – l-Baḥr al-Abyaḍ al-Mutawassiṭ (البحر الأبيض المتوسط), co możemy zrozumieć jako „Białe Morze Środkowe”, zaś w islamskiej i dawnej arabskiej literaturze było wymienione jako Baḥr al-Rūm (بحر الروم), lub „Rzymskie/Bizantyjskie Morze”.
Podział | edytuj kod
Podział Morza Śródziemnego według Międzynarodowego Biura Hydrograficznego w Monako:
- Basen Zachodni (Algiersko-Prowansalski):
- Morze Alborańskie (pow. 53 tys. km²) na wschód od Cieśniny Gibraltarskiej,
- Morze Balearskie (pow. 86 tys. km²) zwane także Iberyjskim na północ i północny zachód od archipelagu Balearów,
- Morze Liguryjskie (pow. 84 tys. km²) na północ od Korsyki,
- Morze Tyrreńskie (pow. 214 tys. km²) pomiędzy Sardynią a zachodnią częścią Półwyspu Apenińskiego;
- Basen Wschodni (Lewantyński):
- Morze Jońskie (pow. 169 tys. km²) pomiędzy południowym wybrzeżem Półwyspu Apenińskiego a półwyspem – Peloponez w Grecji,
- Morze Adriatyckie (pow. 139 tys. km²) pomiędzy Półwyspem Apenińskim a Półwyspem Bałkańskim,
- Morze Egejskie (pow. 196 tys. km²) pomiędzy Grecją a Azją Mniejszą,
- Morze Ikaryjskie pomiędzy Cykladami a Azją Mniejszą.
Podział nie uwzględnia innych obszarów Morza Śródziemnego nazywanych również morzami:
- Morze Sycylijskie na południe i południowy zachód od Sycylii,
- Morze Trackie na południe od Tracji (część Morza Egejskiego),
- Morze Mirtejskie po wschodniej stronie Półwyspu Peloponeskiego (część Morza Egejskiego),
- Morze Kreteńskie na północ od Krety (część Morza Egejskiego),
- Morze Cypryjskie na północ od Cypru (część Morza Lewantyńskiego),
- Morze Lewantyńskie (pow. 320 tys. km²) od wschodniego wybrzeża Krety do wybrzeży Syrii, Libanu i Izraela,
- Morze Libijskie zwane Morzem Syrty na północ od Libii.
Wyspy | edytuj kod
Osobny artykuł: Wyspy Morza Śródziemnego.Ważniejsze wyspy to (licząc od zachodu)
- Baleary (ok. 200 wysp, pow. 5014 km²)
- Ibiza (571 km²)
- Majorka (3600 km²)
- Minorka (668 km²)
- Formentera (82 km²)
- Sardynia (24 090 km²)
- Korsyka (8680 km²)
- Sycylia (25 710 km²) – największa
- Wyspy Liparyjskie (17 wysp, pow. 117 km²)
- Malta (246 km²)
- Kreta (8336 km²)
- Rodos (1401 km²)
- Cypr (9251 km²).
Pomiędzy Korsyką a Półwyspem Apenińskim znajdują się m.in.
- Elba (224 km²)
- Pianosa (10,3 km²)
- Gorgona (2,25 km²)
- Montecristo (10,4 km²).
Wyspy Morza Egejskiego
Temperatura morza | edytuj kod
Zobacz też | edytuj kod
- strefa śródziemnomorska
- kraje śródziemnomorskie
- Europa Południowa
- Bliski Wschód
- Lewant
- kraje arabskie
Przypisy | edytuj kod
- ↑ Sopot Sea Temperature Average, Poland Water Temperatures – seatemperature.org.
- ↑ Gibraltar average sea temperature – seatemperature.org.
- ↑ Málaga Water Temperature - seatemperature.org.
- ↑ Nice average sea temperature – seatemperature.org.
- ↑ Genoa average sea temperature – seatemperature.org.
- ↑ Split average sea temperature – seatemperature.org.
- ↑ Barcelona average sea temperature – seatemperature.org.
- ↑ Valencia average sea temperature – seatemperature.org.
- ↑ Almería Water Temperature - seatemperature.org.
- ↑ Alicante Water Temperature - seatemperature.org.
- ↑ Tor San Lorenzo (Rome) average sea temperature – seatemperature.org.
- ↑ Durrës average sea temperature – seatemperature.org.
- ↑ Palermo average sea temperature – seatemperature.org.
- ↑ Algiers average sea temperature – seatemperature.org.
- ↑ Cartage (Tunis) average sea temperature – seatemperature.org.
- ↑ Athens average sea temperature – seatemperature.org.
- ↑ Malta average sea temperature – seatemperature.org.
- ↑ Limassol average sea temperature – seatemperature.org.
- ↑ Alexandria average sea temperature – seatemperature.org.
- ↑ Beirut average sea temperature – seatemperature.org.
- ↑ Tel Aviv average sea temperature – seatemperature.org.
- VIAF: 239897976
- LCCN: sh85083236
- GND: 4074895-9
- NDL: 00573122
- LIBRIS: 64jlkdhq2gnbp3s
- BnF: 11933509p, 15199561n
- NKC: ge134513
- J9U: 987007563017105171