Patriarcha Konstantynopola w encyklopedii
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania Hagia Sofia – była katedrą patriarchy Konstantynopola od 537 do 1453, kiedy to po zdobyciu miasta przez Turków została zamieniona na meczet. Do dnia dzisiejszego widoczne są mozaiki z postaciami świętych.Patriarcha Konstantynopola (gr. Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως), oficjalnie: Arcybiskup Konstantynopola, Nowego Rzymu i Patriarcha Ekumeniczny (gr. Αρχιεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως Νέας Ρώμης και Οικουμενικός Πατριάρχης) – jeden z patriarchów prawosławnych oraz duchowy zwierzchnik całej Cerkwi. Stoi na czele Patriarchatu Konstantynopolitańskiego.
Spis treści
- 1 Historia
- 2 Lista biskupów Bizancjum i patriarchów Konstantynopola
- 3 Inne patriarchaty konstantynopolitańskie
- 4 Zobacz też
- 5 Przypisy
- 6 Bibliografia
Historia | edytuj kod
Konstantynopol stał się siedzibą patriarchy w 381, gdy do czterech dotychczasowych stolic patriarszych – Rzymu, Aleksandrii, Antiochii i Jerozolimy – Sobór konstantynopolitański I dodał piątą: Nowy Rzym (gr. Νέα Ῥώμη), czyli Konstantynopol, sytuując ją jako drugą w hierarchii patriarchatów. Ustanowienie stolicy patriarszej w Konstantynopolu było wynikiem zabiegów biskupów tego miasta, dotychczas skromnych sufraganów Heraklei. Wśród hierarchii, wiernych i cesarzy przeważył pogląd, że skoro dotychczasowe Bizancjum, którego znaczenie wynikało „tylko” z ruchu handlowego przez Bosfor, stało się stolicą wschodniej części Cesarstwa, to powinno zostać wyniesione do rangi równej Rzymowi – starej stolicy. Mimo przeciwdziałania papieży kolejne sobory powszechne przyznały biskupom Konstantynopola godność patriarszą i wydzieliły im kanoniczne terytorium, składające się ostatecznie z całej europejskiej części Cesarstwa Wschodniorzymskiego, diecezji Ilirii (należącej do cesarstwa zachodniorzymskiego) i całej Azji Mniejszej.
Patriarchowie Konstantynopola objęli przewodnią rolę w kościele wschodniej części cesarstwa rzymskiego, który później stał się Kościołem Prawosławnym. Na osiągnięcie tej pozycji złożyło się kilka czynników. Pierwszym (chronologicznie) było to, że cesarze imperium wschodniorzymskiego faworyzowali patriarchów rezydujących w ich stolicy, którzy też naturalną koleją rzeczy mieli największe możliwości działania u tronu. Dalej: pozostałe patriarsze stolice Wschodu, Aleksandria, Antiochia i Jerozolima, wcześnie znalazły się pod władzą muzułmanów, co automatycznie odebrało im wiele z ich pierwotnego znaczenia – przestały być jakakolwiek konkurencją dla Konstantynopola. Po upadku Konstantynopola znaczenie jego patriarchów, paradoksalnie, jeszcze wzrosło, ponieważ w systemie millet, zgodnie z którym Turcy osmańscy urządzili swoje państwo, patriarcha konstantynopolitański został uznany za głowę całego rum millet („narodu rzymskiego” – wiernych Kościoła Prawosławnego), z czym wiązała się pewna władza świecka, a przede wszystkim fiskalna i finansowa. Uzależnienie patriarchów Antiochii, Aleksandrii i Jerozolimy od patriarchy Konstantynopola doszło do tego stopnia, że niektórzy z nich rezydowali w Konstantynopolu, a nie w swoich stolicach.
Wszystko to działo się w warunkach nieustannego konfliktu z Rzymem, który tlił się od początku istnienia patriarchatu, niekiedy otwarcie, innym razem tylko w formie nieprzychylnej postawy wobec „łacinników”. Przejawami tego konfliktu były zwłaszcza schizmy: akacjańska (484–519), focjańska (867–893) i ostatnia, nie zakończona jak dotąd, wielka schizma wschodnia (1054). Patriarchowie Konstantynopola konsekwentnie odmawiają papieżom w Kościele prymatu innego, niż honorowy, uważając siebie, patriarchów ekumenicznych, za równych „papieżom rzymskim”.
Zarówno wrogość wobec Rzymu, jak i władza nad całym prawosławiem wydają się słabnąć od początku XX wieku. Po upadku Imperium Osmańskiego upadła świecka władza patriarchów. W obecnej strukturze Kościoła prawosławnego dominują lokalne Kościoły autokefaliczne, niezależne jurysdykcyjnie od patriarchy ekumenicznego, a tylko uznające jego zwierzchnictwo duchowe. W słowiańskich Kościołach lokalnych osłabł wpływ kultury greckiej, a i Konstantynopol przestał być jej ośrodkiem. 7 grudnia 1965 papież Paweł VI i patriarcha Atenagoras I odwołali wzajemne klątwy rzucone jeszcze w 1054. Stosunki między Rzymem a Konstantynopolem uległy po tym fakcie ogólnemu ociepleniu, choć nie doszło jeszcze do interkomunii ani do wypracowania wspólnego stanowiska w sprawach wiary. Najdalszym krokiem w tym kierunku pozostaje prawosławno-katolicka Deklaracja z Balamand z 1993.
Poza patriarchą prawosławnym, od 1461 w Konstantynopolu rezyduje jeszcze ormiański patriarcha Konstantynopola, jeden ze zwierzchników Ormiańskiego Kościoła Apostolskiego. Nie ma natomiast w Konstantynopolu patriarchy łacińskiego (katolickiego). Jedynym okresem w dziejach, gdy w Konstantynopolu rezydowali patriarchowie łacińscy, pozostaje okres Cesarstwa Łacińskiego (1204–1261) (prawosławni patriarchowie konstantynopolitańscy rezydowali wtedy, wraz z dworem cesarskim, w Nicei). Później był to urząd tytularny, sprawowany przez jednego z urzędników Kurii Rzymskiej, zniesiony w 1964.
Obecnie patriarcha Konstantynopola sprawuje zwierzchnictwo nad prawosławnymi w Turcji oraz na niektórych wyspach nie należących do jurysdykcji Cerkwi w Grecji.
Lista biskupów Bizancjum i patriarchów Konstantynopola | edytuj kod
Biskupi Bizancjum do 337 roku | edytuj kod
Arcybiskupi Konstantynopola do 458 roku | edytuj kod
Patriarchowie ekumeniczni Konstantynopola do 1054 roku | edytuj kod
Patriarchowie prawosławni Konstantynopola | edytuj kod
Patriarchowie Konstantynopola do 1204 | edytuj kod
Michał III z AnchialosPatriarchowie Konstantynopola w Nicei 1204–1261 | edytuj kod
Teodor II IrenikPatriarchowie Konstantynopola 1261–1453 | edytuj kod
Jan XI Bekkos Józef II na fresku Benozzo Gozzoliego, FlorencjaPatriarchowie Konstantynopola po 1453 roku | edytuj kod
Inne patriarchaty konstantynopolitańskie | edytuj kod
- łaciński patriarcha Konstantynopola (1204–1964)
- ormiański patriarcha Konstantynopola (od 1461)
Zobacz też | edytuj kod
Przypisy | edytuj kod
- ↑ John Meyendorff: Teologia bizantyjska. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1984. ISBN 83-211-0451-7.
- ↑ a b c Grumel 1958 ↓, s. 436.
- ↑ a b Adam Szafrański: Arsenios z Autorianos. W: Encyklopedia katolicka. T. 1. s. 952.
- ↑ Barabanow N. D.: Arsenij Awtorian.
- ↑ Daty według J. Bonarek, T. Czekalski, S. Sprawski, S. Turlej: Historia Grecji. s. 659.
- ↑ Żarworonkow P. I.: German III.
- ↑ a b G. Ostrogorski: Dzieje Bizancjum. s. 432.
- ↑ G. Ostrogorski: Dzieje Bizancjum. s. 452.
- ↑ Jan Walkusz: Grzegorz II. W: Encyklopedia katolicka. T. 6. s. 344.
- ↑ a b Barabanow N. D.: Afanasij.
- ↑ Jerzy Misiurek: Arseniańska schizma. W: Encyklopedia katolicka. T. 1. s. 951-952.
- ↑ Bożena Modzelewska: Jan XIII Glykys. W: Encyklopedia katolicka. T. 7. s. 868.
- ↑ P. I. Lark: Gerasim I.
- ↑ Izajasz (gr.). [dostęp 2012-10-02].
- ↑ Bożena Modzelewska: Encyklopedia katolicka. T. 7. s. 868.
- ↑ M. M. Bernatsky: Grigorij Pałama.
- ↑ Louis Bréhier: Vie et mort de Byzance. s. 361 i 363.
- ↑ a b Wacław Hryniewicz: Filoteusz Kokkinos. W: Encyklopedia katolicka. T. 5. s. 242.
- ↑ Wacław Hryniewicz: Kalikst I. W: Encyklopedia katolicka. T. 8. s. 383.
- ↑ Louis Bréhier: Vie et mort de Byzance. Paryż: Albin Michel, 1969.
- ↑ a b P. I. Żaworonkow: Antonij IV (ros.). W: Prawosławnaja enciklopedia, Т. 2., s. 656 [on-line]. [dostęp 2012-12-07].
- ↑ Venance Grumel, Traité d'études byzantines, s. 437.
- ↑ Louis Bréhier: Vie et mort de Byzance. Paryż: Albin Michel, 1969, s. 407.
- ↑ Jan Walkusz: Grzegorz III. W: Encyklopedia katolicka. T. 5. s. 345.
- ↑ I. Popow: Afanasij II.
Bibliografia | edytuj kod
- Venance Grumel, Traité d'études byzantines, t. 1: La chronologie, Paris: Presses universitaires de France 1958, s. 434-440.
- Steven Runciman, Wielki Kościół w niewoli. Studium historyczne patriarchatu konstantynopolitańskiego od czasów bezpośrednio poprzedzających jego podbój przez Turków aż do wybuchu greckiej wojny o niepodległość, przeł. Jan Stanisław Łoś, Warszawa: Pax 1973.
- A. Weiss: Ekumeniczny Patriarchat Prawosławny. W: Encyklopedia Katolicka. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, 1983.
OryginałEdytujHistoria i autorzy
