Patriarcha Konstantynopola

Patriarcha Konstantynopola w encyklopedii

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania Hagia Sofia – była katedrą patriarchy Konstantynopola od 537 do 1453, kiedy to po zdobyciu miasta przez Turków została zamieniona na meczet. Do dnia dzisiejszego widoczne są mozaiki z postaciami świętych.

Patriarcha Konstantynopola (gr. Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως), oficjalnie: Arcybiskup Konstantynopola, Nowego Rzymu i Patriarcha Ekumeniczny (gr. Αρχιεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως Νέας Ρώμης και Οικουμενικός Πατριάρχης) – jeden z patriarchów prawosławnych oraz duchowy zwierzchnik całej Cerkwi. Stoi na czele Patriarchatu Konstantynopolitańskiego.

Spis treści

Historia | edytuj kod

Konstantynopol stał się siedzibą patriarchy w 381, gdy do czterech dotychczasowych stolic patriarszych – Rzymu, Aleksandrii, Antiochii i Jerozolimy – Sobór konstantynopolitański I dodał piątą: Nowy Rzym (gr. Νέα Ῥώμη), czyli Konstantynopol, sytuując ją jako drugą w hierarchii patriarchatów. Ustanowienie stolicy patriarszej w Konstantynopolu było wynikiem zabiegów biskupów tego miasta, dotychczas skromnych sufraganów Heraklei. Wśród hierarchii, wiernych i cesarzy przeważył pogląd, że skoro dotychczasowe Bizancjum, którego znaczenie wynikało „tylko” z ruchu handlowego przez Bosfor, stało się stolicą wschodniej części Cesarstwa, to powinno zostać wyniesione do rangi równej Rzymowi – starej stolicy. Mimo przeciwdziałania papieży kolejne sobory powszechne przyznały biskupom Konstantynopola godność patriarszą i wydzieliły im kanoniczne terytorium, składające się ostatecznie z całej europejskiej części Cesarstwa Wschodniorzymskiego, diecezji Ilirii (należącej do cesarstwa zachodniorzymskiego) i całej Azji Mniejszej.

Patriarchowie Konstantynopola objęli przewodnią rolę w kościele wschodniej części cesarstwa rzymskiego, który później stał się Kościołem Prawosławnym. Na osiągnięcie tej pozycji złożyło się kilka czynników. Pierwszym (chronologicznie) było to, że cesarze imperium wschodniorzymskiego faworyzowali patriarchów rezydujących w ich stolicy, którzy też naturalną koleją rzeczy mieli największe możliwości działania u tronu. Dalej: pozostałe patriarsze stolice Wschodu, Aleksandria, Antiochia i Jerozolima, wcześnie znalazły się pod władzą muzułmanów, co automatycznie odebrało im wiele z ich pierwotnego znaczenia – przestały być jakakolwiek konkurencją dla Konstantynopola. Po upadku Konstantynopola znaczenie jego patriarchów, paradoksalnie, jeszcze wzrosło, ponieważ w systemie millet, zgodnie z którym Turcy osmańscy urządzili swoje państwo, patriarcha konstantynopolitański został uznany za głowę całego rum millet („narodu rzymskiego” – wiernych Kościoła Prawosławnego), z czym wiązała się pewna władza świecka, a przede wszystkim fiskalna i finansowa. Uzależnienie patriarchów Antiochii, Aleksandrii i Jerozolimy od patriarchy Konstantynopola doszło do tego stopnia, że niektórzy z nich rezydowali w Konstantynopolu, a nie w swoich stolicach.

Wszystko to działo się w warunkach nieustannego konfliktu z Rzymem, który tlił się od początku istnienia patriarchatu, niekiedy otwarcie, innym razem tylko w formie nieprzychylnej postawy wobec „łacinników”. Przejawami tego konfliktu były zwłaszcza schizmy: akacjańska (484–519), focjańska (867–893) i ostatnia, nie zakończona jak dotąd, wielka schizma wschodnia (1054). Patriarchowie Konstantynopola konsekwentnie odmawiają papieżom w Kościele prymatu innego, niż honorowy, uważając siebie, patriarchów ekumenicznych, za równych „papieżom rzymskim”.

Zarówno wrogość wobec Rzymu, jak i władza nad całym prawosławiem wydają się słabnąć od początku XX wieku. Po upadku Imperium Osmańskiego upadła świecka władza patriarchów. W obecnej strukturze Kościoła prawosławnego dominują lokalne Kościoły autokefaliczne, niezależne jurysdykcyjnie od patriarchy ekumenicznego, a tylko uznające jego zwierzchnictwo duchowe. W słowiańskich Kościołach lokalnych osłabł wpływ kultury greckiej, a i Konstantynopol przestał być jej ośrodkiem. 7 grudnia 1965 papież Paweł VI i patriarcha Atenagoras I odwołali wzajemne klątwy rzucone jeszcze w 1054. Stosunki między Rzymem a Konstantynopolem uległy po tym fakcie ogólnemu ociepleniu, choć nie doszło jeszcze do interkomunii ani do wypracowania wspólnego stanowiska w sprawach wiary. Najdalszym krokiem w tym kierunku pozostaje prawosławno-katolicka Deklaracja z Balamand z 1993.

Poza patriarchą prawosławnym, od 1461 w Konstantynopolu rezyduje jeszcze ormiański patriarcha Konstantynopola, jeden ze zwierzchników Ormiańskiego Kościoła Apostolskiego. Nie ma natomiast w Konstantynopolu patriarchy łacińskiego (katolickiego). Jedynym okresem w dziejach, gdy w Konstantynopolu rezydowali patriarchowie łacińscy, pozostaje okres Cesarstwa Łacińskiego (1204–1261) (prawosławni patriarchowie konstantynopolitańscy rezydowali wtedy, wraz z dworem cesarskim, w Nicei). Później był to urząd tytularny, sprawowany przez jednego z urzędników Kurii Rzymskiej, zniesiony w 1964.

Obecnie patriarcha Konstantynopola sprawuje zwierzchnictwo nad prawosławnymi w Turcji oraz na niektórych wyspach nie należących do jurysdykcji Cerkwi w Grecji.

Lista biskupów Bizancjum i patriarchów Konstantynopola | edytuj kod

Biskupi Bizancjum do 337 roku | edytuj kod

Arcybiskupi Konstantynopola do 458 roku | edytuj kod

Patriarchowie ekumeniczni Konstantynopola do 1054 roku | edytuj kod

Patriarchowie prawosławni Konstantynopola | edytuj kod

Patriarchowie Konstantynopola do 1204 | edytuj kod

Michał III z Anchialos

Patriarchowie Konstantynopola w Nicei 1204–1261 | edytuj kod

Teodor II Irenik

Patriarchowie Konstantynopola 1261–1453 | edytuj kod

Jan XI Bekkos Józef II na fresku Benozzo Gozzoliego, Florencja

Patriarchowie Konstantynopola po 1453 roku | edytuj kod

Inne patriarchaty konstantynopolitańskie | edytuj kod

Zobacz też | edytuj kod

Przypisy | edytuj kod

  1. ↑ John Meyendorff: Teologia bizantyjska. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1984. ISBN 83-211-0451-7.
  2. ↑ a b c Grumel 1958 ↓, s. 436.
  3. ↑ a b Adam Szafrański: Arsenios z Autorianos. W: Encyklopedia katolicka. T. 1. s. 952.
  4. ↑ Barabanow N. D.: Arsenij Awtorian.
  5. ↑ Daty według J. Bonarek, T. Czekalski, S. Sprawski, S. Turlej: Historia Grecji. s. 659.
  6. ↑ Żarworonkow P. I.: German III.
  7. ↑ a b G. Ostrogorski: Dzieje Bizancjum. s. 432.
  8. ↑ G. Ostrogorski: Dzieje Bizancjum. s. 452.
  9. ↑ Jan Walkusz: Grzegorz II. W: Encyklopedia katolicka. T. 6. s. 344.
  10. ↑ a b Barabanow N. D.: Afanasij.
  11. ↑ Jerzy Misiurek: Arseniańska schizma. W: Encyklopedia katolicka. T. 1. s. 951-952.
  12. ↑ Bożena Modzelewska: Jan XIII Glykys. W: Encyklopedia katolicka. T. 7. s. 868.
  13. ↑ P. I. Lark: Gerasim I.
  14. ↑ Izajasz (gr.). [dostęp 2012-10-02].
  15. ↑ Bożena Modzelewska: Encyklopedia katolicka. T. 7. s. 868.
  16. ↑ M. M. Bernatsky: Grigorij Pałama.
  17. ↑ Louis Bréhier: Vie et mort de Byzance. s. 361 i 363.
  18. ↑ a b Wacław Hryniewicz: Filoteusz Kokkinos. W: Encyklopedia katolicka. T. 5. s. 242.
  19. ↑ Wacław Hryniewicz: Kalikst I. W: Encyklopedia katolicka. T. 8. s. 383.
  20. ↑ Louis Bréhier: Vie et mort de Byzance. Paryż: Albin Michel, 1969.
  21. ↑ a b P. I. Żaworonkow: Antonij IV (ros.). W: Prawosławnaja enciklopedia, Т. 2., s. 656 [on-line]. [dostęp 2012-12-07].
  22. ↑ Venance Grumel, Traité d'études byzantines, s. 437.
  23. ↑ Louis Bréhier: Vie et mort de Byzance. Paryż: Albin Michel, 1969, s. 407.
  24. ↑ Jan Walkusz: Grzegorz III. W: Encyklopedia katolicka. T. 5. s. 345.
  25. ↑ I. Popow: Afanasij II.

Bibliografia | edytuj kod

  • Venance Grumel, Traité d'études byzantines, t. 1: La chronologie, Paris: Presses universitaires de France 1958, s. 434-440.
  • Steven Runciman, Wielki Kościół w niewoli. Studium historyczne patriarchatu konstantynopolitańskiego od czasów bezpośrednio poprzedzających jego podbój przez Turków aż do wybuchu greckiej wojny o niepodległość, przeł. Jan Stanisław Łoś, Warszawa: Pax 1973.
  • A. Weiss: Ekumeniczny Patriarchat Prawosławny. W: Encyklopedia Katolicka. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, 1983.
Na podstawie artykułu: "Patriarcha Konstantynopola" pochodzącego z Wikipedii
OryginałEdytujHistoria i autorzy