Pińsk

Na mapach: 52°07′N 26°05′E/52,116667 26,083333

Pińsk w encyklopedii

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania

Pińsk (biał. Пінск, Pinsk, ros. Пинск, Pinsk) – miasto i port na Białorusi, na Polesiu, nad rzeką Piną, u jej ujścia do Prypeci, w odległości 29 km od kanału Dniepr – Bug. Miasto leży w obwodzie brzeskim, do 1939 w województwie poleskim (1921 stolica), węzeł drogowy; stolica diecezji pińskiej (1925), seminarium duchowne (1925, 2001); 126 300 mieszkańców (2020).

Miasto królewskie położone było w końcu XVIII wieku w powiecie pińskim województwa brzeskolitewskiego[2]. Miejsce sejmików ziemskich powiatu pińskiego od XVI wieku do pierwszej połowy XVIII wieku[3]. Do września 1939 miasto należało do Polski, w tym roku zostało zaanektowane przez Związek Sowiecki. Od 4 lipca 1941 do 14 lipca 1944 Pińsk był okupowany przez Niemców. Większość pińskich Żydów została zamordowana pod koniec października 1942, niedługo po ich deportacji z miejskiego getta[4]. Od 1991 w granicach Białorusi.

Do 1939 Pińsk był miejscem stacjonowania Flotylli Rzecznej Marynarki Wojennej i 84 Pułku Piechoty Strzelców Poleskich.

Spis treści

Geografia | edytuj kod

Granice administracyjne Pińska obejmują powierzchnię 47,36 km², w tym 1 km² stanowią lasy, 7,96 km² – bagna, a 1,07 km² – obiekty wodne[5].

Historia | edytuj kod

  • 1097 r. – pierwsza wzmianka o Pińsku
  • 1241 r. – przeniesienie z Turowa diecezji prawosławnej
  • 1316 r. – po tej dacie Pińsk włączono do Wielkiego Księstwa Litewskiego
  • 1396 r. – powstał katolicki kościół i klasztor franciszkanów
  • 1523 r. – podarowanie Pińska królowej Bonie i początek rozkwitu miasta
  • 1569 r. – siedziba powiatu
  • 1581 r. – król Stefan Batory nadaje prawa miejskie
Wzór pieczęci miejskiej z XVII w. Przedwojenny herb
  • 1642–1646 – św. Andrzej Bobola przebywał w klasztorze Jezuitów w Pińsku i okolicach, prowadząc rozwiniętą działalność ewangelizacyjną
  • 1648 r. – bunt miasta i wpuszczenie sił kozackich pod wodzą pułkownika Maksyma Hładkiego. Rzeź mieszczan nie będących wyznania prawosławnego. Szturm wojsk Janusza Radziwiłła na miasto, pod dowództwem strażnika wielkiego litewskiego Hrehorego Mirskiego w liczbie ok. 1200–1300 ludzi, zakończony zdobyciem miasta. Miasto zostało doszczętnie spalone, a około 1/3 – 1/2 mieszkańców zabita (szacuje się, że w przeddzień powstania Chmielnickiego Pińsk liczył ok. 10 tys. mieszkańców)[6].
  • 1655 r. – Rosjanie i Kozacy zaatakowali miasto i wymordowali mieszkańców.
  • 1657 r. – w połowie maja kozacy Zdanowicza (w liczbie ok. 2 tys.) zniszczyli miasto i wymordowali rzymskich katolików. Jezuici, m.in. ks. Szymon Maffon i św. Andrzej Bobola, opuścili Pińsk, lecz w drodze w okrutny sposób zostali zamordowani.
  • 20 czerwca 1657 szlachta pińska doprowadzona do ruiny[potrzebny przypis] wysłała do Bohdana Chmielnickiego delegatów; marszałka Łukasza Jelskiego i stolnika Adama Spytka Brzeskiego, którzy w imieniu powiatu poddali się całkowicie pod jego władzę[potrzebny przypis]
  • 1660 r. – kozacy napadli na Pińsk, zrabowali kolegium i kościół jezuicki oraz zamordowali m.in. ks. Eustachego Pilińskiego (pozostawionego na straży przez rektora Szymona Wdziekońskigo) i zrujnowali miasto
  • 1662 r. – powrót jezuitów do Pińska, po roku pożar klasztoru
  • 1666 r. – fundacja klasztoru dominikanów
  • 1690 r. – założenie osady Karolin przez Jana Karola Dolskiego
  • 1695 r. – budowa w Karolinie kościoła i zamku przez Michała Serwacego Wiśniowieckiego
  • 1706 r. – od 5 maja do 3 czerwca. Zajęcie Pińska przez króla Szwecji Karola XII. Wysadzenie zamku Michała Serwacego Wiśniowieckiego i spalenie Karolina
  • 1707 r. – zajęcie Pińska przez wojska gen. Halasta i gen. Hołowina, którzy na prośbę jezuitów odstąpili od rabunków
  • 1709–1710 i w 1716 – wielka epidemia pochłaniająca tysiące ofiar
  • 1717 r. – budowa klasztoru bernardynów
  • 1734 r. – budowa klasztoru karmelitów
  • 1756 r. – budowa klasztoru mariawitek
  • 1773 r. – kasata zakonu jezuitów
  • 1767 r. – budowa Kanału Ogińskiego
  • 1775 r. – budowa Kanału Królewskiego
  • 1793 r. – II rozbiór Polski. Pińsk od tej pory należy do Rosji.
  • 1795 r. – powstanie katolickiej diecezji pińskiej (poprzednio Pińsk był w diecezji łuckiej)
  • 1799 r. – włączenie Karolina do Pińska
  • 1796 r. – likwidacja unickiej diecezji pińskiej
Pińsk, „Tygodnik Ilustrowany”, 4 lipca 1863
  • 1799 r. – likwidacja katolickiej diecezji pińskiej (przeniesiono ją do Mińska)
  • 1812 r. – lipiec, Pińsk zajęła armia Napoleona
  • 1850 r. – powstała fabryka świec i mydła
  • 1882 r. – doprowadzono linię kolejową z Żabinki i otworzono fabrykę zapałek
  • 1885 r. – budowa stoczni rzecznej w Leszczach
Ulica Bernardyńska w 1912
  • 1907–1909 – w mieście działało koło prowincjonalne Polskiego Towarzystwa „Oświata” w Mińsku, które zajmowało się organizacją odczytów o literaturze i słownictwie polskim, co według raportu rosyjskiej policji „powodowało wzrost polskiej świadomości narodowej”[7]. W 1908 roku koło wystąpiło o zgodę na otwarcie polskiej biblioteki, jednak władze rosyjskie odmówiły[8].
  • 1909 r. – w czasie wyborów samorządowych do rady miejskiej zostało wybranych 22 Rosjan, 7 Polaków, 2 Żydów i 1 przedstawiciel innych narodowości[9].
  • 1915 r. – ucieczka Rosjan przed Niemcami
  • styczeń 1919 r. – Armia Czerwona zajęła Pińsk
  • 5 marca 1919 r. – bitwa o Pińsk między Grupą Podlaską Wojska Polskiego pod dowództwem gen. Antoniego Listowskiego a bolszewikami. Sowieci, próbujący utrzymać kontrolę nad miastem, byli dobrze przygotowani do obrony i dysponowali zarówno piechotą, jak i artylerią. W natarciu po stronie polskiej brały udział: 1. batalion pułku bialskiego, 2. i 4. bataliony 4. pułku piechoty, rosyjska drużyna oficerska, trzy szwadrony wileńskiego pułku ułanów, 4. szwadron 2. pułku ułanów rtm. Żelisławskiego i 1. szwadron 5. pułku ułanów por. Sokołowskiego. Główna kolumna Polaków nacierała od północy, mniej liczna od zachodu, natomiast jazda dokonała wypadu w wyniku którego zniszczono tory na linii kolejowej prowadzącej ze wschodu do Pińska. Walki o miasto trwały od godziny 11. do 16. i zakończyły się zwycięstwem wojsk polskich. Zdobyto tabor kolejowy, magazyny wojskowe, kolumnę pontonową oraz wzięto kilkudziesięciu bolszewickich jeńców. W bitwie szczególnie odznaczyły się po polskiej stronie: bataliony pułku bialskiego, rosyjska drużyna oficerska i oddział partyzantów por. Zameczka[10].
Kościół katedralny w czasach II RP Dworzec kolejowy w czasach II RP Panorama Pińska w 1930
  • 5 kwietnia 1919 r. – masakra 35 Żydów
  • 7 czerwca 1919 r. – miasto wchodzi w skład powiatu pińskiego okręgu brzeskiego Zarządu Cywilnego Ziem Wschodnich – tymczasowej polskiej struktury administracyjnej[11].
  • 3 lipca 1919 r. – potyczka pod Horodyszczem
  • listopad 1919 r. – w wyniku działań wojennych Pińsk był zrujnowany i znajdował się w złej sytuacji gospodarczej. Z 20 pińskich fabryk działała jedna, nie działały tartaki, brakowało koni i opału; mieszkańcy masowo emigrowali[12].
  • 1920 r. – VII, Armia Czerwona ponownie zajęła Pińsk
  • 1920 r. – 26 IX, wojska polskie odbiły miasto
  • 1921 r. – Pińsk stolicą województwa poleskiego. Pożar miasta. Przeniesienie stolicy do Brześcia nad Bugiem
  • 1925 r. – stolica diecezji katolickiej
  • 1929 r. – rozszerzenie granic miasta[13].
  • 1939 r. – rozszerzenie granic miasta[14].
  • 1939 r. – 9 IX, nalot lotnictwa niemieckiego. – 18 IX, zatopienie Flotylli Pińskiej. – 20 IX, Armia Czerwona zajęła Pińsk
  • 1940 r. – (luty) pierwsza deportacja na Syberię ludności (w większości Polaków). Druga – do Kazachstanu
  • 1941 r. – kwiecień, trzecia deportacja do Kazachstanu
  • 1941 r. – 22 VI, początek wojny niemiecko–sowieckiej. Przed ewakuacją z miasta NKWD morduje w miejscowym więzieniu od kilkudziesięciu do kilkuset więźniów.
  • 1941 r. – 4 VII, wkroczenie Niemców
  • 1942 r. – IV, utworzenie getta dla Żydów; X – XI, mordy na 30–45 tys. Żydów
  • 1943 r. – 18 I, atak porucznika Jana Piwnika „Ponurego” na więzienie Gestapo w Pińsku i odbicie więźniów. O godz. 17. Grupa bojowa Armii Krajowej dowodzona przez „Ponurego”, wdarła się samochodem osobowym na dziedziniec więzienia, druga grupa pod dowództwem „Czarki” wdarła się do więzienia przez płot na tyłach domu mieszkalnego, a trzecia grupa „Kawy” sforsowała ogrodzenie, opanowała administrację i zabiła komendanta więzienia. Inni partyzanci AK przecięli druty telefoniczne zrywając kontakt z Pińska. W wyniku akcji uwolniono kpt. Alfreda Paczkowskiego ps. „Wania”, Mieczysława Eckhardta ps. „Bocian” i Piotra Downara ps. „Azor” i odwieziono do Warszawy.
  • 1944 r. – 14 lipca zajęcie miasta przez Armię Czerwoną, włączenie do ZSRR; wg danych NKWD Białoruskiej SRR w wyniku działań wojennych miasto zostało zburzone w 35–40%; zniszczeniu uległy m.in. miejska stocznia, fabryka zapałek i 5 tartaków[15];
  • 1945 r. – 3 stycznia – pierwszy transport wysiedleńczy ludności polskiej z Łucka i okolic.

Ludność | edytuj kod

Zabytki | edytuj kod

Kolegium Jezuitów w Pińsku Katedra w Pińsku (dawny kościół franciszkanów) Pałac Butrymowiczów
  • Kolegium i kościół jezuitów z 1651 roku (kościół, posiadający dwuwieżową fasadę o gęstym rytmie kolumn i pilastrów oraz wielką kopułę nad skrzyżowaniem naw, władza sowiecka wysadziła w roku 1954). Obecnie w kolegium jest galeria obrazów i szkoła.
  • Kościół i klasztor franciszkanów z 1712 roku. Kościół pw. Wniebowzięcia NMP z fasadą z 1766 roku. W latach 1920–1940 i od 1992 jest to katedra katolicka. Dzwonnica z 1817 roku z 4 kondygnacją z XX wieku. Mur z XVIII wieku.
  • Kościół bernardynów z roku 1786 na przedmieściu Karolin – obecnie cerkiew św. Barbary. Obok klasztor z XIX wieku i dzwonnica.
  • Kościół pw. Karola Boromeusza z 1770 roku na przedmieściu Karolin – dawniej parafialny. Obecnie sala koncertowa.
  • Monaster św. Barbary w Pińsku – prawosławny klasztor żeński założony przed 1521 r.
  • Pałac Butrymowiczów z lat 1784–1790. Siedziba Butrymowiczów, Skirmunttów, a od 1930 roku katolickich biskupów pińskich.
  • Kapliczka z XVII w. przy ul. Brzeskiej i Pieńkawa
  • Cmentarz katolicki i prawosławny na ul. Hajdajenki, na północ od linii kolejowej
  • Cmentarz żydowski w Karolinie
  • Dwór Platerów w Zapolu
  • Pomnik budowniczych drogi bitej z 1938 roku (polski napis zniszczono i umieszczono rosyjski)
  • Synagoga z 1900 r.
  • Domy Kolonii urzędniczej z około 1925 roku, proj. arch. Teodor Bursze

niezachowane:

Religia | edytuj kod

Dawny kościół bernardynów, obecnie sobór św. Barbary

W XVI w. Pińsk stał się stolicą prawosławnej eparchii turowsko-pińskiej i jej najważniejszym ośrodkiem kultowym[16]. Obecnie (2013) Pińsk jest siedzibą eparchii pińskiej i łuninieckiej Egzarchatu Białoruskiego Patriarchatu Moskiewskiego[17]. W mieście przed 1521 działał żeński prawosławny monaster św. Barbary, po 1596 przekazany mniszkom unickim[18]. Klasztor ten został ponownie przejęty przez Kościół prawosławny po likwidacji unii na ziemiach zabranych w 1839 (synod w Połocku). W 1874 zamknięty z powodu niewielkiej liczby powołań[19], w 1993 został otwarty ponownie[18]. Oprócz monasteru św. Barbary w Pińsku w przeszłości czynne były jeszcze dwie inne prawosławne wspólnoty mnisze[18], w tym męski Monaster Leszczyński[20].

Pińsk jest stolicą rzymskokatolickiej diecezji pińskiej, która powstała w 1925. W swej historii diecezja posiadała 3 biskupów.

Sport | edytuj kod

Przed wojną w mieście działało kilka polskich klubów piłkarskich, m.in. Kotwica Pińsk (2 tytuły mistrza Polesia) i Ognisko Pińsk (1 tytuł mistrza Polesia).

Ludzie związani z Pińskiem | edytuj kod

 Zobacz też kategorie: Ludzie związani z Pińskiem, Ludzie urodzeni w Pińsku. Dom Ryszarda Kapuścińskiego

Miasta partnerskie | edytuj kod

Przypisy | edytuj kod

  1. ↑ Численность населения на 1 января 2020 г. по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов, поселков городского типа (ros.).
  2. ↑ Вялікі гістарычны атлас Беларусі Т.2, Mińsk 2013, s. 109 .
  3. ↑ WojciechW. Kriegseisen WojciechW., Sejmiki Rzeczypospolitej szlacheckiej w XVII i XVIII wieku, Warszawa 1991, s. 33 .
  4. ↑ Best of the memory books, Marcin Wodzinski, Ha-Arec, Books, luty 2009, 28–30.
  5. ↑ Gosudarstwiennyj ziemielnyj kadastr po sostojaniju na 1 janwaria 2012 g., Państwowy Komitet ds. Nieruchomości Republiki Białorusi [dostęp 2018-05-30]  (ros.).
  6. ↑ AndrzejA. Majewski AndrzejA., Zdobycie Pińska przez wojsko litewskie w listopadzie 1648 roku, [w:] Studia z dziejów wojskowości, t. II, Białystok 2013, s. 32–39 .
  7. ↑ Tarasiuk 2007 ↓, s. 34–37.
  8. ↑ Tarasiuk 2007 ↓, s. 34–48.
  9. ↑ Tarasiuk 2007 ↓, s. 168–169.
  10. ↑ Lech Wyszczelski: Wstępna faza walk. W: Lech Wyszczelski: Wojna polsko-rosyjska 1919–1920. Wyd. 1. Warszawa: Bellona, 2010, s. 65. ISBN 978-83-11-11934-5.
  11. ↑ Dz. Urz. ZCZW z 1919 r. Nr 5, poz. 41.
  12. ↑ Joanna Gierowska-Kałłaur: Aneks. Praktyka dnia codziennego w okręgach wileńskim, brzeskim i mińskim w świetle meldunków agentów Inspektoratu Werbunkowo-Zaciągowego ZCZW. W: Joanna Gierowska-Kałłaur: Zarząd Cywilny Ziem Wschodnich (19 lutego 1919 – 9 września 1920). Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, Instytut Historii PAN, 2003, s. 396. ISBN 83-88973-60-6.
  13. ↑ Dz.U. z 1929 r. nr 35, poz. 319.
  14. ↑ Dz.U. z 1939 r. nr 23, poz. 149.
  15. ↑ RGASPI, f. 17, op. 122, d. 70, k. 87. Sprawozdanie nr 829/5 NKWD BSRR, ESRR, ŁSRR, LSRR i obwodu kalininskiego do KC WKP(b) z dnia 17 sierpnia 1944 roku, podpisał komisarz ludowy NKWD Beria.
  16. ↑ Mironowicz A.: Biskupstwo turowsko-pińskie w XI – XVI wieku. Trans Humana, 2011, s. 186–187. ISBN 978-83-61209-55-3.
  17. ↑ Общая информация: Пинская епархия.
  18. ↑ a b c Пинский Свято-Варваринский женский монастырь.
  19. ↑ U.A.U.A. Pawluczuk U.A.U.A., Życie monastyczne w II Rzeczypospolitej, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2007, s. 30, ISBN 978-83-7431-127-4 .
  20. ↑ Mironowicz A.: Biskupstwo turowsko-pińskie w XI – XVI wieku. Trans Humana, 2011, s. 261. ISBN 978-83-61209-55-3.

Bibliografia | edytuj kod

  • Dariusz Tarasiuk: Między nadzieją a niepokojem. Działalność społeczno-kulturalna i polityczna Polaków na wschodniej Białorusi w latach 1905–1918. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2007. ISBN 978-83-227-2629-7.

Linki zewnętrzne | edytuj kod

Kontrola autorytatywna (miasto liczące ponad 100 tysięcy mieszkańców):
Na podstawie artykułu: "Pińsk" pochodzącego z Wikipedii
OryginałEdytujHistoria i autorzy