Powiat kolski w encyklopedii
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania Mapa powiatu Gmach Starostwa Powiatowego w KolePowiat kolski – powiat w Polsce, we wschodniej części województwa wielkopolskiego, z siedzibą w Kole. Powstał w 1867 r. w wyniku wydzielenia ze wschodniej części powiatu konińskiego w guberni kaliskiej Królestwa Polskiego[2]. Przywrócony w wyniku reformy administracyjnej przeprowadzonej w 1999 r.
Według danych z 31 grudnia 2019 roku[3] powiat zamieszkiwało 86 727 osób.
Spis treści
- 1 Demografia
- 2 Geografia
- 3 Historia
- 4 Podział administracyjny
- 5 Gospodarka
- 6 Transport
- 7 Turystyka
- 8 Zabytki
- 9 Edukacja
- 10 Religia
- 11 Zobacz też
- 12 Przypisy
- 13 Bibliografia
- 14 Linki zewnętrzne
Demografia | edytuj kod
Liczba ludności (dane z 30 czerwca 2014):
Powiat kolski zamieszkuje 88 926 osób osiedlonych w 4 miastach i 278 miejscowościach wiejskich. Na 1 km² przypada przeciętnie 87 mieszkańców. Największa gęstość zaludnienia charakteryzuje gminę miejską Koło (1658 osób/km²), natomiast najmniej zaludniona jest gmina miejsko-wiejska Dąbie (49 osób/km²). Ogółem w powiecie liczebnie przeważają kobiety (średnio 105 na 100 mężczyzn), jedynie w dwóch gminach sytuacja jest odwrotna.
Ludność w wieku produkcyjnym stanowi 63% ogólnej liczby mieszkańców, a na 100 osób w wieku produkcyjnym przypada 58 osób w wieku nieprodukcyjnym, tj. o 4 osoby więcej niż przeciętnie w województwie wielkopolskim.
- Piramida wieku mieszkańców powiatu kolskiego w 2014 roku[4].
Geografia | edytuj kod
Pod względem ukształtowania powierzchni powiat kolski to obszar nizinny. Na jego terenie znajdują się Kotlina Kolska, Wysoczyzna Kłodawska i Wysoczyzna Turecka (Nizina Południowowielkopolska) oraz Pojezierze Kujawskie. Najważniejszą rzeką regionu jest Warta oraz jej dopływy Ner, Rgilewka i Kiełbaska oraz przepływająca przez północne krańce powiatu Noteć. Na terenie powiatu znajdują się 4 jeziora, z których 3 należą do kompleksu jezior goplańskich. Obszary leśne zajmują około 12% powierzchni.
Powiat kolski zajmuje obszar 1011 km² i administracyjnie obejmuje 11 gmin – w tym 1 gminę miejską, 3 miejsko-wiejskie i 7 wiejskich. Gminy są podzielone na 212 sołectw. Graniczy z powiatami: konińskim, tureckim (województwo wielkopolskie), kutnowskim, łęczyckim, poddębickim (województwo łódzkie), radziejowskim oraz włocławskim (województwo kujawsko-pomorskie).
Historia | edytuj kod
W okresie kształtowania się podziału administracyjnego państwa polskiego, to jest w czasach panowania Bolesława Chrobrego, większość dzisiejszego powiatu z obecnym miastem Koło należała do kasztelanii lądzkiej i wchodziła w skład Wielkopolski. Lubotyń, Brdów i Przedecz należały do Kujaw, z kolei Dąbie i Kłodawa do kasztelanii łęczyckiej. Po reformie administracji państwowej w XIV wieku ziemia kolska znalazła się w powiecie konińskim, województwie kaliskim. Po drugim rozbiorze została włączona do tzw. Prus Południowych. Na mocy decyzji kongresu wiedeńskiego z 1815 r. ziemie te stanowiły część zaboru rosyjskiego w ramach Królestwa Polskiego. W wyniku dokonanego podziału administracyjnego Królestwa w 1837 r. ziemia kolska znalazła się w granicach guberni mazowieckiej.
Historycznym wydarzeniem w dziejach ziemi kolskiej, w szczególności w sprawach administracyjnych, było utworzenie powiatu kolskiego. Stało się to na mocy Najwyższego Ukazu carskiego z grudnia 1866 r. o nowym podziale administracyjnym Królestwa Polskiego. Powstał on z części dotychczasowych powiatów: konińskiego (miasta Koło i Brudzew oraz 7 gmin wiejskich), łęczyckiego (miasta Dąbie, Grzegorzew i Kłodawa oraz 5 gmin wiejskich) i włocławskiego (miasta Babiak, Brdów, Izbica Kujawska i Sompolno oraz 2 gminy wiejskie). W skład powiatu nie weszły Przedecz (powiat włocławski) oraz Dzierzbice i Chodów (powiat kutnowski). Ogółem powiat kolski obejmował 9 miast, 14 gmin wiejskich i 470 wsi, liczył 1250 km² obszaru i zamieszkiwany był przez 79 813 (1869). W roku 1870, mocą kolejnego ukazu carskiego, kilka miast zdegradowano do rangi wsi i przyłączono je do gmin wiejskich. Od 1870 r. podział administracyjny powiatu był następujący:
- miasta (Koło i Dąbie)
- gminy (Brudzew, Budzisław, Chełmno nad Nerem, Czołowo, Drzewce, Izbica Kujawska, Karszew, Kłodawa, Koźmin, Kościelec, Krzykosy, Lubotyń, Lubstów i Piotrkowice)
W czasie I wojny światowej ziemie te były pod okupacją cesarskich Niemiec i powiat kolski został włączony do gubernatorstwa we Włocławku. Ustawą sejmową z 2 sierpnia 1919 r. utworzono województwo łódzkie, w skład którego wszedł powiat kolski. W 1921 r. powiat ogółem zamieszkiwało 112 280 osób, z czego Polacy stanowili 86,5%, Żydzi 7,71% i Niemcy 5,75%. Stan taki utrzymywał się do 1 kwietnia 1938 r., kiedy powiat kolski – pomniejszony o gminy Koźmin i Brudzew – włączono do województwa poznańskiego. W okresie okupacji hitlerowskiej powiat kolski znalazł się w Kraju Warty.
Po wyzwoleniu spod panowania niemieckiego przywrócono stan sprzed 1 września 1939 r. W okresie II wojny światowej i w pierwszych latach po wyzwoleniu nastąpiły ogromne zmiany demograficzne, tak pod względem liczby mieszkańców, jak i składu narodowo-wyznaniowego. Ludność żydowska w znacznej większości zginęła w niemieckim obozie zagłady w Chełmnie nad Nerem. Według spisu z 1 lutego 1945 r. powiat zamieszkiwało ogółem 89 220 osób, w tym 90% Polaków i 9,5% Niemców. W tym czasie nie odnotowano żadnego mieszkańca narodowości żydowskiej. Pod względem wyznaniowym znaczną większość stanowili rzymscy katolicy. Powierzchnia wynosiła 1097 km². Powiat kolski w niezmienionym kształcie (od 1938 r.) funkcjonował do 28 maja 1975 r., kiedy to wprowadzono nowy podział administracyjny, likwidując powiaty i tworząc nowe 49 województw. Wówczas większa część obszaru dawnego powiatu kolskiego znalazła się w województwie konińskim, jedynie okolice Izbicy Kujawskiej weszły w skład województwa włocławskiego.
Powiat kolski ponownie utworzono 1 stycznia 1999 r. Obecnie administracyjnie jest częścią województwa wielkopolskiego. Zamieszkuje go ponad 88 tys. mieszkańców. Obejmuje powierzchnię 1011 km². W skład powiatu wchodzi 11 gmin (7 wiejskich: Babiak, Chodów, Grzegorzew, Koło, Kościelec, Olszówka i Osiek Mały; 3 miejsko-wiejskie: Dąbie, Kłodawa i Przedecz; 1 miejska: miasto Koło).
Starostowie
Podział administracyjny | edytuj kod
Największe miejscowości[4]Gospodarka | edytuj kod
Kopalnia soli w KłodawieGłówną gałęzią gospodarki w powiecie kolskim jest rolnictwo. Na terenie powiatu dominują gospodarstwa małe do 15 ha, które stanowią 90,1% ogółu, są to w większości gospodarstwa rodzinne. Rolnictwo jest dość różnorodne ze zdolnością do elastycznych zmian kierunków produkcji z uwzględnieniem rolnictwa ekologicznego. Duża powierzchnia użytków zielonych przyczynia się do hodowli bydła mlecznego i mięsnego. Rolnicy powiatu zajmują się też produkcją roślinną, głównie rzepaku, pszenicy i kukurydzy[6].
Główną gałęzią przemysłu jest przemysł wydobywczy związany z eksploatacją soli kamiennej w rejonie Kłodawy (Kopalnia Soli Kłodawa) i węgla brunatnego na terenie gminy Osiek Mały (Kopalnia Węgla Brunatnego Konin). W rejestrze REGON w końcu 2009 r. ujęte były 6493 podmioty gospodarki narodowej (bez gospodarstw indywidualnych w rolnictwie) zlokalizowane w powiecie kolskim. Przeważały wśród nich jednostki handlowe i budowlane.
Do największych podmiotów gospodarczych zlokalizowanych na terenie powiatu kolskiego należy zaliczyć: Sanitec Koło, Zakłady Mięsne „Sokołów”, Wood Mizer oraz Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska w Kole – działające na terenie miasta Koła, Kopalnię Soli Kłodawa, Glaspo w Grzegorzewie i Bovinas w Chodowie. W powiecie funkcjonuje Kolska Izba Gospodarcza zrzeszająca większość przedsiębiorców z terenu powiatu kolskiego. Reprezentuje miejscowe firmy i dba o ich interesy, czynnie promuje swoje wyroby poprzez uczestnictwo w targach, wystawach.
Liczba bezrobotnych zarejestrowanych w Powiatowym Urzędzie Pracy w Kole, według stanu na koniec września 2019 r. wynosiła 1,2 tys. osób, a stopa bezrobocia kształtowała się na poziomie 3,8% i była wyższa od średniej wojewódzkiej[7].
Istnieje możliwość wykorzystania źródeł wód geotermalnych, których pokłady znajdują się na terenie miasta Koła oraz gminy Dąbie.
Transport | edytuj kod
Autostrada A2 w okolicach Polic Mostowych Dworzec kolejowy w KoleDrogi | edytuj kod
Główną trasą drogową powiatu kolskiego jest droga krajowa nr 92 łącząca Poznań i Warszawę, przebiegająca z zachodu na wschód powiatu, przez dwa główne miasta Koło i Kłodawę. Przez południowe krańce przebiega 25 km odcinek autostrady A2, na której znajdują się dwa zjazdy na teren powiatu w Daniszewie i Domaninie.
autostrada droga krajowa drogi wojewódzkie- 263 Dąbie – Kłodawa – Sompolno – Ślesin – Słupca
- 269 Sompolno – Izbica Kujawska – Kowal
- 270 Koło – Izbica Kujawska – Lubraniec – Brześć Kujawski
- 470 Kościelec – Turek – Kalisz
- 473 Koło – Dąbie – Uniejów – Łask
Kolej | edytuj kod
Głównymi stacjami kolejowymi powiatu są Koło i Kłodawa, które powstały w 1922 r. Położone są przy linii kolejowej nr 3: Frankfurt nad Odrą-Warszawa. Na tej linii znajdują się także stacje i przystanki kolejowe: Budki Nowe, Barłogi i Turzynów.
W kierunku południkowym przez obszar powiatu przebiega linia kolejowa nr 131 tzw. magistrala węglowa z Chorzowa do Gdyni. Na tej trasie położone są stacje: Babiak, Lipie Góry, Ponętów i Dąbie nad Nerem.
linie kolejowe czynne- 3 Warszawa Zachodnia – Koło – Poznań Główny – Kunowice
- 131 Chorzów Batory – Ponętów – Tczew
Ponadto przez powiat przebiegała linia kolejowa wąskotorowa Sompolno – Dąbie nad Nerem, którą etapami likwidowano w 1964 r. i ostatecznie wyłączono z eksploatacji w 2001 r.
Turystyka | edytuj kod
Pomnik w byłym obozie zagłady w ChełmnieNajważniejszym ośrodkiem turystycznym regionu jest stolica – Koło, ośrodek zagłady w Chełmnie, kopalnia soli w Kłodawie oraz miejscowości położone nad brzegiem jezior: Brdów (Jezioro Brdowskie), Przedecz (Jezioro Przedeckie), Lubotyń (Jezioro Lubotyńskie). Obecnie trwają prace przygotowawcze nad utworzeniem w kłodawskiej kopalni uzdrowiska.
Do ciekawych przyrodniczo obszarów leśnych należą: rezerwat Kawęczyńskie Brzęki gdzie rosną unikalne naturalne drzewostany jarzębu brekini, rezerwat Rogóźno na terenie gminy Przedecz, kompleks przyrodniczy Bielce – w okolicach Kościelca. Atrakcję przyrodniczą stanowi również użytek ekologiczny kompleksu łąkowo-depresyjnego Dąbskie Błota – miejsce lęgowe około 200 gatunków ptaków.
Na terenie powiatu zlokalizowano 67 pomników przyrody.
muzea- Muzeum byłego Obozu Zagłady w Chełmnie nad Nerem
- Muzeum Technik Ceramicznych w Kole
- Muzeum Poczty i Telekomunikacji we Wrocławiu – filia w Kościelcu
- Muzeum Okręgowe w Przedczu
Zabytki | edytuj kod
Ratusz w Dąbiu Ruiny zamku w Borysławicach Zamkowych Ratusz w Kole Kościół i klasztor bernardynów w Kole Ruiny zamku w Gozdowie Pałac w Kościelcu Wiatrak w Tomaszewie gmina Babiak- Babiak
- dawny kościół ewangelicki z 1823 r.
- Brdów:
- barokowy kościół św. Wojciecha (prezbiterium – XIV w., korpus – XVIII w.)
- klasztor oo. paulinów z XVII–XVIII wieku
- cmentarz rzymskokatolicki z 1790 r.
- Dębno Poproboszczowskie
- drewniany kościół św. Michała Archanioła z 1766 r.
- Lubotyń
- renesansowy kościół św. Wawrzyńca z lat 1612–1620
- Chodów
- drewniany kościół Podwyższenia Świętego Krzyża z przełomu XVI i XVII wieku
- Rdutów
- klasycystyczny kościół św. Jana Chrzciciela z 1800 r.
- Chełmno
- neogotycki kościół Narodzenia NMP z 1875 r.
- teren byłego niemieckiego obozu zagłady Kulmhof
- Dąbie
- kościół św. Mikołaja Biskupa z lat 1807–1809
- klasycystyczny ratusz z 1814 r.
- klasycystyczna zabudowa miasta
- Borysławice Kościelne
- drewniany kościół Wniebowzięcia NMP z XVIII wieku
- Borysławice Zamkowe
- ruiny zamku rycerskiego z 1425 r.
- Grzegorzew
- drewniany kościół św. Mikołaja z 1776 r.
- Kłodawa
- drewniany kościół św. Fabiana i Sebastiana na cmentarzu z 1557 r.
- późnobarokowy kościół Wniebowzięcia NMP z XVIII wieku
- dawny klasztor karmelitów trzewiczkowych z XVIII wieku
- późnoklasycystyczny ratusz z 1820 r.
- najstarsza część kopalni soli z lat 50. XX wieku
- gotycki kościół Podwyższenia Krzyża Świętego z przełomu XIV i XV wieku
- klasycystyczny ratusz miejski z gotycką wieżą z XVI wieku
- kompleks kościoła Nawiedzenia NMP i klasztoru oo. bernardynów z XVIII wieku
- drewniany spichlerz zbożowy z XVIII wieku
- neogotycki kościół Opatrzności Bożej (ewangelicki) z 1882 r.
- budynek dworca kolejowego oraz wieża ciśnień
- Wrząca Wielka
- niewielkie ruiny późnośredniowiecznego rycerskiego dworu obronnego z XV wieku
- klasycystyczny pałac wybudowany na przełomie XVIII i XIX wieku
- neoromański kościół św. Jakuba Apostoła wybudowany w 1888 r.
- Dobrów:
- barokowy kościół Trójcy Świętej z 1764 r.
- drewniana kaplica bł. Bogumiła z 1788 r.
- Gozdów
- ruiny gotyckiego zamku z XIV wieku, wybudowanego za czasów Kazimierza Wielkiego
- Kościelec:
- romański kościół św. Andrzeja Apostoła z pierwszej połowy XII wieku
- eklektyczny pałac z XIX wieku
- Tomaszew
- wiatrak koźlak z przełomu XVIII i XIX wieku
- Umień
- drewniany kościół św. Michała Archanioła z XVII wieku
- Dęby Szlacheckie
- drewniany kościół Wniebowzięcia NMP z 1756 r.
- Przedecz
- gotycka baszta z XIV wieku
- średniowieczna zabudowa miasta
- klasycystyczny ratusz z 1826 r.
- neogotycki kościół Świętej Rodziny z lat 1905–1909
Edukacja | edytuj kod
Liceum Ogólnokształcące w Kole szkoła wyższa- Koło
- Społeczna Akademia Nauk w Łodzi, zamiejscowy ośrodek dydaktyczny
- Kłodawa
- Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych im. Marii Dąbrowskiej
- Koło
- Kościelec
- Państwowe Liceum Sztuk Plastycznych
- Zespół Szkół Rolniczych Centrum Kształcenia Ustawicznego im. Stanisława Staszica
- Powiercie
- Zespół Szkół Centrum Kształcenia Rolniczego – szkoła resortowa Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi[8]
Religia | edytuj kod
Kościół św. Wojciecha w Brdowie Kościół Wniebowzięcia NMP w Kłodawie Kościół Świętej Rodziny w Przedczu Kościół Podwyższenia Krzyża Świętego w Kole Kościół rzymskokatolicki- metropolia gnieźnieńska, diecezja włocławska
- dekanat izbicki
- dekanat kłodawski
- parafia św. Rocha w Barłogach
- parafia św. Dominika w Bierzwiennie Długiej
- parafia Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Borysławicach Kościelnych
- parafia św. Mikołaja w Dąbiu
- parafia Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Kłodawie
- parafia Świętej Rodziny w Przedczu
- parafia św. Michała Archanioła w Umieniu
- dekanat kolski
- parafia Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Chełmnie nad Nerem
- parafia Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Grzegorzewie
- parafia Matki Bożej Częstochowskiej w Kole
- parafia Podwyższenia Krzyża Świętego w Kole
- parafia św. Bogumiła w Kole
- parafia Wniebowstąpienia Pańskiego w Ochlach
- parafia św. Bartłomieja w Osieku Wielkim
- parafia Błogosławionych 108 Męczenników w Powierciu
- parafia św. Jakuba we Wrzący Wielkiej
- dekanat kościelecki
- dekanat sompoleński
- metropolia łódzka, diecezja łowicka
- zbór Kłodawa
- zbór Koło-Wschód
- zbór Koło-Zachód
Zobacz też | edytuj kod
Przypisy | edytuj kod
- ↑ Wyniki badań bieżących – Baza Demografia – Główny Urząd Statystyczny, demografia.stat.gov.pl [dostęp 2020-06-11] .
- ↑ Leonard de Verdmon-Jacques, Stanisław Graeve: Przewodnik po Guberni Kaliskiej z kolorowaną szczegółową mapą miast, osad, wsi. Cz. 1: Dział informacyjno-statystyczny. Warszawa: Stanisław Graeve, 1912, s. 6.
- ↑ l, Ludność. Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym (stan w dniu 31.12.2019), 31 grudnia 2019 .
- ↑ a b http://www.polskawliczbach.pl, w oparciu o dane GUS.
- ↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym Polski [1] z 2013.
- ↑ Stan rolnictwa w naszym powiecie, e-kolo.pl [dostęp 2020-12-07] [zarchiwizowane z adresu .
- ↑ GUS, Bezrobotni zarejestrowani i stopa bezrobocia. Stan w końcu września 2019 r., stat.gov.pl [dostęp 2019-12-19] (pol.).
- ↑ ZSCKR w Powierciu. Oficjalna strona. [dostęp 2018-01-30].
- ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2015-02-27] .
Bibliografia | edytuj kod
- Józef Burszta. 600 lat miasta Koła. Poznań 1963
- Piotr Maluśkiewicz. Województwo konińskie. Warszawa-Poznań 1983
- Piotr Maluśkiewicz. Ziemia konińska: przewodnik turystyczny. Konin 1997
- Józef Stanisław Mujta. 635 lat miasta Koła. Koło 1997