Powiat kolski

Na mapach: 52°12′N 18°38′E/52,200000 18,633333

Powiat kolski w encyklopedii

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania Mapa powiatu Gmach Starostwa Powiatowego w Kole

Powiat kolski – powiat w Polsce, we wschodniej części województwa wielkopolskiego, z siedzibą w Kole. Powstał w 1867 r. w wyniku wydzielenia ze wschodniej części powiatu konińskiego w guberni kaliskiej Królestwa Polskiego[2]. Przywrócony w wyniku reformy administracyjnej przeprowadzonej w 1999 r.

Według danych z 31 grudnia 2019 roku[3] powiat zamieszkiwało 86 727 osób.

Spis treści

Demografia | edytuj kod

Liczba ludności (dane z 30 czerwca 2014):

Powiat kolski zamieszkuje 88 926 osób osiedlonych w 4 miastach i 278 miejscowościach wiejskich. Na 1 km² przypada przeciętnie 87 mieszkańców. Największa gęstość zaludnienia charakteryzuje gminę miejską Koło (1658 osób/km²), natomiast najmniej zaludniona jest gmina miejsko-wiejska Dąbie (49 osób/km²). Ogółem w powiecie liczebnie przeważają kobiety (średnio 105 na 100 mężczyzn), jedynie w dwóch gminach sytuacja jest odwrotna.

Ludność w wieku produkcyjnym stanowi 63% ogólnej liczby mieszkańców, a na 100 osób w wieku produkcyjnym przypada 58 osób w wieku nieprodukcyjnym, tj. o 4 osoby więcej niż przeciętnie w województwie wielkopolskim.

  • Piramida wieku mieszkańców powiatu kolskiego w 2014 roku[4].


Geografia | edytuj kod

Pod względem ukształtowania powierzchni powiat kolski to obszar nizinny. Na jego terenie znajdują się Kotlina Kolska, Wysoczyzna Kłodawska i Wysoczyzna Turecka (Nizina Południowowielkopolska) oraz Pojezierze Kujawskie. Najważniejszą rzeką regionu jest Warta oraz jej dopływy Ner, Rgilewka i Kiełbaska oraz przepływająca przez północne krańce powiatu Noteć. Na terenie powiatu znajdują się 4 jeziora, z których 3 należą do kompleksu jezior goplańskich. Obszary leśne zajmują około 12% powierzchni.

Powiat kolski zajmuje obszar 1011 km² i administracyjnie obejmuje 11 gmin – w tym 1 gminę miejską, 3 miejsko-wiejskie i 7 wiejskich. Gminy są podzielone na 212 sołectw. Graniczy z powiatami: konińskim, tureckim (województwo wielkopolskie), kutnowskim, łęczyckim, poddębickim (województwo łódzkie), radziejowskim oraz włocławskim (województwo kujawsko-pomorskie).

Historia | edytuj kod

W okresie kształtowania się podziału administracyjnego państwa polskiego, to jest w czasach panowania Bolesława Chrobrego, większość dzisiejszego powiatu z obecnym miastem Koło należała do kasztelanii lądzkiej i wchodziła w skład Wielkopolski. Lubotyń, Brdów i Przedecz należały do Kujaw, z kolei Dąbie i Kłodawa do kasztelanii łęczyckiej. Po reformie administracji państwowej w XIV wieku ziemia kolska znalazła się w powiecie konińskim, województwie kaliskim. Po drugim rozbiorze została włączona do tzw. Prus Południowych. Na mocy decyzji kongresu wiedeńskiego z 1815 r. ziemie te stanowiły część zaboru rosyjskiego w ramach Królestwa Polskiego. W wyniku dokonanego podziału administracyjnego Królestwa w 1837 r. ziemia kolska znalazła się w granicach guberni mazowieckiej.

Historycznym wydarzeniem w dziejach ziemi kolskiej, w szczególności w sprawach administracyjnych, było utworzenie powiatu kolskiego. Stało się to na mocy Najwyższego Ukazu carskiego z grudnia 1866 r. o nowym podziale administracyjnym Królestwa Polskiego. Powstał on z części dotychczasowych powiatów: konińskiego (miasta Koło i Brudzew oraz 7 gmin wiejskich), łęczyckiego (miasta Dąbie, Grzegorzew i Kłodawa oraz 5 gmin wiejskich) i włocławskiego (miasta Babiak, Brdów, Izbica Kujawska i Sompolno oraz 2 gminy wiejskie). W skład powiatu nie weszły Przedecz (powiat włocławski) oraz Dzierzbice i Chodów (powiat kutnowski). Ogółem powiat kolski obejmował 9 miast, 14 gmin wiejskich i 470 wsi, liczył 1250 km² obszaru i zamieszkiwany był przez 79 813 (1869). W roku 1870, mocą kolejnego ukazu carskiego, kilka miast zdegradowano do rangi wsi i przyłączono je do gmin wiejskich. Od 1870 r. podział administracyjny powiatu był następujący:

W czasie I wojny światowej ziemie te były pod okupacją cesarskich Niemiec i powiat kolski został włączony do gubernatorstwa we Włocławku. Ustawą sejmową z 2 sierpnia 1919 r. utworzono województwo łódzkie, w skład którego wszedł powiat kolski. W 1921 r. powiat ogółem zamieszkiwało 112 280 osób, z czego Polacy stanowili 86,5%, Żydzi 7,71% i Niemcy 5,75%. Stan taki utrzymywał się do 1 kwietnia 1938 r., kiedy powiat kolski – pomniejszony o gminy Koźmin i Brudzew – włączono do województwa poznańskiego. W okresie okupacji hitlerowskiej powiat kolski znalazł się w Kraju Warty.

Po wyzwoleniu spod panowania niemieckiego przywrócono stan sprzed 1 września 1939 r. W okresie II wojny światowej i w pierwszych latach po wyzwoleniu nastąpiły ogromne zmiany demograficzne, tak pod względem liczby mieszkańców, jak i składu narodowo-wyznaniowego. Ludność żydowska w znacznej większości zginęła w niemieckim obozie zagłady w Chełmnie nad Nerem. Według spisu z 1 lutego 1945 r. powiat zamieszkiwało ogółem 89 220 osób, w tym 90% Polaków i 9,5% Niemców. W tym czasie nie odnotowano żadnego mieszkańca narodowości żydowskiej. Pod względem wyznaniowym znaczną większość stanowili rzymscy katolicy. Powierzchnia wynosiła 1097 km². Powiat kolski w niezmienionym kształcie (od 1938 r.) funkcjonował do 28 maja 1975 r., kiedy to wprowadzono nowy podział administracyjny, likwidując powiaty i tworząc nowe 49 województw. Wówczas większa część obszaru dawnego powiatu kolskiego znalazła się w województwie konińskim, jedynie okolice Izbicy Kujawskiej weszły w skład województwa włocławskiego.

Powiat kolski ponownie utworzono 1 stycznia 1999 r. Obecnie administracyjnie jest częścią województwa wielkopolskiego. Zamieszkuje go ponad 88 tys. mieszkańców. Obejmuje powierzchnię 1011 km². W skład powiatu wchodzi 11 gmin (7 wiejskich: Babiak, Chodów, Grzegorzew, Koło, Kościelec, Olszówka i Osiek Mały; 3 miejsko-wiejskie: Dąbie, Kłodawa i Przedecz; 1 miejska: miasto Koło).

Starostowie

Podział administracyjny | edytuj kod

Największe miejscowości[4]

Gospodarka | edytuj kod

Kopalnia soli w Kłodawie

Główną gałęzią gospodarki w powiecie kolskim jest rolnictwo. Na terenie powiatu dominują gospodarstwa małe do 15 ha, które stanowią 90,1% ogółu, są to w większości gospodarstwa rodzinne. Rolnictwo jest dość różnorodne ze zdolnością do elastycznych zmian kierunków produkcji z uwzględnieniem rolnictwa ekologicznego. Duża powierzchnia użytków zielonych przyczynia się do hodowli bydła mlecznego i mięsnego. Rolnicy powiatu zajmują się też produkcją roślinną, głównie rzepaku, pszenicy i kukurydzy[6].

Główną gałęzią przemysłu jest przemysł wydobywczy związany z eksploatacją soli kamiennej w rejonie Kłodawy (Kopalnia Soli Kłodawa) i węgla brunatnego na terenie gminy Osiek Mały (Kopalnia Węgla Brunatnego Konin). W rejestrze REGON w końcu 2009 r. ujęte były 6493 podmioty gospodarki narodowej (bez gospodarstw indywidualnych w rolnictwie) zlokalizowane w powiecie kolskim. Przeważały wśród nich jednostki handlowe i budowlane.

Do największych podmiotów gospodarczych zlokalizowanych na terenie powiatu kolskiego należy zaliczyć: Sanitec Koło, Zakłady Mięsne „Sokołów”, Wood Mizer oraz Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska w Kole – działające na terenie miasta Koła, Kopalnię Soli Kłodawa, Glaspo w Grzegorzewie i Bovinas w Chodowie. W powiecie funkcjonuje Kolska Izba Gospodarcza zrzeszająca większość przedsiębiorców z terenu powiatu kolskiego. Reprezentuje miejscowe firmy i dba o ich interesy, czynnie promuje swoje wyroby poprzez uczestnictwo w targach, wystawach.

Liczba bezrobotnych zarejestrowanych w Powiatowym Urzędzie Pracy w Kole, według stanu na koniec września 2019 r. wynosiła 1,2 tys. osób, a stopa bezrobocia kształtowała się na poziomie 3,8% i była wyższa od średniej wojewódzkiej[7].

Istnieje możliwość wykorzystania źródeł wód geotermalnych, których pokłady znajdują się na terenie miasta Koła oraz gminy Dąbie.

Transport | edytuj kod

Autostrada A2 w okolicach Polic Mostowych Dworzec kolejowy w Kole

Drogi | edytuj kod

Główną trasą drogową powiatu kolskiego jest droga krajowa nr 92 łącząca Poznań i Warszawę, przebiegająca z zachodu na wschód powiatu, przez dwa główne miasta Koło i Kłodawę. Przez południowe krańce przebiega 25 km odcinek autostrady A2, na której znajdują się dwa zjazdy na teren powiatu w Daniszewie i Domaninie.

autostrada droga krajowa drogi wojewódzkie

Kolej | edytuj kod

Głównymi stacjami kolejowymi powiatu są Koło i Kłodawa, które powstały w 1922 r. Położone są przy linii kolejowej nr 3: Frankfurt nad Odrą-Warszawa. Na tej linii znajdują się także stacje i przystanki kolejowe: Budki Nowe, Barłogi i Turzynów.

W kierunku południkowym przez obszar powiatu przebiega linia kolejowa nr 131 tzw. magistrala węglowa z Chorzowa do Gdyni. Na tej trasie położone są stacje: Babiak, Lipie Góry, Ponętów i Dąbie nad Nerem.

linie kolejowe czynne

Ponadto przez powiat przebiegała linia kolejowa wąskotorowa Sompolno – Dąbie nad Nerem, którą etapami likwidowano w 1964 r. i ostatecznie wyłączono z eksploatacji w 2001 r.

Turystyka | edytuj kod

Pomnik w byłym obozie zagłady w Chełmnie

Najważniejszym ośrodkiem turystycznym regionu jest stolica – Koło, ośrodek zagłady w Chełmnie, kopalnia soli w Kłodawie oraz miejscowości położone nad brzegiem jezior: Brdów (Jezioro Brdowskie), Przedecz (Jezioro Przedeckie), Lubotyń (Jezioro Lubotyńskie). Obecnie trwają prace przygotowawcze nad utworzeniem w kłodawskiej kopalni uzdrowiska.

Do ciekawych przyrodniczo obszarów leśnych należą: rezerwat Kawęczyńskie Brzęki gdzie rosną unikalne naturalne drzewostany jarzębu brekini, rezerwat Rogóźno na terenie gminy Przedecz, kompleks przyrodniczy Bielce – w okolicach Kościelca. Atrakcję przyrodniczą stanowi również użytek ekologiczny kompleksu łąkowo-depresyjnego Dąbskie Błota – miejsce lęgowe około 200 gatunków ptaków.

Na terenie powiatu zlokalizowano 67 pomników przyrody.

muzea

Zabytki | edytuj kod

Ratusz w Dąbiu Ruiny zamku w Borysławicach Zamkowych Ratusz w Kole Kościół i klasztor bernardynów w Kole Ruiny zamku w Gozdowie Pałac w Kościelcu Wiatrak w Tomaszewie gmina Babiak gmina Chodów
  • Chodów
    • drewniany kościół Podwyższenia Świętego Krzyża z przełomu XVI i XVII wieku
  • Rdutów
    • klasycystyczny kościół św. Jana Chrzciciela z 1800 r.
gmina Dąbie gmina Grzegorzew gmina Kłodawa miasto Koło gmina Koło
  • Wrząca Wielka
    • niewielkie ruiny późnośredniowiecznego rycerskiego dworu obronnego z XV wieku
    • klasycystyczny pałac wybudowany na przełomie XVIII i XIX wieku
    • neoromański kościół św. Jakuba Apostoła wybudowany w 1888 r.
gmina Kościelec gmina Olszówka
  • Tomaszew
    • wiatrak koźlak z przełomu XVIII i XIX wieku
  • Umień
    • drewniany kościół św. Michała Archanioła z XVII wieku
gmina Osiek Mały gmina Przedecz
  • Przedecz
    • gotycka baszta z XIV wieku
    • średniowieczna zabudowa miasta
    • klasycystyczny ratusz z 1826 r.
    • neogotycki kościół Świętej Rodziny z lat 1905–1909

Edukacja | edytuj kod

Liceum Ogólnokształcące w Kole szkoła wyższa szkoły ponadgimnazjalne

Religia | edytuj kod

Kościół św. Wojciecha w Brdowie Kościół Wniebowzięcia NMP w Kłodawie Kościół Świętej Rodziny w Przedczu Kościół Podwyższenia Krzyża Świętego w Kole Kościół rzymskokatolicki Kościół Starokatolicki Mariawitów w RP Kościół Katolicki Mariawitów Kościół Ewangelicko-Augsburski w RP Świadkowie Jehowy[9]:
  • zbór Kłodawa
  • zbór Koło-Wschód
  • zbór Koło-Zachód

Zobacz też | edytuj kod

Przypisy | edytuj kod

  1. ↑ Wyniki badań bieżących – Baza Demografia – Główny Urząd Statystyczny, demografia.stat.gov.pl [dostęp 2020-06-11] .
  2. ↑ Leonard de Verdmon-Jacques, Stanisław Graeve: Przewodnik po Guberni Kaliskiej z kolorowaną szczegółową mapą miast, osad, wsi. Cz. 1: Dział informacyjno-statystyczny. Warszawa: Stanisław Graeve, 1912, s. 6.
  3. ↑ l, Ludność. Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym (stan w dniu 31.12.2019), 31 grudnia 2019 .
  4. ↑ a b http://www.polskawliczbach.pl, w oparciu o dane GUS.
  5. ↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym Polski [1] z 2013.
  6. ↑ Stan rolnictwa w naszym powiecie, e-kolo.pl [dostęp 2020-12-07] [zarchiwizowane z adresu .
  7. ↑ GUS, Bezrobotni zarejestrowani i stopa bezrobocia. Stan w końcu września 2019 r., stat.gov.pl [dostęp 2019-12-19]  (pol.).
  8. ↑ ZSCKR w Powierciu. Oficjalna strona. [dostęp 2018-01-30].
  9. ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2015-02-27] .

Bibliografia | edytuj kod

  • Józef Burszta, 600 lat miasta Koła, Poznań 1963.
  • Piotr Maluśkiewicz, Województwo konińskie, Warszawa-Poznań 1983.
  • Piotr Maluśkiewicz, Ziemia konińska. Przewodnik turystyczny, Konin 1997.
  • Józef Stanisław Mujta, 635 lat miasta Koła, Koło 1997.

Linki zewnętrzne | edytuj kod

Województwo wielkopolskie

Powiat kolski

Powiat kolski (1867–1975)
  • Siedziba powiatu – Koło
Kontrola autorytatywna (powiat):
Na podstawie artykułu: "Powiat kolski" pochodzącego z Wikipedii
OryginałEdytujHistoria i autorzy