Prusy Wschodnie

Na mapach: 54°44′00″N 20°29′00″E/54,733333 20,483333

Prusy Wschodnie w encyklopedii

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania

Prusy Wschodnie (niem. Provinz Ostpreußen) – część Królestwa Pruskiego, a potem zjednoczonych w XIX w. Niemiec (do 1945 r.). Prowincja Prusy Wschodnie powstała w 1772 r. z części ziem Polski (Warmii) oraz Prus Książęcych (z wyłączeniem Kwidzyna). Stolicą prowincji był Królewiec. W maju 1939 roku prowincja miała powierzchnię 36 991,71 km² i liczyła 2 488 122 mieszkańców.

Spis treści

Zmiany terytorialne | edytuj kod

W latach 1824–1829 funkcjonowała unia personalna między Prusami Zachodnimi i Prusami Wschodnimi, a w 1829 formalnie zjednoczono obie prowincje w jedną prowincję o nazwie Prusy. W 1878 unia została rozwiązana i wrócono do sytuacji z 1823. Po pierwszej wojnie światowej od Prus Wschodnich odłączono na mocy traktatu wersalskiego okręg działdowski (niem. Soldau), przyłączając go do Polski, oraz tzw. Okręg Kłajpedy, który przeszedł pod władanie Ligi Narodów, a w roku 1923 został anektowany przez Litwę. Do Prus Wschodnich przyłączono natomiast wschodnią część Prus Zachodnich, pozostałą we władaniu niemieckim po utworzeniu polskiego województwa pomorskiego, czyli tzw. polskiego korytarza. Zgodnie z postanowieniami traktatu wersalskiego przeprowadzono ponadto plebiscyt w południowej części Prus Wschodnich (Warmia, Mazury i Powiśle) w sprawie przynależności tych ziem do Polski lub Niemiec (choć oficjalnie wybierano między „Polską” a „Prusami”). 97,8 procent oddanych głosów padło wówczas na Prusy, a Polsce przyznano jedynie 8 gmin.

Na mocy układu poczdamskiego z 1945 r. Prusy Wschodnie zostały podzielone między Polskę (Warmia i Mazury) a ZSRR, przy czym Okręg Kłajpedy, zajęty przez Rzeszę Niemiecką w marcu 1939 r., ponownie przeszedł we władanie Litwy. Po rozpadzie Związku Radzieckiego rosyjska część byłych Prus Wschodnich (Obwód kaliningradzki) stała się eksklawą Federacji Rosyjskiej.

Podział administracyjny Prus Wschodnich w dniu 31 grudnia 1937 | edytuj kod

Stolica: Königsberg (Królewiec)

W latach 1939–1945 częścią Prus Wschodnich była również rejencja ciechanowska (Regierungsbezirk Zichenau) oraz „trójkąt suwalski”, a w latach 1941–1945 również obwód białostocki, rejencję zachodniopruską włączono zaś do Okręgu Rzeszy Gdańsk-Prusy Zachodnie.

Szczegółowe podziały administracyjne rejencji znajdują się w poszczególnych opisach tych rejencji.

Demografia, warunki naturalne i gospodarka | edytuj kod

Podział językowy Prus Wschodnich na niemieckiej mapie z 1880. Zielony – przewaga polskiego lub mazurskiego, czerwony – przewaga niemieckiego Mapa Prus Wschodnich z polskimi nazwami (lata 20-te XX wieku).

Obszar Prus Wschodnich pokrywały w większości tereny rolnicze (pola uprawne 51%, łąki i pastwiska 23%), ze stosunkowo niewielkim udziałem obszarów leśnych (18%, wobec średniej dla całych Prus 23%)[1].

Prowincję zamieszkiwała głównie ludność niemieckojęzyczna, pochodzenia niemieckiego. Na Mazurach i Warmii występował stosunkowo duży (25–50%) odsetek ludności polskojęzycznej. Według szacunków w roku 1939 Prusy Wschodnie zamieszkiwało około 400 tys. Polaków[2]. Nad dolnym Niemnem zamieszkiwała ludność litewska – około 15-18 tysięcy w 1933 roku[a][2]. We wschodniej części przeważali wyznawcy protestantyzmu (do 90% ludności), na zachodzie, a szczególnie na Warmii większość stanowili katolicy[2].

Prusy Wschodnie cechował niski poziom przyrostu naturalnego (niższy niż w pozostałych prowincjach Prus, czy w krajach sąsiednich), wynikający głównie ze słabego poziomu rozwoju ekonomicznego tych terenów. Duża część ludności pracowała w rolnictwie (42,2% w 1931 roku), podczas gdy w przemyśle tylko 21,6% (w tym czasie średnia dla Niemiec wynosiła 39%)[2].

Prowincja miała charakter wybitnie rolniczy, odsetek osób zatrudnionych w rolnictwie był wyższy o kilkanaście punktów procentowych[3][4][5][6] w porównaniu do całych Prus. Słabo rozwinięta w porównaniu z resztą kraju była sieć kolejowa (55 km / 1000 km², wobec średniej 83 km / 1000 km² dla całych Prus)[7].

Nadprezydenci Prus Wschodnich (1765–1945) | edytuj kod

Krainy historyczne Prus Wschodnich na mapie sprzed 1945 roku: Ermland – Warmia, Oberland – Prusy Górne, Masuren – Mazury, Natangen – Natangia, Samland – Sambia Prusy Wschodnie w 1939 r.

Od 3 grudnia 1829 do 1 kwietnia 1878 Prusy Wschodnie były połączone z Prusami Zachodnimi.

Wykaz miast (stan na 1 grudnia 1905) | edytuj kod

Największe miasta | edytuj kod

Zamek krzyżacki w Królewcu (przed 1900)

Populacja największych miast prowincji w latach 1890 i 1925 oraz ich współczesna przynależność państwowa:

Zobacz też | edytuj kod

Uwagi | edytuj kod

  1. ↑ Przed 1920 rokiem i po 1939 roku, gdy do Prus należał okręg Kłajpedy, liczba ludności litewskiej była szacowana na 120 tys. [1].
  2. ↑ a b c Dane z roku 1907.
  3. ↑ Dane z roku 1912.
  4. ↑ Dane na dzień 1.05.1939, bez okręgu Kłajpedy.
  5. ↑ Klasyfikowani jako Żydzi według ustaw norymberskich.
  6. ↑ a b c Wówczas w granicach Prus Zachodnich.
  7. ↑ Wówczas w granicach Litwy.

Przypisy | edytuj kod

  1. ↑ Kaiserlichen Statistischen Amt: Statistisches Jahrbuch fur das Deutsche Reich 1900. Berlin: von Puttkammer & Muhlbrecht, 1900, s. 21.
  2. ↑ a b c d Jan Dylik: Ziemie Powracające. Warszawa: Tajne Wojskowe Zakłady Wydawnicze, 1942, s. 15–19, seria: Biblioteka Ziem Zachodnich.
  3. ↑ a b Kaiserlichen Statistischen Amt: Statistisches Jahrbuch fur das Deutsche Reich 1880. Berlin: von Puttkammer & Muhlbrecht, 1880, s. 1,6,13,15,16.
  4. ↑ a b Kaiserlichen Statistischen Amt: Statistisches Jahrbuch fur das Deutsche Reich 1900. Berlin: von Puttkammer & Muhlbrecht, 1900, s. 1,4,8–9,11.
  5. ↑ a b Kaiserlichen Statistischen Amt: Statistisches Jahrbuch fur das Deutsche Reich 1914. Berlin: von Puttkammer & Muhlbrecht, 1914, s. 1,5,9,18–19,20.
  6. ↑ a b Statistischen Reichsamt: Statistisches Jahrbuch fur das Deutsche Reich 1942. Berlin: Verlag für Sozialpolitik, Wirtschaft und Statistik, Paul Schmidt, 1942, s. 1,5,9,18–19,20.
  7. ↑ Kaiserlichen Statistischen Amt: Statistisches Jahrbuch fur das Deutsche Reich 1914. Berlin: von Puttkammer & Muhlbrecht, 1914, s. 58.
  8. ↑ Informationsseite - DENIC eG, www.verwaltungsgeschichte.de [dostęp 2018-07-27] [zarchiwizowane z adresu 2018-01-16]  (niem.).
  9. ↑ Informationsseite - DENIC eG, www.verwaltungsgeschichte.de [dostęp 2018-07-27] [zarchiwizowane z adresu 2018-01-16]  (niem.).
  10. ↑ Informationsseite - DENIC eG, www.verwaltungsgeschichte.de [dostęp 2018-07-27]  (niem.).
  11. ↑ Informationsseite - DENIC eG, www.verwaltungsgeschichte.de [dostęp 2018-07-27]  (niem.).
  12. ↑ Deutsche Verwaltungsgeschichte Ostpreußen, Stadt und Landkreis Allenstein, www.verwaltungsgeschichte.de:80 [dostęp 2018-07-15] [zarchiwizowane z adresu 2017-11-24] .
  13. ↑ Informationsseite - DENIC eG, www.verwaltungsgeschichte.de [dostęp 2018-07-27]  (niem.).
  14. ↑ Informationsseite - DENIC eG, www.verwaltungsgeschichte.de [dostęp 2018-07-27]  (niem.).
  15. ↑ Informationsseite - DENIC eG, www.verwaltungsgeschichte.de [dostęp 2018-07-27]  (niem.).
  16. ↑ Informationsseite - DENIC eG, www.verwaltungsgeschichte.de [dostęp 2018-07-27] [zarchiwizowane z adresu 2017-11-24]  (niem.).
  17. ↑ Informationsseite - DENIC eG, www.verwaltungsgeschichte.de [dostęp 2018-07-27] [zarchiwizowane z adresu 2016-12-10]  (niem.).
  18. ↑ Informationsseite - DENIC eG, www.verwaltungsgeschichte.de [dostęp 2018-07-27]  (niem.).
  19. ↑ Informationsseite - DENIC eG, www.verwaltungsgeschichte.de [dostęp 2018-07-27]  (niem.).
  20. ↑ Informationsseite - DENIC eG, www.verwaltungsgeschichte.de [dostęp 2018-07-27]  (niem.).

Bibliografia | edytuj kod

  • Sebastian Haffner: Prusy bez legendy: Zarys dziejów. Warszawa: Oficyna Historii XIX i XX wieku, 1996. ISBN 83-905989-3-0.

Linki zewnętrzne | edytuj kod

Kontrola autorytatywna (prowincja Prus):
Na podstawie artykułu: "Prusy Wschodnie" pochodzącego z Wikipedii
OryginałEdytujHistoria i autorzy