Przedecz

Na mapach: 52°20′08″N 18°53′48″E/52,335556 18,896667

Przedecz w encyklopedii

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania

Przedecz (niem. Moosburg) – miasto w województwie wielkopolskim, powiecie kolskim, na Pojezierzu Kujawskim, nad Jeziorem Przedeckim. Siedziba gminy miejsko-wiejskiej Przedecz. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa konińskiego.

Był miastem królewskim Korony Królestwa Polskiego[2], położony w II połowie XVI wieku w powiecie przedeckim województwa brzeskokujawskiego, należał do starostwa przedeckiego[3].

Według danych z 30 czerwca 2016 miasto liczyło 1726 mieszkańców[4].

Spis treści

Położenie | edytuj kod

Jezioro Przedeckie

Miejscowość geograficznie położona jest 26 km na północny wschód od Koła na skrzyżowaniu drogi lokalnej z Kłodawy do Rybna i dalej do Włocławka i Izbicy Kujawskiej z lokalnymi do Brdowa i Bierzwienny Długiej. W okolicy miasta znajduje się źródło Noteci.

Historia | edytuj kod

Nadanie prawa niemieckiego i przywilejów miastu Przedecz w 1420 r. przez króla Władysława Jagiełłę (miejsce przechowywania: AGAD)

Początki Przedcza wiążą się z istniejącym od XI wieku opactwem benedyktyńskim Marii Panny przy grodzie w Łęczycy, którego własnością było m.in. tereny wokół Jeziora Przedeckiego. Opactwo upadło przed rokiem 1136, a jego uposażenie zasiliło majątek arcybiskupstwa gnieźnieńskiego[5]. Pierwszym zapiskiem historycznym wzmiankującym nazwę Przedecz jest bulla papieża Innocentego II z 1136 r. identyfikująca miejscowość jako własność arcybiskupstwa gnieźnieńskiego. Istniejący w Przedczu gród drewniano-ziemny został zdobyty wiosną 1329 r. przez komtura krzyżackiego Ottona von Lauterberga, przy użyciu machin oblężniczych[5]. Ponownie Krzyżacy zdobyli gród w 1332 roku i okupowali go wraz z całymi Kujawami przez jedenaście lat. Król Kazimierz Wielki odzyskał Kujawy z Przedczem w 1343 roku, na mocy traktatu pokojowego w Kaliszu. W roku 1347 tereny wokół Przedcza przejął Kazimierz Wielki, nabywając je poprzez zamianę dóbr z arcybiskupem Jarosławem Bogorią ze Skotnik[5]. Około 1350 roku król polecił zbudować w Przedczu murowany zamek. Nie zachował się królewski dokument lokacyjny, na mocy którego powołano do życia miasto, ale wzmiankowano je po raz pierwszy w styczniu 1363 roku, kiedy było już wytyczone, zaludnione i zagospodarowane[5], przypuszczalnie więc lokowano je latach pięćdziesiątych XIV wieku. Oprócz miasta ustanowiono w Przedczu komorę celną, w jakiej pobierano opłaty za przejazd szlakiem z Torunia do Łęczycy i dalej do Krakowa[5]. Odtąd Przedecz stanowił siedzibę starostwa dóbr królewskich. W 1383 roku Przedecz w czasie wojny domowej po śmierci króla Ludwika Węgierskiego opanował bez walki książę mazowiecki Siemowit IV i nadał go swojemu stronnikowi Bartoszowi z Wezenburga[5]. W 1398 roku zamek i miasto wykupił król Władysław Jagiełło[5]. Potwierdzenie lokacji (na prawie magdeburskim) dokonane zostało przez Władysława Jagiełłę w 1420 r. Z tego samego okresu pochodzi przywilej organizowania cotygodniowych targów oraz dwóch jarmarków rocznie. W Przedeczu od XV w. do rozbiorów odbywały się sesje sądów szlacheckich: ziemskich i grodzkich[6].

Od 1454 r. starostwo przedeckie stanowiło element uposażenia żon królewskich (Elżbiety Rakuszanki, Barbary Zapolya i Bony Sforzy). Miasto zostało zniszczone i spalone w okresie potopu szwedzkiego. Od 1794 r., po drugim rozbiorze Przedecz przeszedł pod władanie Prus jako część Prus Południowych. W latach 1807–1815 miasto leżało w granicach Księstwa Warszawskiego, a od 1815 r. Królestwa Polskiego. Do wybuchu powstania listopadowego silny ośrodek sukiennictwa i włókiennictwa, później położenie z dala od szlaków komunikacyjnych przyczyniło się do stagnacji i upadku znaczenia Przedcza. Prawa miejskie odebrano mu w 1867 r., przywrócono w 1919 r. Według spisu z 1939 r. Przedecz liczył 3600 mieszkańców. Od kilku lat w mieście organizowany jest tradycyjny kujawski konkurs sypania wzorów z piasku.

Zabytki | edytuj kod

Zamek | edytuj kod

Wieża zamkowa i dawny kościół ewangelicki

Średniowieczny zamek wzniesiony został za czasów panowania Kazimierza Wielkiego, prawdopodobnie przed rokiem 1360. Zamek otaczały ceglane mury obronne na planie prostokąta z okrągłą wieżą w narożu. Była to wieża obronna (stołp), w której w razie zdobycia zamku załoga mogła schronić się i kontynuować obronę. Wejście na zamek było możliwe przez prostokątną wieżę bramną i most zwodzony. Warownia otoczona była fosą, która połączona była z jeziorem. W połowie XVI wieku zamek przebudowano ozdabiając wieżę attyką. Od XVIII wieku zamek nie był remontowany i popadł w ruinę. W XIX wieku pozostałości zamku przebudowano na kościół ewangelicki w stylu neogotyckim, a wieżę przerobiono na dzwonnicę. W 1977 roku na zamku rozpoczął działalność Miejski Dom Kultury i Muzeum Okręgowe.

 Osobny artykuł: Zamek w Przedczu.

Kościół ewangelicki | edytuj kod

W pobliżu rynku, na niewielkim wzniesieniu, znajduje się neogotycki budynek dawnej świątyni ewangelickiej. Były kościół wybudowany został przez niemieckich kolonistów w latach 1824–1828 na ruinach średniowiecznego zamku. W latach 1827–1945 istniała w Przedczu parafia Kościoła ewangelicko-augsburskiego. Po II wojnie światowej opuszczony kościół służył jako magazyn zbożowy, a od 1960 r. przeznaczony został na cele kulturalno-oświatowe. Obecnie mieści się tu, a także w przyległej wieży zamkowej, Miejski Dom Kultury.

Kościół Świętej Rodziny | edytuj kod

Kościół parafialny Świętej Rodziny  Osobne artykuły: Kościół św. Rodziny w Przedczu i Parafia Świętej Rodziny w Przedczu.

Neogotycki kościół Świętej Rodziny zbudowany został w latach 1905–1909 na miejscu spalonego przez uderzenie pioruna kościoła św. Mikołaja z 1572 r. Projekt kościoła wykonał architekt Józef Pius Dziekoński, wzorując się na kościele św. Anny w Wilnie. Ołtarz główny, ołtarze boczne i ambona wykonane z drewna, bogato rzeźbione.

Obok świątyni stoi zabytkowa murowana dzwonnica z 1834 r.

Ratusz | edytuj kod

 Osobny artykuł: Ratusz w Przedczu.

Do roku 1820 władze miasta Przedecz urzędowały w drewnianym gmachu. Ze względu na duże zniszczenie i wyeksploatowanie, podjęto decyzję o budowie nowego, murowanego budynku. Klasycystyczny ratusz wybudowano w 1826 r. Obiekt do dnia dzisiejszego jest siedzibą władz miasta i gminy. W pobliżu znajduje się, wzniesiona w latach 1904–1909, remiza. Będąca odpowiednikiem ratusza, również prezentuje styl klasycystyczny.

Jatki miejskie | edytuj kod

Pobudowane zostały w tym samy czasie jak ratusz. Jest to budowla o jednym południowym murze i dziewięciu kolumnach w stylu doryckim, podtrzymujące dach. W dawniejszych czasach służyły handlarzom do wystawiania towarów.

Pomniki | edytuj kod

Pomnik Poległych na Placu Wolności

Plac Wolności | edytuj kod

Na środku placu umiejscowiony jest pomnik ku czci poległych w walkach o wolną ojczyznę. Umieszczony został tutaj w roku 1985 r. W dniach świąt państwowych przy pomniku odbywają się główne miejskie uroczystości.

Cmentarz parafialny | edytuj kod

Znajduje się tutaj symboliczny grób Leona Kuleszy – nauczyciela, który zginął w Katyniu w 1940 r. W 2000 r. – w 60. rocznicę zbrodni – odbył się przy pomniku uroczysty apel z udziałem bpa Romana Andrzejewskiego i wojewody wielkopolskiego Stanisława Tamma. Mogiła znajduje się w pobliżu głównego krzyża.

Na końcu nekropolii znajduje się tablica nagrobna poświęcona ofiarom hitleryzmu i stalinizmu. Na cmentarzu pochowany jest także nieznany ksiądz katolicki, rozstrzelany w 1944 r.

Demografia | edytuj kod

  • Piramida wieku mieszkańców Przedcza w 2014 roku[1].


Sport | edytuj kod

W miejscowości działa klub piłkarski „Baszta” Przedecz. Zespół seniorów tej drużyny w sezonie 2019/20 występuje na boiskach konińskiej klasy okręgowej. Klub posiada przy ulicy Zamkowej 5 własny stadion z trybunami na 200 miejsc siedzących.

Wyniki klubu w ostatnich latach:

Aktualne na dzień 10 stycznia 2020 r.
źródło: 90minut.pl

Zobacz też | edytuj kod

Przypisy | edytuj kod

  1. ↑ a b Przedecz w liczbach, [w:] Polska w liczbach [online], polskawliczbach.pl [dostęp 2016-01-12]  (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  2. ↑ Magazin für die neue Historie und Geographie Angelegt, t. XVI, Halle, 1782, s. 15.
  3. ↑ Zenon Guldon, Rozmieszczenie własności ziemskiej na Kujawach w II połowie XVI w., Toruń 1964, s. 70.
  4. ↑ Przedecz w liczbach, [w:] Polska w liczbach [online], polskawliczbach.pl [dostęp 2016-06-30]  (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  5. ↑ a b c d e f g Łbik Lech, Zamek w Przedczu na Kujawach, [w:] Materiały do Dziejów Kultury i Sztuki Bydgoszczy i Regionu – 2001, z. 6, s. 123–144.
  6. ↑ M. Pawlikowski, Sądownictwo grodzkie w przedrozbiorowej Rzeczypospolitej, Strzałków 2012, tenże, Sądownictwo ziemskie w przedrozbiorowej Rzeczypospolitej, Strzałków 2012.

Bibliografia | edytuj kod

  • Andrzej Czesław Nowak: Koło, Kłodawa, Uniejów, Dąbie, Przedecz oraz okolice – przewodnik turystyczny. Poznań: Centralny Ośrodek Informacji Turystycznej, 1987. ISBN 83-85034-05-6.
  • Piotr Maluśkiewicz: Ziemia konińska: przewodnik turystyczny. Konin: Żychlin: „Apeks”, 1997. ISBN 83-86139-28-5.
  • Kazimierz Kasperkiewicz: Miejsca i obiekty walki i pamięci z lat wojny i okupacji 1939–1945 w Kole i powiecie kolskim. Koło: Towarzystwo Przyjaciół Miasta Koła, 2004. ISBN 83-909030-9-1.

Linki zewnętrzne | edytuj kod

Na podstawie artykułu: "Przedecz" pochodzącego z Wikipedii
OryginałEdytujHistoria i autorzy