Przytulia wonna

Przytulia wonna w encyklopedii

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania Kwitnący pęd

Przytulia wonna, marzanka wonna (Galium odoratum) – gatunek rośliny wieloletniej należący do rodziny marzanowatych. Występuje w Europie i Azji, na obszarach o klimacie suboceanicznym[2]. Rozprzestrzenia się także w innych rejonach świata o klimacie umiarkowanym[2]. W Polsce jest dość pospolita na całym niżu.

Spis treści

Morfologia | edytuj kod

Pokrój
Delikatna roślina o wysokości do 30 cm, wytwarzająca liczne pędy pachnące sianem (zapach kumaryny). Często tworzy zwarte łany.
Łodyga
Podnosząca się, wątła, naga, czterokanciasta.
Liście
Wyrastają w okółkach, po 6-9. Są siedzące z przylistkami, ciemnozielone, lancetowatego kształtu, z szorstkimi brzegami. Liście na środku łodygi są zwykle największe.
Kwiaty
Na szczycie łodyg w baldachogronach wyrastają nieliczne, drobne kwiaty na krótkich szypułkach. Kwiatostany są z podsadkami, lub bez. Kielich kwiatowy niepozorny, korona o średnicy 4-6 mm z 4 białymi płatkami, jeden słupek, 4 pręciki.
Owoc
Kulista rozłupnia z gęstymi haczykowatymi szczecinkami. Po dojrzeniu rozpada się na 2 rozłupki.
Kłącze
Cienkie, pełzające.

Biologia i ekologia | edytuj kod

Bylina, geofit. Kwitnie od kwietnia do czerwca. Jest owadopylna, zabezpieczeniem przed samozapyleniem jest przedprątność, jednak jeśli z jakichś powodów, np. długotrwałej złej pogody nie doszło do zapylenia krzyżowego, i tak powstają nasiona, łatwo bowiem dochodzi do samozapylenia, gdyż wyższe pręciki po dojrzeniu opadają swoimi pylnikami na znamię słupka. Nasiona roznoszone są przez zwierzęta i ludzi (zoochoria), przyczepiając się haczykami do ubrań i sierści. Rośnie w cienistych lasach liściastych, (szczególnie bukowe), zarośla. Wymaga gleb próchnicznych, dla których jest rośliną wskaźnikową. Jest rośliną cieniolubną, gatunkiem charakterystycznym dla rzędu (O.) Fagetalia[3] .

Roślina trująca
Ze względu na zawartość kumaryny musi być stosowana z umiarem. Większe dawki mogą spowodować ból głowy i nudności.

Zagrożenia i ochrona | edytuj kod

Roślina była objęta częściową ochroną gatunkową w Polsce na podstawie Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 5 stycznia 2012 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin[4]. Od 2014 roku nie podlega ochronie.

Zastosowanie | edytuj kod

Roślina lecznicza
  • Surowiec zielarski: ziele Herba Asperulae zawiera glukozyzydy (m.in. asperuloza), kumarynę, garbniki, związki goryczowe, duże ilości polifenolokwasów, nieznaczne ilości flawonoidów (rutyna, kwercetryna).
  • Działanie: przeciwbakteryjnie, rozkurczające, uspokajające. Napar z ziela zmniejsza napięcie ścian naczyń krwionośnych oraz mięśni gładkich układu pokarmowego i moczowego. Używany jest w zaburzeniach krążenia, żylakach (w tym hemoroidach), skurczach jelit i dróg moczowych. Pomaga także przy kamicy i dolegliwościach wątroby.
  • Zbiór i suszenie: zbiera się przed kwitnieniem rośliny, przy ładnej pogodzie, suszy w miejscach przewiewnych i zacienionych. Podczas suszenia wydziela intensywną woń siana, po wysuszeniu czernieje.
Roślina kosmetyczna
  • Napar można pić w celu lekkiego przyciemnienia jasnej, bladej skóry. w tym samym celu ów napar można stosować jako kąpiel. Kumaryna stosowana jest jako substancja zapachowa w perfumach[5].
Sztuka kulinarna
Jest używana jako przyprawa do ciast, cukierków, napojów pitnych, zup, sosów i ziołowych herbatek. W okręgu berlińskim w Niemczech podawany jest sok z marzanki z piwem pszenicznym Berliner Weiße. Już 1200 lat temu w Niemczech wytwarzano winną nalewkę z marzanki (tzw. napój majowy)[potrzebny przypis].
  • Służy do zwalczania moli (szkodników) oraz aromatyzowania niektórych gatunków wódek, win i tytoniu.

Przypisy | edytuj kod

  1. ↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-05-27]  (ang.).
  2. ↑ a b c Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-11-11].
  3. ↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych. Warszawa. ISBN 83-01-14439-4.
  4. ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 5 stycznia 2012 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2012 r. nr 0, poz. 81)
  5. ↑ Bohumír. Hlava: Rośliny kosmetyczne. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1984, s. 114. ISBN 83-09-00765-5.

Bibliografia | edytuj kod

  1. Jan Macků, Jindrich Krejča, Apoloniusz Rymkiewicz: Atlas roślin leczniczych. Wrocław [etc.]: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, 1989. ISBN 83-04-03281-3.
  2. Anna Mazerant: Mała księga ziół. Warszawa: Inst. Wyd. Zw. Zawodowych, 1990. ISBN 83-202-0810-6.
  3. Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL, 1989. ISBN 83-09-00256-4.
  4. Tadeusz Traczyk: Rośliny lasu liściastego. Warszawa: PZWS, 1959.
  5. Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
  6. Bolesław Broda, Jakub Mowszowicz. Przewodnik do oznaczania roślin leczniczych, trujacych i użytkowych Wyd. PZWL, 1985. ​ISBN 83-200-0070X​.
Identyfikatory zewnętrzne (takson):
Na podstawie artykułu: "Przytulia wonna" pochodzącego z Wikipedii
OryginałEdytujHistoria i autorzy