Równoważnik zdania

Równoważnik zdania w encyklopedii

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania

Równoważnik zdania – wyraz lub ciąg wyrazowy formalnie nietworzący zdania (ponieważ nie zawiera orzeczenia), oddający jednak tę samą treść co zdanie[1].

Przykłady:

  • Piękna pogoda.
  • Sprawa zakończona.
  • Kto tam?
  • Dokąd to?
  • Dlaczego tak?
  • Nie krzyczeć!
  • Cisza! Uwaga!
  • Nigdy więcej wojny!

Równoważniki zdań dzielą się na dwa zasadnicze rodzaje[2]:

  • wypowiedzi, w których występują wszystkie samodzielne części mowy oprócz czasowników. Zawierają najczęściej szczegóły właśnie omawianej kwestii i występują najczęściej w dialogach: (– Czytam książkę.) – Jaką? – 1222. – Jakiego autora? – Anne Holt.
  • wypowiedzi, w których występują czasowniki w formie nieosobowej, najczęściej imiesłowy nieodmienne.

Równoważniki zdań w wypowiedzeniach złożonych | edytuj kod

Równoważniki stanowią również części składowe wypowiedzeń złożonych[3].

Ten sobie mówi i ten sobie mówi, pełno radości i krzyku. Wszystko, co tylko mogłem przeżyć, już za mną.

W wypowiedzeniach złożonych najczęściej jako równoważniki zdań występują konstrukcje z imiesłowami przysłówkowymi (współczesnym i uprzednim)[3]:

Siedział przy stole, czytając gazetę. Przeczytawszy gazetę, wyszedł z domu.

Przy stosowaniu imiesłowowych równoważników zdań częste są błędy logiczno-składniowe – głównie wskutek nieznajomości dwóch zasad ich używania, mianowicie:

  • zasady tożsamości podmiotów
  • zasady jednoczesności albo uprzedniości czynności opisanych przez zdanie główne i równoważnik zdania

– oraz błędy interpunkcyjne.

Zasada tożsamości podmiotów | edytuj kod

Polega na tym, że wykonawca czynności wyrażonej imiesłowem nieodmiennym musi być jednocześnie wykonawcą czynności wyrażonej w orzeczeniu w formie osobowej czasownika, na przykład[4]:

Żołnierze maszerowali, głośno śpiewając. (Żołnierze maszerowali i śpiewali – ten sam podmiot)

Niepoprawne są więc zdania typu:

Mając 5 lat, umarła mu matka. (Gdy on miał 5 lat, umarła jego matka – różne podmioty) Wszedłszy do budynku, nastąpił wybuch. (To nie wybuch wszedł do budynku, a człowiek lub ludzie – różne podmioty.) Podziwiając grę aktorów, ogarnia człowieka wzruszenie. (Kiedy widz podziwia grę aktorów, ogarnia go wzruszenie – różne podmioty)

Powyższe przykłady są tak zwanymi anakolutami. Użycie równoważników zdań nieodnoszących się do wykonawcy czynności będącego podmiotem zdania głównego dopuszczalne jest jedynie wówczas, gdy są one utartymi zwrotami frazeologicznymi: krótko mówiąc, lekko licząc, prawdę powiedziawszy' itp. Takie wyrażenia są zwykle równoważnikami bezpodmiotowych zdań warunkowych, na przykład: Szczerze mówiąc (jeśliby się miało szczerze powiedzieć), nie byliby tym zachwyceni. Zakładając (jeśli się założy), że macie rację, możemy to uznać. Konstrukcje takie występują często w języku mówionym jako wtrącenia i dopowiedzenia[5].

Zasada jednoczesności albo uprzedniości czynności w zdaniu głównym i w równoważniku zdania | edytuj kod

Wymaga ona, żeby czynność wyrażona imiesłowem kończącym się na -ąc była jednoczesna z czynnością w zdaniu głównym, a czynność wyrażona imiesłowem z końcówką -wszy, -łszy wcześniejsza od czynności w zdaniu głównym:

Jedząc, mlaskał ustami. (Kiedy jadł, mlaskał.) Zjadłszy ciastko, obtarł usta. (Najpierw zjadł ciastko, potem obtarł usta.)

Niepoprawne są więc konstrukcje, w których równoważnik z imiesłowem współczesnym ma znaczenie uprzedniości:

Podejmując (zamiast: Podjąwszy) się pracy, wykonali ją sumiennie. (Najpierw bowiem się jej podjęli, potem ją wykonali.)

lub następczości:

Zaczęto badania, uzyskując pomyślne wyniki. (zamiast: Zaczęto badania i uzyskano pomyślne wyniki.)

Ogólna zasada interpunkcji dla zdań złożonych z imiesłowowym równoważnikiem zdania | edytuj kod

Polega na oddzielaniu przecinkiem równoważnika od innych części zdania:

Idąc ulicą, zachowywali się hałaśliwie.

Przecinek stawia się nawet wówczas, gdy równoważnik ten jest jednym wyrazem bez określeń[6]:

Idąc, rozmawiali. Ziewnąwszy, zasnął.

Przypisy | edytuj kod

  1. ↑ Milewski 1967 ↓, s. 99.
  2. ↑ Bąk 1977 ↓, s. 401–402.
  3. ↑ a b Bąk 1977 ↓, s. 402.
  4. ↑ Klemensiewicz 1953 ↓, s. 9.
  5. ↑ imiesłów przysłówkowy. Poradnia językowa PWN. [dostęp 2008-11-01].
  6. ↑ przecinek a imiesłów przysłówkowy. [dostęp 2008-11-01].

Bibliografia | edytuj kod

Na podstawie artykułu: "Równoważnik zdania" pochodzącego z Wikipedii
OryginałEdytujHistoria i autorzy