Radzionków - encyklopedia.biolog.pl

Na mapach: 50°23′59″N 18°54′06″E/50,399722 18,901667

Radzionków w encyklopedii

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania

Radzionków (niem. Radzionkau) – miasto w południowej Polsce, w województwie śląskim, w powiecie tarnogórskim.

Według danych z 31 grudnia 2017 r. miasto miało 16 106 mieszkańców^[2].

Geografia | edytuj kod

Radzionków leży na Płaskowyżu Bytomsko-Katowickim będącym częścią Wyżyny Śląskiej, na terenie historycznego Górnego Śląska. Pod względem geologicznym miasto położone jest na garbie Tarnogórskim.

Według danych z 1 stycznia 2009 r. powierzchnia miasta wynosi 13,20 km²^[3], co stanowi 2,05% powierzchni powiatu.

Według danych z 2002 r. Radzionków 52,25% powierzchni miasta obejmują użytki rolne, a użytki leśne 0,08063%^[4].

Geografia polityczna | edytuj kod

Radzionków leży w północnej części Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego (GOP). Sąsiaduje z miastami: Bytom, Piekary Śląskie, Tarnowskie Góry oraz gminą Świerklaniec.

W latach 1975–1997 część Bytomia, od 1998 r. ponownie samodzielne miasto, a w latach 1975–1998 Radzionków administracyjnie należał do województwa katowickiego (do 1997 r. jako dzielnica Bytomia). W latach 1945–1951 siedziba wiejskiej gminy Radzionków.

Klimat | edytuj kod

Średnia roczna temperatura wynosi 7,9 °C, a średnia suma opadów w skali roku wynosi wynosi 723 mm. Charakterystyczne dla Radzionkowa są wiatry słabe, o prędkości nie przekraczającej 2 m/s wiejące z kierunku zachodniego^{[potrzebny przypis]}.

Demografia | edytuj kod

Dane z 31 grudnia 2008 r.^[5]:

Historia | edytuj kod

Kościół św. Wojciecha

Najstarsze wzmianki dotyczące Radzionkowa pochodzą z lat 1326–1357. Są to przechowywane w Watykanie listy opłat podatku zwanego „świętopietrze”. Płynie stąd wniosek, że Radzionków jako osada powstał co najmniej kilkadziesiąt lat wcześniej. Około 1430 r. osada została ograbiona i spalona przez Husytów. Po owym najeździe prawdopodobnie zbudowano stary kościół istniejący do końca XIX w. W okresie reformacji Radzionków przeszedł w ręce protestanckiego dziedzica Hornig de Horna (1540) i w myśl zasady „czyja władza tego religia” (cuius regio, eius religio) kościół został oddany pastorowi (do ok. połowy XVII w.), a część mieszkańców przyjęła nowe wyznanie. W czasie wojny trzydziestoletniej przez okolice osady 5 razy przeciągnęły wojska czego efektem było jej spustoszenie: z 37 istniejących gospodarstw 10 utraciło właściciela i nie odnaleziono żadnych spadkobierców. Ziemie należące do tych gospodarstw przejął tutejszy dziedzic.

W początkach XVIII w. w Radzionkowie stacjonowały wojska austriackie – kirasjerzy pułków Hamilton, Badenio, Schuben. Część żołnierzy zawarła związki małżeńskie osiedlając się tutaj na stałe. W wyniku wojen śląskich Radzionków znalazł się pod panowaniem pruskim. Wielu mieszkańców osady w pruskim mundurze walczyło w wojnach napoleońskich.

Z przełomem wieku XVIII i XIX w. związany jest rozwój osady spowodowany polityką pruską zmierzającą do zaludnienia Śląska i do rozwoju przemysłu w oparciu o kopaliny tu występujące. W 1815 r. na tym terenie funkcjonowały 24 niewielkie kopalnie galmanu, oraz kilka pieców hutniczych. W 1856 roku Józef Lompa pisał: „We wsi Radzionkowie rozwija się górnictwo na galmei, w szybach pod różnymi nazwami, dochód do milionów dochodzi”^[6]. W 1871 r. dziedzic radzionkowski Henckel von Donnersmarck założył kopalnię węgla kamiennego Radzionków (zaczęła wydobywać węgiel od 1874 r.). W 1884 r. Donnersmarck w pobliżu kopalni założył hutę cynku „Łazarz”, która produkowała także kwas siarkowy i solny. W tym samym mniej więcej czasie zaczęły powstawać kamieniołomy wydobywające surowiec do wapienników – największy z nich to kamieniołom „Maciej” na Księżej Górze, mający połączenie kolejką z wapiennikami w Szarleju. Z rozwojem przemysłu związane było powstanie kolei żelaznych (1870) i dwóch stacji kolejowych, poczty (1882), wodociągu (1904) oraz elektryfikacja osady (1908).

W okresie „Kulturkampfu” mieszkańcy silnie związali się z ruchem katolickim, reprezentowanym przez partię Centrum: np. w wyborach do sejmu Rzeszy w 1877 r. zdecydowanie wygrał kandydat Centrum Radziwiłł otrzymując 364 głosy, zaś liberał Richter zaledwie 99 głosów, a w wyborach do sejmu pruskiego w 1882 r. zdecydowanie wygrał mieszkaniec Radzionkowa Paweł Letocha. W tym samym czasie powstała tutaj pierwsza czytelnia polska, wzrastała także liczba abonentów gazet, w tym polskich: „Katolika” i „Gazety Górnośląskiej”. Od 1885 r. zaczął wystawiać przedstawienia teatr amatorski, w 1899 r. powstała spółka pod nazwą „Kasa oszczędności i pożyczek”, oraz straż pożarna, towarzystwa sportowe i gimnastyczne i chór „Harfa”. Istniejący do dziś kościół wybudowany został w 1875 r. z pieniędzy parafian oraz hrabiego Hugona Henckla Donnersmarcka.

W wyniku podziału Śląska po I wojnie światowej Radzionków w 1922 r. znalazł się w granicach państwa polskiego, wielu mieszkańców brało udział w powstaniach śląskich (1919, 1920, 1921), a w plebiscycie w marcu 1920 r. większość mieszkańców głosowała za Polską – 4778 głosów (za Niemcami 862 głosy). W czasie II wojny Radzionków znalazł się w granicach III Rzeszy. Uczestnicy powstań śląskich trafiali do obozów koncentracyjnych, gdzie zginęło 43 mieszkańców, a dwóch (Kużaj, Szymała) stracono publicznie za działalność konspiracyjną. Rosjanie z kolei pięciu mieszkańców zamordowali w Katyniu i Twerze w 1940 r. (policjanci i wojskowi). W 1945 r. radzieccy żołnierze bez skrupułów zamordowali na ulicach miejscowości trzy osoby. Po wojnie władze komunistyczne przeprowadziły repatriacje mieszkańców narodowości niemieckiej na zachód za Odrę (m.in. proboszcza ks. Józefa Knosałę). W 1951 r. Radzionków uzyskał prawa miejskie – nastąpiła wówczas szybka urbanizacja: wybudowano Dom Kultury (oficjalnie oddany do użytku w 1966 r.), basen wraz z obiektami rekreacyjnymi oraz powstało liceum ogólnokształcące będące do dziś ważną placówką edukacyjną gminy.

W 1975 r. Radzionków został włączony do Bytomia. Z dniem 1 stycznia 1998 powstała samodzielna gmina miejska Radzionków w powiecie tarnogórskim^[7].

Symbole miasta | edytuj kod

Herb | edytuj kod

Na herbie Miasta Radzionków widnieje Święty Wojciech (od 1999 roku patron miasta). Postać św. Wojciecha znajduje się w błękitnym polu tarczy hiszpańskiej, na srebrnym obłoku, w szacie srebrno – czerwonej, trzymający w prawej ręce złote wiosło, w lewej ręce krzyż lotaryński^[8].

Hejnał | edytuj kod

Hejnał wykorzystuje charakterystyczne motywy pieśni „Na cześć Wojciecha”, wykonywanej tylko i wyłącznie na terenie radzionkowskiej parafii od niepamiętnych czasów. Motywy pieśni nie są cytowane dosłownie, a jedynie wykorzystane są jej ujęcia melodyczne przekomponowane rytmicznie. Melodyka wykorzystywana jest w części początkowej, która później zostaje rozwinięta przez kompozytora. Hejnał złożony jest z trzech zdań muzycznych, tworzących zamkniętą całość. Hejnał jest odtwarzany codziennie o godzinie 14:00 oraz podczas obchodów świąt państwowych i uroczystości^[9].

Flaga | edytuj kod

Barwy Flagi odpowiadają barwom użytym w herbie wraz z ich proporcjonalnością. Bławat flagi posiada proporcje 5:8 i składa się z czterech poziomych stref. Strefy ułożone są w poziomie. Barwy srebrna, czerwona i złota są równej szerokości, a barwa błękitna jest trzykrotnie szersza. Flaga jest znakiem symbolizującymi miasto jako gminę i wywieszana jest w miejscach publicznych podczas uroczystości państwowych i lokalnych^[9].

Chorągiew | edytuj kod

Jest uroczystą odmianą flagi i jest dwustronna. Barwy chorągwi odpowiadają proporcjom barw z flagi z umieszczonym herbem miasta^[9].

Logo | edytuj kod

Od 2004 roku znakiem promocyjnym miasta jest symboliczna litera „R” wpisana w sylwetkę motyla, jako symbol wolności. Autorem logo jest Tomasz Kipka. W 2010 roku do istniejącego logo został dołączony napis „Radzionków – miasto ludzi z pasją”. W ten sposób podkreślono, że Radzionków jest miejscem, w którym pasja i zainteresowania są ważnym elementem codziennego życia lokalnej społeczności^[10].

Edukacja | edytuj kod

Przedszkola | edytuj kod

Przedszkole nr 2 „Pod Topolą”
Przedszkole nr 3 „Skrzat”
Przedszkole nr 4 „Bajka”

Szkoły podstawowe | edytuj kod

Szkoła Podstawowa nr 1 im. Adama Mickiewicza
Szkoła Podstawowa nr 2 im. Jana Pawła II
Szkoła Podstawowa nr 3 specjalna w Zespole Szkół Specjalnych
Szkoła Podstawowa nr 4 im. Józefa Lompy w Zespole Szkół Podstawowo-Gimnazjalnych
Szkoła Podstawowa nr 5 im. Tadeusza Kościuszki

Gimnazja | edytuj kod

Młodzieżowy Ośrodek Wychowawczy – Publiczne Gimnazjum nr 1
Gimnazjum im. Ojca Ludwika Wrodarczyka
Gimnazjum nr 2 w Zespole Szkół Podstawowo-Gimnazjalnych
Gimnazjum nr 3 specjalne w Zespole Szkół Specjalnych

Szkoły ponadgimnazjalne | edytuj kod

Zespół Szkół Specjalnych
Zespół Szkół Techniczno-Ekonomicznych
Liceum Ogólnokształcące im. Powstańców Śląskich
Zasadnicza Szkoła Zawodowa nr 16 w Zespole Szkół Specjalnych
Szkoła Przysposobiająca do Pracy nr 2 w Zespole Szkół Specjalnych
Zespół Szkół Techniczno-Humanistycznych

Kultura | edytuj kod

Wspólnoty wyznaniowe | edytuj kod

Kościół Wniebowzięcia NMP (2019)

Na terenie Radzionkowa działalność religijną prowadzą:

Kościół rzymskokatolicki:

Świadkowie Jehowy:

zbór Bytom–Radzionków^[11]

Sport | edytuj kod

KS „Ruch” Radzionków,
UKS „Ruch” Radzionków,
MKS „Sokół” Radzionków,
UKS „LABA” Radzionków (badminton)^[12],
Stowarzyszenie Kultury Fizycznej Klub Jeździecki „Lider”,
Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju Kultury Fizycznej SP2 – Radzionków,
Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji.

W 2008 r. w Miejskim Ośrodku Sportu i Rekreacji w Radzionkowie w Parku Księża Góra przy ul. Księżogórskiej 90 oddano do użytku bulodrom z jednym pełnowymiarowym (4x15 m) torem do gry w pétanque. Po bulodromie w Katowicach (Park im. Tadeusza Kościuszki) i Piekarach Śląskich (MOSiR) jest to trzeci tego typu profesjonalny obiekt w aglomeracji górnośląskiej^[13]. W 2010 roku otwarto halę sportową mieszczącą się przy ulicy Knosały 16.^[14]