Rysy

Na mapach: 49°10′46″N 20°05′18″E/49,179444 20,088333

Rysy w encyklopedii

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania Najwyższy, słowacki wierzchołek Rysów (widok z wierzchołka granicznego) Graniczny wierzchołek Rysów (widok z wierzchołka słowackiego) Tablica informująca o granicy państwowej

Rysy (słow. Rysy, niem. Meeraugspitze, węg. Tengerszem-csúcs) – góra położona na granicy polsko-słowackiej, w Tatrach Wysokich (jednej z części Tatr). Ma trzy wierzchołki, z których najwyższy jest środkowy (2500,2–2501,1 metra nad poziomem morza), znajdujący się w całości na terytorium Słowacji. Wierzchołek północno-zachodni, przez który biegnie granica, stanowi najwyżej położony punkt Polski (2498,7–2499,6 m) i należy do Korony Europy.

Spis treści

Topografia | edytuj kod

Masyw Rysów posiada trzy wierzchołki. Najwyższy z nich (tak zwany środkowy) według najnowszych pomiarów ma wysokość w przedziale od 2500,2 do 2501,1 m[1] (dawniej podawano 2503 m[2]) i znajduje się po stronie słowackiej, podobnie jak najniższy wierzchołek południowo-wschodni (2473 m). Na granicy polsko-słowackiej znajduje się średni co do wysokości wierzchołek północno-zachodni, którego najnowsze pomiary dały wysokość od 2498,7 do 2499,6 m[1] (zgodną z tradycyjnie uznawaną wartością 2499 m[3]). Wierzchołek ten jest najwyżej położonym punktem Polski. Rysy cechują się dużą wysokością względną, wznosząc się ponad 1100 metrów nad powierzchnię Morskiego Oka[4].

Znajdujący się w Tatrach Wysokich masyw Rysów leży na południowy wschód od Morskiego Oka w punkcie zwornikowym głównego grzbietu Tatr i grani odchodzącej od niego ku północy, w której tkwią Niżnie Rysy i Żabie Szczyty (Wyżni i Niżni). U stóp leżą: Dolina Rybiego Potoku, Dolina Białej Wody i Dolina Mięguszowiecka. Od północy oddziela go od Niżnich Rysów Przełęcz pod Rysami, od zachodu od Żabiego Konia Żabia Przełęcz, a od południowego wschodu od Ciężkiego Szczytu w masywie Wysokiej szerokie siodło Wagi[4]. Na wschodnią stronę opada z Rysów 500-metrowa ściana skalna, w której znajdują się liczne drogi wspinaczkowe[5].

W zachodniej grani Rysów powyżej Żabiej Przełęczy wyodrębniają się trzy Turnie nad Żabią Przełęczą: Zachodnia Turnia nad Żabią Przełęczą (Západná veža nad Žabím sedlom), Pośrednia Turnia nad Żabią Przełęczą (Prostredná veža nad Žabím sedlom) i najwyższa Wschodnia Turnia nad Żabią Przełęczą (Východná veža nad Žabím sedlom)[6]. Od północno-zachodniego szczytu Rysów turnie te są oddzielone Przełączką nad Turniami (Štrbina nad vežami). Przełączka pomiędzy dwoma wyższymi wierzchołkami Rysów nosi nazwę Zadniej Przełączki w Rysach (Zadná priehyba v Rysoch), natomiast pomiędzy najwyższym i najniższym wierzchołkiem znajduje się Pośrednia Przełączka w Rysach (Prostredná priehyba v Rysoch). Na południowy wschód od najniższego wierzchołka grań kieruje się poprzez Przednią Przełączkę w Rysach (Predná priehyba v Rysoch) do Kopy nad Wagą, a następnie opada na Wagę[7].

Przyroda ożywiona | edytuj kod

Szczyt Rysów jest prawdziwym unikatem, jeśli chodzi o bogactwo flory. Na wysokości 2483–2503 m występują tu jeszcze 63 gatunki roślin kwiatowych, głównie z grupy roślin alpejskich[8]. Z rzadkich roślin występują m.in. ukwap karpacki, skalnica odgiętolistna i wiechlina tatrzańska – gatunki w Polsce występujące tylko w Tatrach i to na nielicznych stanowiskach[9].

Na południowych zboczach przebywają kozice i świstaki. Na sam szczyt dochodzą lisy. Występuje tu również stale kilka gatunków ptaków i szereg gatunków niższych zwierząt: owadów i mięczaków[10].

Nazwa | edytuj kod

Nazwa Rysy nie pochodzi, jak powszechnie się uważa, od ukośnego żlebu widocznego w masywie góry (tzw. Rysy), ale od pożłobionych zboczy całego kompleksu Niżnich Rysów, Żabiego Szczytu Wyżniego i Żabiego Mnicha[5]. Nazwę utworzyli polscy górale i była ona w użyciu co najmniej od początków XIX w. „Skalne żleby albo rysy (Risse), wypełnione wiecznym śniegiem, sięgają od głównego grzbietu aż do powierzchni Czarnego Stawu” – pisał niemiecki turysta już w 1827 r.[10] Wkrótce Rysami określali polscy turyści całą grań, zamykająca kocioł Czarnego Stawu: „Rysy to jest grzbiet okalający Czarny Staw” (Feliks Berdau, 1855); „Olbrzymie skały zwane Rysy (...) obstąpiły półkolem jezioro” (Maria Steczkowska, 1858); „Staw ten otoczony olbrzymimi skałami nazwanymi Rysy” (Onufry Trembecki, 1861); „Dzikie turnie Rysami zwane w krąg otaczają Czarny Staw” (Walery Eljasz, 1873)[10]. W połowie XIX w. turyści niemieckojęzyczni ze strony węgierskiej zaczęli używać dla szczytu nazwy Meeraugspitze, natomiast Polacy – w miarę rozwoju taternictwa i zagęszczania nazw poszczególnych formacji grzbietu – zawęzili stosowanie nazwy Rysy do najwyższego szczytu w grani. Podsumował to wkrótce Tytus Chałubiński: „Szczyt sterczący nad (...) Czarnym Stawem zowią zakopianie Rysami, węgierscy i niemieccy turyści Morskookim Szczytem (Meer-Augenspitze), Słowacy zaś Wagą”[10].

Wypadki | edytuj kod

Wypadki w drodze na Rysy zdarzają się od początków turystyki tatrzańskiej. Do ich najczęstszych przyczyn zaliczają się: lekceważenie zalegającego (nieraz do późnego lata) śniegu, brak kondycji fizycznej i psychicznej, a także zaznajomienia ze stromizną, nieodpowiednie odzienie i obuwie, kruche skały, nadmierne pragnienie zdobycia szczytu[5][11].

12 sierpnia 1884 roku Jerzy Amsel, student filozofii z Wrocławia, poślizgnął się podczas zejścia na płacie śniegu i spadł ze znacznej wysokości, odnosząc ciężkie rany. Na przemian mdlejąc i odzyskując przytomność, przez trzy doby walczył o życie; wieczorem 15 sierpnia uratowali go przypadkowo napotkani turyści. Po dwóch tygodniach opuścił szpital[11].

Pierwszy wypadek śmiertelny nastąpił na początku czerwca 1909 roku, gdy z nieznanych przyczyn zginął Ernest Weiss, profesor z Chorzowa. Jego szczątki doczesne odnaleziono dopiero po czterech latach. W tym czasie doszło już do kolejnych tragedii: 20 sierpnia 1910 roku Alojzy Karlik i Vlastimil Vonaŝek runęli po śniegu spod samego wierzchołka i ponieśli śmierć po wielusetmetrowym upadku; 22 sierpnia 1912 roku, po ponad tygodniu poszukiwań, znaleziono zwłoki Eugenii Zielińskiej, nauczycielki z Warszawy, która najprawdopodobniej zgubiła się w okolicach Buli pod Rysami i spadła. Mariusz Zaruski, który kierował wyprawami ratunkowymi, sądził, że na opinię publiczną można oddziaływać tylko poprzez skrupulatne podawanie wszystkich drastycznych szczegółów, toteż pedantycznie zanotował, że zwłoki dwóch Czechów zbierano z obszaru 150 metrów kwadratowych, a ciało kobiety – z obszaru 30 metrów kwadratowych[11].

Rysy w sierpniu. Wyraźnie widoczna Rysa – duży zaśnieżony żleb.

W okresie międzywojennym dzięki szczęśliwym zbiegom okoliczności zginął w tym rejonie tylko jeden turysta – 15 czerwca 1936 roku Alfred Kwaśny odniósł śmiertelne rany wskutek wypadku na zlodowaciałym śniegu, a jego towarzyszkę w ostatniej chwili udało się uratować. Jednak po drugiej wojnie światowej liczba tragedii znacząco wzrosła wraz z nasileniem się ruchu turystycznego. Przyczyny wciąż są takie same: poślizgnięcia na śniegu, zabłądzenia, obrywy skalne, brak doświadczenia. Długość upadków sprawia, że poszkodowani przeważnie giną na miejscu, przed przybyciem pomocy (jednym z wyjątków był przypadek turysty, który na początku lutego 1997 spadł z okolic wierzchołka i zatrzymał się około 800 metrów niżej, ale jedynie złamał nadgarstek)[11].

Osobną kategorię stanowią wypadki lawinowe, w których nieraz poszkodowanych zostaje wiele osób naraz. 28 stycznia 2003 roku około godziny 11 z Rysów zeszła lawina, w której zginęło 8 osób z 13-osobowej grupy. Była to wycieczka członków Uczniowskiego Klubu Sportowego „Pion”, działającego przy I Liceum Ogólnokształcącym w Tychach. Wypadek ten był najtragiczniejszym takim wydarzeniem w polskich Tatrach.

30 grudnia 2009 roku o godzinie 11:40 z Buli pod Rysami zeszła lawina, która zagarnęła pięć osób, z czego trzy pogrzebała pod śniegiem. Ekipa ratownicza przybyła na miejsce już po kwadransie. Marka D. i Rafała P. mimo krytycznie ciężkich obrażeń udało się uratować, rany Jana Rz. i Grzegorza A. okazały się śmiertelne, Stefana G. znaleziono już martwego[11].

Jest to tylko pobieżny przegląd niektórych najbardziej tragicznych zdarzeń. Każdy sezon turystyczny przynosi nowe wypadki. Błędy popełniane przez turystów są wciąż takie same i wciąż tak samo skutkują zgonami lub ciężkimi obrażeniami[11].

Historia | edytuj kod

Pierwsze odnotowane wejścia:

Wejście na szczyt Blásyego upamiętniała tablica wmurowana w północno-zachodni wierzchołek 20 lipca 1891 roku, została ona jednak rozbita rok później[12]. Podobnie uhonorowano pobyt Włodzimierza Lenina na szczycie w latach 1913–1914. Jego wejście nie zostało jednak nigdy potwierdzone, a tablica była wielokrotnie niszczona[7]. Z tego powodu w pewnym okresie przechowywano ją w Chacie pod Rysami, a na szczycie umieszczano tylko na czas uroczystości politycznych[5]. W 1899 roku na szczyt weszli także Maria Skłodowska-Curie i Pierre Curie[5].

Turystyka | edytuj kod

Rysy należą do najczęściej odwiedzanych szczytów tatrzańskich[5]. Wejście od strony polskiej jest dobrze ubezpieczone (prawie 300 metrów łańcuchów[13]), wymaga jednak przygotowania turystycznego i kondycyjnego. Od wejścia do TPN na Palenicy Białczańskiej deniwelacja wynosi 1504 m, a od Morskiego Oka 1104 metry. Od Czarnego Stawu średnie nachylenie szlaku wynosi 30 stopni[14]. Szlak wiedzie przez miejsca zacienione, co powoduje spadki temperatury oraz duże prawdopodobieństwo zalegania płatów śniegu[11]. Wejście zimowe wymaga posiadania odpowiedniego sprzętu (raki, czekan) i umiejętności posługiwania się nim. Od czasu otwarcia polskiego szlaku na Rysy zginęło na nim ponad 50 osób.

Szczyt swoją popularność zawdzięcza niezrównanej panoramie: przy dobrej pogodzie widoczność sięga ponad 200 km. Z wierzchołka można rozróżnić 80 szczytów tatrzańskich i mniej więcej 50 szczytów w innych grupach górskich, widoczne jest 13 większych jezior tatrzańskich oraz odległy o około 90 km Kraków[10]. Przy bardzo dobrej widzialności dostrzec można zarysy Bieszczadów i Karpat ukraińskich[15][16]. Szczyt, pomimo swej znacznej wysokości, stanowi dogodne przejście z Morskiego Oka do Popradzkiego Stawu w Dolinie Mięguszowieckiej, w szczególności jedyne znakowane przejście przez główną grań Tatr pomiędzy Suchą Przełęczą a Polskim Grzebieniem[4]. Granicę można przekraczać od 15 czerwca do 31 października – gdyż tylko w tym okresie otwarty jest szlak po stronie słowackiej. W 2007 roku, po wejściu Polski i Słowacji do strefy Schengen, zostało zlikwidowane turystyczne przejście graniczne na Rysach, ponieważ granice między państwami do niej należącymi można od tego czasu swobodnie przekraczać w każdym miejscu.

Rysy są najwyższym punktem w Tatrach, na który prowadzi szlak turystyczny. W okresie od 1 listopada do 14 czerwca szlak od strony Słowacji jest zamknięty[17]. We wrześniu 2016 roku od strony słowackiej zainstalowane zostały metalowe stopnie ułatwiające dostęp do szczytu[18].

Rysy należą do Korony Gór Polski (wierzchołek graniczny)[3], Korony Tatr (wierzchołek środkowy), Korony Europy (wierzchołek graniczny) oraz Wielkiej Korony Tatr (wierzchołek środkowy)[19].

Szlaki turystyczne | edytuj kod

Na szczyt prowadzą dwa obukierunkowe szlaki turystyczne: od strony polskiej oraz od strony słowackiej.

Turyści pokonujący okolice Przełączki pod Rysami. – czerwony od schroniska nad Morskim Okiem wschodnim lub zachodnim brzegiem Morskiego Oka na próg Czarnego Stawu i przez Bulę pod Rysami na wierzchołek Rysów.
  • Czas przejścia od schroniska nad Morskim Okiem nad Czarny Staw: 50 min, ↓ 40 min
  • Czas przejścia znad Czarnego Stawu na szczyt Rysów: 3 h, ↓ 2:30 h
Szlak okrąża Morskie Oko z obu stron (bez trudności; ścieżka wschodnia minimalnie krótsza), po czym wspina się stromo nad Czarny Staw pod Rysami, gdzie nad brzegiem postawiono krzyż. Czarny Staw turyści okrążają od lewej (wschodniej) strony, po czym wchodzą w region Kotła pod Rysami. Począwszy od tego miejsca, średnie nachylenie szlaku wynosi 30 stopni, co czyni go bardzo wymagającym kondycyjnie[14]. Pnąc się stromą, kamienistą ścieżką, w ciągu około półtorej godziny osiąga się Bulę pod Rysami – niewybitny, płaski szczyt o wysokości 2054 metrów nad poziomem morza. Choć ten odcinek nie zawiera trudności wspinaczkowych i zasadniczo nie wymaga używania rąk, może być niebezpieczny z powodu kruchych i często śliskich skał, a także bardzo długo zalegającego śniegu – nieostrożność łatwo prowadzi do groźnych w skutkach upadków[11][14][13]. W dwóch trzecich drogi z Czarnego Stawu na Bulę trasa mija ważny punkt orientacyjny i widokowy, wielki głaz często nazywany po prostu Kamieniem. Za Bulą szlak diametralnie zmienia swój charakter, wkrótce pojawiają się pierwsze łańcuchy ułatwiające podejście, które z krótkimi przerwami ciągną się aż do szczytu[13]. Droga prowadzi grzędą, czyli wypukłą formacją skalną, po prawej stronie podchodzących znajduje się olbrzymi żleb – Rysa. Upadki bardzo często kończą się w Rysie, lot którą daje tylko minimalną szansę przeżycia[20]. Podejście jest długie i mozolne, łańcuchy pomagają pokonać kolejne spiętrzenia płyt[14]. Najtrudniejsze miejsce występuje tuż pod szczytem[6], jest to tak zwana Przełączka pod Rysami (2469 metrów nad poziomem morza[21]). W tym miejscu (położonym już na granicy polsko-słowackiej) w obie strony opada półkilometrowa przepaść. Pokonuje się je trzymając się łańcucha i stawiając stopy na wąskich skalnych stopniach formujących półkę[14][13]. Końcowe podejście na wierzchołek jest stosunkowo łatwe i krótkie, jakkolwiek eksponowane[13]. – niebieski od schroniska nad Popradzkim Stawem (1500 m n.p.m.) Doliną Mięguszowiecką (Mengusovská dolina) do Żabich Stawów Mięguszowieckich (Žabie plesá). Dalej czerwonym do Chaty pod Rysami, dalej na przełęcz Waga (Váha) i wierzchołek Rysów.
  • Czas przejścia od Popradzkiego Stawu do schroniska pod Rysami szlakami niebieskim i czerwonym: 2:15 h, ↓ 1:45 h
  • Czas przejścia ze schroniska pod Rysami do Rysów: 1 h, ↓ 45 min[22].
Szlak słowacki jest znacznie łatwiejszy od polskiego. Prowadzi łagodnie w głąb Doliny Mięguszowieckiej aż do Chaty pod Rysami[23][24]. W jedynym trudniejszym miejscu dla ułatwienia podejścia zamontowano oprócz łańcuchów metalowe schody, tak zwane „stupaczki”[23]. Powyżej Chaty pod Rysami szlak staje się dość niewygodny, kluczy wśród skalnych rumowisk, ale nadal w zasadzie nie wymaga użycia rąk[24]. Ekspozycja (przepaścistość) pojawia się dopiero tuż pod wierzchołkiem[24].


Przypisy | edytuj kod

  1. ↑ a b c Grzegorz Głazek – Rysy – zestaw topograficzny, Wydawnictwo Master Topo, 2019
  2. ↑ Rysy – Peakbagger.com, www.peakbagger.com [dostęp 2019-10-24] .
  3. ↑ a b Wykaz Szczytów – Korona Gór Polski, „Korona Gór Polski” [dostęp 2018-02-23]  (pol.).
  4. ↑ a b c Tatry Wysokie – e-gory.pl, „e-gory.pl”, 28 lipca 2007 [dostęp 2018-02-23]  (pol.).
  5. ↑ a b c d e f g Zofia Radwańska-Paryska, Witold Henryk Paryski: Wielka encyklopedia tatrzańska. Poronin: Wydawnictwo Górskie, 2004. ISBN 83-7104-009-1.
  6. ↑ a b http://tatromaniak.pl/sites/default/files/rysy_przebieg_szlaku_topografia.jpg
  7. ↑ a b Grzegorz Barczyk, Ryszard Jakubowski (red.), Adam Piechowski, Grażyna Żurawska: Bedeker tatrzański. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2000. ISBN 83-01-13184-5.
  8. ↑ Władysław Szafer: Tatrzański Park Narodowy. Zakład Ochrony Przyrody PAN, 1962.
  9. ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.
  10. ↑ a b c d e Józef Nyka, Rysy, w: „Poznaj Świat”. R. XIII, nr 2 (147), luty 1965, s. 8–11.
  11. ↑ a b c d e f g h Rysy i okolice [w:] MichałM. Jagiełło MichałM., Wołanie w górach, Warszawa: Iskry, 2012, ISBN 978-83-244-0188-8 .
  12. ↑ a b Witold Henryk Paryski: Tatry Wysokie. Przewodnik taternicki. Część VII. Żabia Przełęcz Wyżnia – Żabia Czuba. Warszawa: Sport i Turystyka, 1954.
  13. ↑ a b c d e Na Rysy, natatry.pl [dostęp 2017-10-30]  (pol.).
  14. ↑ a b c d e Opis szlaku na Rysy z Morskiego Oka, „Wieczna Tułaczka”, 29 września 2013 [dostęp 2017-10-30]  (pol.).
  15. ↑ Stoj widziany z Rysów. Dalekieobserwacje.eu. [dostęp 2017-06-07].
  16. ↑ Bieszczady z Rysów. Dalekieobserwacje.eu. [dostęp 2017-06-07].
  17. ↑ http://www.mikulas.sk/files_web/attachments/2017/2710c-1-2017.pdf
  18. ↑ Na szlaku na Rysy zamontowano...metalowe schody!, „tatromaniak”, 2 września 2016 [dostęp 2018-02-23]  (pol.).
  19. ↑ MarcinM. Guzek MarcinM., » Korona Europy – Portal Górski – Góry, Skały, Wspinanie, Ścianki Wspinaczkowe – PortalGorski.pl, www.portalgorski.pl [dostęp 2018-02-23]  (pol.).
  20. ↑ Fenomenalne Rysy, www.rudazwyboru.pl [dostęp 2017-10-30] .
  21. ↑ KamilK. Filipowski KamilK., Nowe nazwy dla szczytów północnej grani Rysów, 3 kwietnia 2016 [dostęp 2017-10-30]  (pol.).
  22. ↑ Tomasz Nodzyński, Marta Cobel-Tokarska: Tatry Wysokie i Bielskie: polskie i słowackie. Warszawa: ExpressMap, 2007. ISBN 978-83-60120-88-0.
  23. ↑ a b Na Rysy ze Szczyrbskiego Jeziora, natatry.pl [dostęp 2017-10-30]  (pol.).
  24. ↑ a b c Rysy PL vs Rysy SK – porównanie szlaków (i sporo zdjęć z nich), www.rudazwyboru.pl [dostęp 2017-10-30] .

Linki zewnętrzne | edytuj kod


Panorama z granicznego wierzchołka Rysów
Na podstawie artykułu: "Rysy" pochodzącego z Wikipedii
OryginałEdytujHistoria i autorzy