Sosna kalabryjska

Sosna kalabryjska w encyklopedii

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania

Sosna kalabryjska (Pinus brutia Ten.) – gatunek drzewa z rodziny sosnowatych. Sosna kalabryjska występuje głównie na terenie Turcji, także we wschodniej Bułgarii, Grecji, Azerbejdżanie, północnym Iraku, wschodniej Syrii, Libanie, na Krecie, Cyprze, we Włoszech oraz na czarnomorskim wybrzeżu Rosji i Abchazji. Gatunek ten sprowadzony został z Turcji do włoskiej prowincji Kalabria w czasach rzymskich (wówczas Brutia). Jedna odmiana tego gatunku uznana została za zagrożoną.

Spis treści

Morfologia | edytuj kod

Pokrój
Średnich rozmiarów drzewo iglaste, wiecznie zielone. Korona otwarta z nieregularnymi gałęziami.
Pień
Pień prosty, osiąga wysokość 25–35 metrów. Kora czerwono-brązowa, w dolnych partiach gruba i spękana, w górnych pomarańczowo-czerwona i cienka.
Liście
Igły zebrane w pęczki po 2, chociaż zdarzają się po 3, długości 10–18 cm, szerokości około 1 mm, jasnozielone lub żółto-zielone.
Szyszki
Grube, twarde i ciężkie, o długości 6–11 cm. Młode szyszki są zielone, po roku stają się czerwono-brązowe. Nasiona długości 7–8 mm z 15–20 mm skrzydełkiem.

  • Liście i szyszki (Syria)

  • Szyszka nasienna

Biologia i ekologia | edytuj kod

Igły pozostają na drzewie od 1,5 do 2,5 lat. Szyszki nasienne dojrzewają w kwietniu w dwa lata po zapyleniu. Otwierają się zaraz potem lub w ciągu kolejnych 2 lat, chociaż czasem nasiona uwalniają dopiero gdy deszcz rozmiękczy łuski[5].

Preferuje podłoże wilgotne. Lubi stanowiska nasłonecznione.

Systematyka i zmienność | edytuj kod

Synonimy[6]: Pinus halepensis var. brutia (Ten.) Elwes et Henry, Pinus halepensis subsp. brutia (Tenore) Holmboe, Pinus persica Strangw.

Pozycja gatunku w obrębie rodzaju Pinus[7]:

  • podrodzaj Pinus
    • sekcja Pinus
      • podsekcja Pinaster
        • gatunek P. brutia
Wybrzeże Morza Czarnego, Dzhankhot, Rosja

Sosna kalabryjska klasyfikowana jest czasem jako podgatunek sosny alepskiej (P. halepensis subsp. brutia). Częściej traktowana jest jako osobny gatunek blisko spokrewniony z sosną alepską a także sosną kanaryjską i sosną nadmorską. Jest to gatunek o średniej zmienności. Wyróżnia się 4–5 podtaksonów, ujmowanych różnie, między innymi jako cztery odmiany (var. brutia, var. pityusa, var. pendulifolia, var. eldarica)[8] lub jako cztery odmiany i podgatunek[6][5]:

  • Pinus brutia var. brutia – odmiana typowa, rośnie w rejonie Morza Śródziemnego,
  • Pinus brutia var. pityusa (Steven) Silba (syn, P. pityusa Steven) – pochodzi z Abchazji (z rejonu Picundy skąd wzięła nazwę), występuje też w rejonie Kaukazu,
  • Pinus brutia var. stankewiczii (Sukaczev) Frankis,
  • Pinus brutia var. pendulifolia Frankis – występuje w Turcji,
  • Pinus brutia subsp. eldarica (Medw.) Nahal – podgatunek czasem uważany za osobny gatunek Pinus eldarica Medw. Pochodzi z Azerbejdżanu.

Zagrożenia | edytuj kod

Gatunek umieszczony został przez międzynarodową organizację IUCN w Czerwonej księdze gatunków zagrożonych w grupie gatunków niższego ryzyka (kategoria zagrożenia: LC, według klasyfikacji v2.3 i v3.1)[4][8]. Odmiana P. brutia var. pityusa uznana została za zagrożoną (kategoria zagrożenia: VU, według klasyfikacji v2.3 i v3.1), w związku z utratą części siedlisk w obszarze występowania. Głównym zagrożeniem jest rozwój infrastruktury w rejonie wybrzeża Morza Czarnego, szczególnie w rejonie Półwyspu Krymskiego[9]. Podgatunek P. brutia subsp. eldarica, ujęty w randze odmiany P. brutia var. eldarica (Medw.) Silba, uzyskał w 2013 r. status taksonu bliskiego zagrożeniu (kategoria NT, według klasyfikacji v3.1). Takson ten, endemit Azerbejdżanu, rośnie dziko w jednej lokalizacji, wprawdzie objętej ochroną (wpierw w Parku Narodowym Göygöl, a od 2004 w osobnym Państwowym Rezerwacie Przyrody „Sosna eldarska”) ale narażonej na choroby powodowane przez grzyby, dotykające plantacji w Kaukazie Południowym[10].

Zastosowanie | edytuj kod

  • Roślina ozdobna – drzewo chętnie sadzone w parkach i ogrodach, w rejonach o suchym i ciepłym klimacie (np. Arizona, Kalifornia).
  • Jest bardzo wytrzymała na suszę i wiatry, sadzona na piaskach chroni podłoże przed wywiewaniem piasku[11].
  • Roślina użytkowa – sosna kalabryjska jest jednym z ważniejszych drzew leśnych w północno-wschodnim rejonie Morza Śródziemnego. Owad Marchalina hellenica żywiący się sokiem tej sosny produkuje duże ilości spadzi, która zbierana jest przez pszczoły miodne i daje dobrej jakości miód sosnowy, ceniony za walory smakowe i lecznicze[potrzebny przypis].
  • Drewno – uprawiana jest jako źródło drewna.

Udział w kulturze | edytuj kod

  • Żywica otrzymywana z drewna i szyszek w Starożytnym Egipcie była używana do balsamowania zwłok faraonów[11].
  • Niemal wszyscy znawcy roślin biblijnych są zgodni, że sosna kalabryjska wymieniona jest w tych miejscach Biblii, gdzie mowa jest o sprowadzanym drewnie sosnowym. W czasach biblijnych sosna ta nie występowała bowiem na Ziemi Świętej, ale występuje na obszarze śródziemnomorskim. Ponadto M. Zohary zauważył, że pięciokrotnie występujące w hebrajskim oryginale Biblii słowo `ёṣ šemen jest podobne do obecnej nazwy sosny `őren i powinno być przetłumaczone jako sosna, a nie „drzewo oliwne” lub „dzika oliwka”, jak to błędnie uczyniono w wielu przekładach Biblii (również w Biblii Tysiąclecia)[11].

Przypisy | edytuj kod

  1. ↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS ONE”, 10 (4), 2015, e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26]  (ang.).
  2. ↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Pinales : Pinaceae, [w:] Angiosperm Phylogeny Website [online], Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-02-28]  (ang.).
  3. ↑ M.J.M.M.J.M. Christenhusz M.J.M.M.J.M. i inni, A new classification and linear sequence of extant gymnosperms, „Phytotaxa”, 19, 2011, s. 55–70 [dostęp 2021-03-26] .
  4. ↑ a b A.A. Farjon A.A., Pinus brutia, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] [dostęp 2010-02-08]  (ang.).
  5. ↑ a b M. P. Frankis: Morphology and affinities of Pinus brutia. W: O. Tashkin (ed.): Papers International Symposium Pinus brutia. Marmaris. Ankara: 1993, s. 11-18.
  6. ↑ a b Pinus brutia, [w:] Gymnosperm Database [online] [dostęp 2010-02-13]  (ang.).
  7. ↑ Christopher J.Ch.J. Earle Christopher J.Ch.J., Pinus, [w:] Gymnosperm Database [online] [dostęp 2009-09-12]  (ang.).
  8. ↑ a b A.A. Farjon A.A., Pinus brutia, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] [dostęp 2013-08-03]  (ang.).
  9. ↑ A.A. Farjon A.A., Pinus brutia var. pityusa, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] [dostęp 2010-02-13]  (ang.).
  10. ↑ A.A. Farjon A.A., Pinus brutia var. eldarica, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] [dostęp 2013-08-03]  (ang.).
  11. ↑ a b c Zofia Włodarczyk: Rośliny biblijne. Leksykon. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2011. ISBN 978-83-89648-98-3.
Kontrola autorytatywna (takson):Identyfikatory zewnętrzne:
Na podstawie artykułu: "Sosna kalabryjska" pochodzącego z Wikipedii
OryginałEdytujHistoria i autorzy