Systematyka gleb

Systematyka gleb w encyklopedii

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania

Systematyka gleb – klasyfikacja jednostek taksonomicznych gleb w oparciu o określone kryterium, najczęściej użytkowe lub przyrodnicze, w zależności od celu przeznaczenia.

Klasyfikacje przyrodnicze dokonują podziału gleb ze względu na kryteria genetyczne, tzn. według sposobu powstania danej gleby i tworzących nią procesów glebotwórczych. Przykładami są kolejne systematyki gleb Polski Polskiego Towarzystwa Gleboznawczego (w tym obecnie obowiązująca systematyka z 2011 roku), klasyfikacja gleb leśnych Polski oraz międzynarodowa systematyka gleb WRB.

Klasyfikacje użytkowe (stosowane) dokonują podziału gleb ze względu na określone cechy istotne z punktu widzenia celu powstania klasyfikacji. Przykładami są klasyfikacje gleb opisujące rolniczą produktywność gruntów (w Polsce są to: gleboznawcza klasyfikacja gruntów oraz podział na kompleksy przydatności rolniczej gleb), albo podział gruntów ze względu na odczyn gleby.

 Zobacz też: Klasyfikacja gruntów ornych w Polsce i Bonitacja (gleboznawstwo).

Powszechnie stosowaną na świecie, mającą obok systematyki gleb WRB status systematyki międzynarodowej, klasyfikacją opracowaną w oparciu o cechy diagnostyczne (nie koniecznie tożsame z kryteriami genetycznymi) jest amerykańska systematyka USDA Soil Taxonomy.

Spis treści

Systematyka gleb Polski | edytuj kod

 Osobny artykuł: Systematyka gleb Polski.

Systematyka z 2011 roku | edytuj kod

Systematyka gleb Polski według Polskiego Towarzystwa Gleboznawczego z 2011 r.[1] jest piątą systematyką według PTG i jest obecnie obowiązującą w Polsce systematyką gleb.

Systematyka gleb Polski ma budowę hierarchiczną. Idąc ku zwiększeniu liczby cech wyróżniających wyróżniono trzy kategorie: rzędy, typy i podtypy. Ponadto w badaniach gleboznawczych i kartografii gleb wyróżnia się rodzaje, gatunki, zespoły i fazy glebowe.

Rzędy — są wyróżniane na podstawie obecności lub braku poziomów diagnostycznych bądź cech charakterystycznych odzwierciedlających działanie określonych zespołów procesów glebotwórczych.

 Osobny artykuł: Typ gleby.

Typy — typowe gleby wyróżnia się na podstawie określonego układu głównych poziomów genetycznych i zbliżonych właściwości chemicznych, fizycznych, biologicznych, jednakowego rodzaju wietrzenia, przemieszczania i depozycji produktów wietrzenia oraz o podobnym typie próchnicy i stopniu troficzności. Typ gleby jest podstawową jednostką klasyfikacyjną i przy jego wyróżnianiu uwzględnia się całe zespoły poziomów, a także najbardziej znaczące właściwości całej gleby. Do definicji typu glebowego bierze się pod uwagę kilka zasadniczych cech wyróżniających daną jednostkę, ale należy uwzględniać również pewne podstawowe właściwości. Przy podziale typów glebowych na podtypy wzięto pod uwagę przede wszystkim bliskie podobieństwa poziomów genetycznych, ich układ w profilu i stopień ukształtowania, a także stan składu kationów wymiennych i stopień wysycenia kompleksu sorpcyjnego zasadami, obecność węglanów wapnia oraz cech redoksymorficznych w profilu.

Podtypy — wyróżnia się wówczas, gdy na cechy głównego procesu glebotwórczego nakładają się dodatkowo cechy innego procesu, modyfikujące istotne właściwości fizyczne, chemiczne i biologiczne danej gleby. Najczęściej wyodrębnia się trzy rodzaje podtypów gleb: 1. Podtypy typowe - najczęściej reprezentują koncepcję centralną typu. W pewnych taksonach podtypy te reprezentują gleby, które nie mają cech zdefiniowanych w innych typach glebowych. Nie są one najbardziej rozpowszechnionymi podtypami. 2. Podtypy przejściowe - są to podtypy mające cechy na pograniczu z innymi rzędami lub typami. Charakterystyki gleb mogą być wynikiem procesów powodujących rozwój od jednej kategorii gleby do innej kategorii gleby. Właściwościami stosowanymi przy definiowaniu przejściowości gleb mogą być: poziomy dodatkowe do tych, które definiują określony typ glebowy, na przykład poziom argic podścielający poziom spodic, a także poziomy pogrzebane, jak na przykład miąższa warstwa organiczna przykryta cienką warstwą mineralną. 3. Podtypy mające cechy jednego lub więcej innych typów, które są wyrażone w części gleby, ale podporządkowane właściwościom danego typu, na przykład różne głębokości nasycenia wodą i procesów redukcji.

Rodzaje — rodzaj gleby określa się zgodnie z IV wydaniem Systematyki (1989) na podstawie genezy i właściwości materiałów macierzystych, z których wytworzyła się gleba.

Gatunki — gatunek gleby definiowany jest na podstawie uziarnienia utworu glebowego całego profilu. Uziarnienie gleby określa się według podziału na grupy granulometryczne przyjęte przez Polskie Towarzystwo Gleboznawcze (2009).

Zespoły glebowe (serie) — zespół glebowy (seria) jest najniższą kategorią systematyczną gleb. Obejmuje zbiór gleb, które charakteryzują się poziomami diagnostycznymi analogicznymi pod względem cech wyróżniających i ich układu w profilu, a wytworzonymi z tych samych materiałów macierzystych. W tym ujęciu zespół glebowy tworzy elementarną jednostkę krajobrazu glebowego, dla którego kryterium granic poziomych jest maksimum zmian. Każdy zespół glebowy tworzy zbiór pedonów mających poziomy glebowe podobne pod względem barwy, struktury, uziarnienia, odczynu, składu chemicznego i ich układu w profilu. Zespoły glebowe w szczegółowych badaniach kartograficzno-gleboznawczych powinny stanowić podstawowe jednostki kartograficzne.

Fazy glebowe — wyróżnia się w kartografii gleb i definiuje się jako jednostkę grupującą gleby mające określone właściwości wpływające na użytkowanie gleb oraz rolniczą i pozarolniczą przydatność gleb. Najczęściej fazy wydziela się w odniesieniu do: erozji gleb, spadków terenu, kamienistości, miąższości poziomu próchnicznego i jego uziarnienia, i in. Faza glebowa może być wyróżniana dla każdej kategorii systematycznej (rzędu, typu, podtypu, zespołu).

  • Rząd 2. Gleby słabo ukształtowane (S)
    • Typ 2.1. Rankery (SQ)
    • Typ 2.2. Rędziny właściwe (SR)
    • Typ 2.3. Pararędziny (SX)
    • Typ 2.4. Arenosole (SL)
    • Typ 2.5. Mady właściwe (SF)
    • Typ 2.6. Gleby słabo ukształtowane erozyjne (SY)
  • Rząd 7. Gleby czarnoziemne (C)
    • Typ 7.1. Czarnoziemy (CW)
    • Typ 7.2. Czarne ziemie (CZ)
    • Typ 7.3. Rędziny czarnoziemne (CR)
    • Typ 7.4. Mady czarnoziemne (CF)
    • Typ 7.5. Gleby deluwialne czarnoziemne (CY)
    • Typ 7.6. Gleby murszaste (CU)
  • Rząd 9. Vertisole (V)
    • Typ 9.1. Vertisole dystroficzne (VD)
    • Typ 9.2. Vertisole eutroficzne (VE)
    • Typ 9.3. Vertisole próchniczne (VP)
  • Rząd 10. Gleby organiczne (O)
    • Typ 10.1. Gleby torfowe fibrowe (OTi)
    • Typ 10.2. Gleby torfowe hemowe (OTe)
    • Typ 10.3. Gleby torfowe saprowe (OTa)
    • Typ 10.4. Gleby organiczne ściółkowe (OS)
    • Typ 10.5. Gleby organiczne limnowe (OL)
    • Typ 10.6. Gleby organiczne murszowe (OM)
  • Rząd 11. Gleby antropogeniczne (A)
    • Typ 11.1. Gleby kulturoziemne (AK)
    • Typ 11.2. Gleby industrioziemne (AI)
    • Typ 11.3. Gleby urbiziemne (AV)
    • Typ 11.4. Gleby słone i zasolone (AN)

Systematyka z 1989 roku | edytuj kod

Systematyka gleb Polski według Polskiego Towarzystwa Gleboznawczego z 1989 r.[2].

Systematyka gleb Polski stworzona jest w oparciu o następujące jednostki systematyczne:

Dział I gleby litogeniczne:

Dział II gleby autogeniczne:

Dział III gleby semihydrogeniczne:

Dział IV gleby hydrogeniczne:

Dział V gleby napływowe:

Dział VI gleby słone:

Dział VII gleby antropogeniczne:

Klasyfikacja gleb według międzynarodowego systemu WRB | edytuj kod

 Osobny artykuł: Klasyfikacja gleb WRB.

Klasyfikacja WRB - World Reference Base for Soil Resources - jest obecnie międzynarodowym standardem systematyki i nomenklatury gleb. Po raz pierwszy została wydana w roku 1998, w 2006 r. ukazała się jej zrewidowana edycja. Zgodnie z przyjętym założeniem, że aktualizacje systematyki gleb FAO będą robione co 8 lat, w 2014 r. opublikowana została kolejna wersja. Klasyfikacja ta jest uznawana za oficjalną przez Międzynarodową Unię Towarzystw Gleboznawczych (International Union of Soil Sciences - IUSS) oraz FAO. W klasyfikacji WRB wydziela się 32 główne grupy glebowe, które w pewnym przybliżeniu można traktować jako odpowiedniki typów w klasyfikacji Polskiego Towarzystwa Gleboznawczego. Grupy dzieli się na jednostki niższego rzędu.

Klasyfikacja WRB[3][4]

Soil Taxonomy | edytuj kod

Amerykańska klasyfikacja gleb opracowana przez Departament Rolnictwa Stanów Zjednoczonych (USDA) jest, oprócz międzynarodowej klasyfikacji gleb WRB, najczęściej stosowaną klasyfikacją na świecie[5]. Jako pierwsza (od 1960 r.) zastosowała ona dzielenie gleb na podstawie poziomów diagnostycznych, które charakteryzują się ściśle określonymi przedziałami wskaźników analitycznych. Mimo iż jest to system sztuczny, z powodzeniem jest wykorzystywany w wielu krajach świata. Wszystkie gleby świata zostały podzielone na 12 rzędów (orders), które dzielą się na jednostki niższego rzędu[6].
USDA Soil Taxonomy:[6][7]

Tradycyjny, ogólny podział gleb | edytuj kod

 Zobacz też: Geografia gleb, Gleby strefowe, Gleby niestrefowe i Gleby śródstrefowe.

Gleby strefowe

Gleby astrefowe i śródstrefowe

Przypisy | edytuj kod

  1. ↑ „Roczniki gleboznawcze”. 62, 3, 2011. Polskie Towarzystwo Gleboznawcze. Warszawa. 
  2. ↑ „Roczniki gleboznawcze”. 40, 3/4, 1989. Polskie Towarzystwo Gleboznawcze. 
  3. ↑ R.Bednarek, H.Dziadowiec, U.Pokojska, Z.Prusinkiewicz: Badania ekologiczno - gleboznawcze. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004. ISBN 83-01-14216-2.
  4. ↑ IUSS Working Group WRB: World reference base for soil resources 2014, update 2015. International soil classification system for naming soils and creating legends for soil maps.. Rome: FAO, 2015, seria: World Soil Resources Reports No. 106. ​ISBN 978-92-5-108370-3​. ISBN 978-92-5-108369-7. (ang.)
  5. ↑ Daniel Hillel: Gleba w środowisku. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, s. 33. ISBN 978-83-01-17171-1. (pol.)
  6. ↑ a b Renata Bednarek, Zbigniew Prusinkiewicz: Geografia gleb. Wyd. IV. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1997, s. 13-22. ISBN 83-01-12247-1. (pol.)
  7. ↑ RenataR. Bednarek RenataR., StefanS. Skiba StefanS., Geografia gleb świata [w:] AndrzejA. Mocek (red.), Gleboznawstwo, wyd. I, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2015, s. 405-406, ISBN 978-83-01-17994-6 .
  8. ↑ Renata Bednarek, Zbigniew Prusinkiewicz: Geografia gleb. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1997. ISBN 83-01-12247-1. (pol.)
  9. ↑ Świat Atlas geograficzny z częścią encyklopedyczną. Warszawa-Wrocław: PPWK im. E Romera S.A., 1997. ISBN 83-7000-341-9.

Literatura | edytuj kod

  • Saturnin Zawadzki (red): Gleboznawstwo. PWRiL, 1999. ISBN 83-09-01703-0.
  • Renata Bednarek, Helena Dziadowiec, Urszula Pokojska, Zbigniew Prusinkiewicz: Badania ekologiczno-gleboznawcze. Warszawa: PWN, 2005. ISBN 83-01-14216-2.

Linki zewnętrzne | edytuj kod

Na podstawie artykułu: "Systematyka gleb" pochodzącego z Wikipedii
OryginałEdytujHistoria i autorzy