Szprotawa

Na mapach: 51°34′00″N 15°32′12″E/51,566667 15,536667

Szprotawa w encyklopedii

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania

Szprotawa (łac. Sprottavia, niem. Sprottau) – miasto w województwie lubuskim, w powiecie żagańskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Szprotawa. Położone nad Bobrem i Szprotawą.

Według danych z 1 stycznia 2018 Szprotawa liczyła 11 944 mieszkańców[1].

Miasto jest ośrodkiem przemysłowo-usługowym. Zlokalizowany jest tu m.in. przemysł betoniarski, metalowy i spożywczy.

Spis treści

Położenie | edytuj kod

Szprotawa leży w południowej części województwa lubuskiego. Miasto usytuowane jest w odległości 50 km od Zielonej Góry, 26 km od autostrady A4, 60 km od granicy polsko-niemieckiej, 140 km od Wrocławia i 160 km od Poznania.

Według danych z 1 stycznia 2011 r. powierzchnia miasta wynosiła 10,95 km²[3].

W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. zielonogórskiego.

Nazwa | edytuj kod

Szprotawa wśród innych nazw śląskich miejscowości w urzędowym pruskim dokumencie z 1750 roku wydanym w języku polskim w Berlinie[4]

W księdze łacińskiej Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (pol. Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego) spisanej za czasów biskupa Henryka z Wierzbna w latach 1295–1305 miejscowość wymieniona jest w zlatynizowanej formie Sprotavia[5][6]. Nazwa miejscowości w zlatynizowanej formie Sprotavia wymieniona jest w łacińskim dokumencie z 1312 roku wydanym w Głogowie[7].

Szwajcarski kartograf i geograf Mateusz Merian w swoim dziele "Topographia" wydanym w roku 1650 podaje zgermanizowaną formę nazwy miejscowości: "Sprottau" z informacją, że " jej nazwa jest polska, a oznacza miejsce, na którym wiele pniaków i krzaków wykarczowano, by mieszkania na nich pobudować", (niem. "Ihr Nam ist Polnisch und bedeutet einen Ort da man viel Dörner und Gesträuch außgerottet und Wohnungen darauf gebauet hat.")[8][9]

W pruskim urzędowym dokumencie z 1750 roku wydanym języku polskim w Berlinie przez Fryderyka Wielkiego miasto wymienione jest pośród innych śląskich miejscowości jako Szprotawa[4]. Nazwę Sprotawa w książce "Krótki rys jeografii Szląska dla nauki początkowej" wydanej w Głogówku w 1847 wymienił śląski pisarz Józef Lompa[10]. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego wydany pod koniec wieku XIX podaje polską nazwę miejscowości Szprotawa, zlatynizowaną Sprottavia oraz dwie niemieckie – Sprotaw i Sprottau[11].

Obecna nazwa została administracyjnie zatwierdzona 7 maja 1946[12].

Historia | edytuj kod

Pomnik spotkania Ottona III z Bolesławem Chrobrym w Iławie – Szprotawie

Najwcześniejsze dzieje Szprotawy owiane są tajemnicą. Przekaz kronikarza Thietmara pod datą 1000 wymienia osadę plemienia Dziadoszyców zwaną Ilva bądź Ilua. Niektórzy widzą w nim dzisiejszą Iławę, dzielnicę Szprotawy[13][14][15][16][17][18][19], inni – Iłowę (niem. Halbau)[20][21][22]. Faktem pozostaje, iż to owa Ilva była miejscem spotkania orszaku cesarza niemieckiego Ottona III, zdążającego do grobu św. Wojciecha w Gnieźnie, z orszakiem Bolesława Chrobrego, który wyszedł mu naprzeciw. Kronikarz zanotował wtedy: ...jak wspaniale książę przyjął cesarza, jest nie do uwierzenia i nie do opisania[potrzebny przypis]. (Spotkanie władców upamiętnia pomnik usytuowany na rogatkach miasta. W grudniu 2008 przeprowadzono sondażowe prace archeologiczne na wzgórzu w centrum tamtejszego parku pod kierunkiem Mariusza Łesiuka, jednakże jednoznacznie nie potwierdziły one, by znajdowało się tam średniowieczne grodzisko z X wieku[23]). Przywilej lokacyjny na prawie średzkim otrzymała Szprotawa ok. 1260 roku z rąk księcia Konrada Głogowskiego, który otoczył również miasto murami miejskimi[9][24]. Gród leżał na skrzyżowaniu szlaków komunikacyjnych, co sprzyjało szybkiemu rozwojowi osady. W czasach największej świetności Szprotawa była siedzibą Piastów głogowskich, a od 1331 pod zwierzchnictwem Czech, w 1407 zyskała prawo bicia własnej monety. W II połowie XV wieku stanowiła lenno węgierskie, zaś na przełomie XV i XVI wieku zarządzali tymi terenami polscy królewicze Jan I Olbracht i Zygmunt. W 1506 miasto ponownie dostało się pod zwierzchnictwo czeskie, od 1526 do 1724 było we władaniu Habsburgów, a następnie Prus, w 1746 znalazło się w rękach królów czeskich pochodzących z dynastii Jagiellonów[25]. Od początku XVIII nastąpił znaczny rozwój manufaktur, a w kolejnym stuleciu przemysłu m.in. metalurgicznego. W 1846 uruchomiono linię kolejową łączącą Szprotawę z Głogowem i Żaganiem, co przyniosło poniesienie rangi miasta oraz otwarcie drogi zbytu towarów. W 1897 rozpoczęła pracę gazownia miejska, a do 1936 większą część miasta objęto siecią wodociągów i kanalizacji. Podczas II wojny światowej istniały tu dwa obozy robocze dla jeńców radzieckich, podlegały one obozowi w Żaganiu. Podczas walk pomiędzy armią niemiecką a wkraczającymi oddziałami 13 armii i 4 armii pancernej I Frontu Ukraińskiego Armii Czerwonej (po wojnie w al. Niepodległości wzniesiono Pomnik Braterstwa Broni)[26] substancja miejska została zniszczona w 55%. Do 1947 wysiedlono za Odrę przedwojennych mieszkańców pochodzenia niemieckiego. Powstały Dolnośląskie Zakłady Odlewnicze, fabryka mebli, zakłady dziewiarskie, garbarskie i wytwórnia świec[27].

Demografia | edytuj kod

Źródło: [28][29][30][31] Według danych z 31 grudnia 2014 r. miasto miało 12 252 mieszkańców[32].

  • Piramida wieku mieszkańców Szprotawy w 2014 roku[31].


Zabytki | edytuj kod

Gotycki kościół pw. Wniebowzięcia NMP Renesansowy ratusz na szprotawskim rynku Kościół ewangelicki Zbawiciela (XVIII – XIX w.) powstały na fundamentach zamku książęcego

Według rejestru Narodowego Instytutu Dziedzictwa na listę zabytków wpisane są[33]:

  • miasto
  • kościół parafialny pod wezwaniem pw. Wniebowzięcia NMP, XIII/XIV wieku, XV-XVII wieku
  • kościół ewangelicki pod wezwaniem Zbawiciela, z 1747 roku, 1825 roku, powstały na fundamentach średniowiecznego zamku książęcego
  • klasztor magdalenek, pl. Kościelny 2, z XVII wieku
  • cmentarz żydowski, ul. Kraszewskiego, z połowy XIX wieku
  • mury obronne, z XIV wieku
  • ratusz, z lat 1583-1586, w XVII-XIX wieku
  • dom, pl. Ewangelicki 1, z XVI/XVII wieku, w 1840 roku
  • szkoła ewangelicka, pl. Ewangelicki 2, z 1773 roku
  • dom, pl. Ewangelicki 3
  • dom, ul. Konopnickiej 13, z 1899 roku, w 1904 roku
  • szkoła katolicka, pl. Kościelny 4, z 1598 roku, XVIII wieku /XIX wieku
  • dom, pl. Kościuszki 9, z XVIII wieku
  • dom, obecnie Biblioteka Miejska, ul. Niepodległości 16, z końca XIX wieku
  • domy, ul. Odrodzenia 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13
  • dom, ul. Świerczewskiego 2/3, z XVIII wieku -XIX wieku
  • budynki w zespole rzeźni, ul. Sobieskiego
  • ubojnia, z lat 1888-89
  • chłodnia i aparatownia, z 1909 roku
  • budynek administracyjno-mieszkalny, z lat 1888-89

Szprotawa – Iława

  • kościół filialny pod wezwaniem św. Andrzeja, z połowy XIII wieku, XVI-XIX wieku
  • dzwonnica-brama

Szprotawa – Puszczyków

inne zabytki:

Dzielnice i osiedla Szprotawy | edytuj kod

Osiedle mieszkaniowe powstałe na terenie szprotawskich koszar (2007 r.)

Terytorium miasta Szprotawa nie jest prawnie podzielone na dzielnice i osiedla (art. 5 ustawy o samorządzie gminnym z dnia 8 marca 1990 roku). Jednak mimo to w mieście istnieje podział poszczególnych jego części ze względów historycznych i położenia geograficznego. Nazwy dzielnic i osiedli są nazwami zwyczajowymi, które używane są powszechnie przez mieszkańców.

Dzielnice:

  • Śródmieście (Centrum)
  • Zabobrze (Os. Piastowskie, Puszczyków, Komarów)
  • Iława (Sowiny)

Osiedla mieszkaniowe:

  • Osiedle Słoneczne (dzielnica Śródmieście)
  • Osiedle B. Chrobrego (dzielnica Śródmieście)
  • Osiedle T. Kościuszki (dzielnica Śródmieście)
  • Osiedle Piastowskie (osiedle domków jednorodzinnych na Zabobrzu)
  • Osiedle Koszary (dzielnica Śródmieście)

Rozwój i przyszłość | edytuj kod

W przyszłości planuje się przyłączenie pobliskich wsi (m.in. Henryków, Nowa Kopernia, Wiechlice-Lotnisko, Dziećmiarowice) do miasta.

Szprotawa posiada strefę inwestycyjną o powierzchni 200 ha, w tym część należy do Wałbrzyskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej Invest-Park w ramach podstrefy Szprotawa. Znajduje się ona w większości na terenie dawnego radzieckiego lotniska wojskowego Szprotawa-Wiechlice. Dzięki utworzeniu strefy miasto ma szansę na nowe miejsca pracy i dalszy rozwój.

Przyroda | edytuj kod

Parki miejskie i skwery Park Göpperta Ogród jordanowski – zabytkowy park w centrum miasta nad rzeką Szprotawa Skwer Matuszkiewicza Skwer Czytelników

Transport | edytuj kod

Drogi krajowe i wojewódzkie przebiegające przez Szprotawę | edytuj kod

Droga krajowa nr 12 przebiegająca m.in. przez Kalisz, Radom czy Lublin,

Droga wojewódzka nr 297 z Nowej Soli do Pasiecznika m.in. przez Bolesławiec.

Ważniejsze drogi krajowe przebiegające w pobliżu Szprotawy | edytuj kod

Autostrada A4 (węzeł Krzyżowa z A18) 30 km od Szprotawy

Autostrada A18 (węzeł Golnice z DW297) 26 km od Szprotawy

Droga ekspresowa S3 (węzeł Nowe Miasteczko – w budowie) 20 km od Szprotawy

Transport publiczny | edytuj kod

Szprotawa aktualnie ma względnie dobrze rozwinięty transport publiczny.

We wrześniu 2019 roku została uruchomiona komunikacja gminna, która obejmuje aktualnie 3 linie:

1 - do Leszna Górnego (na stację PKP)

18 - do Żagania (w weekendy)

100 - do Zielonej Góry

Operatorem wszystkich linii jest Przedsiębiorstwo Transportowe Romex.

Ponadto organizowane sa kursy komercyjne linii 18 do Żagania w dni robocze, obsługuje je Miejski Zakład Komunikacyjny w Żaganiu. Funkcjonuje również komunikacja regionalna innych przewoźników, oraz sieć otwartych przewozów szkolnych.

Ze względu na położenie miasta przy Drodze Krajowej nr 12 oraz Drodze Wojewódzkiej nr 297, swoje przystanki ma tu kilka autobusów dalekobieżnych np. do Jeleniej Góry, Karpacza, Szczecina i Koszalina.

Głównym węzłem komunukacji regionalnej i dalekobieżnej jest Szprotawski Dworzec Autobusowy przy ul. Kolejowej, natomiast ruch miejski i podmiejski koncentruje się na przystanku Szprotawski Dom Kultury na pl. Mickiewicza. Skromy ruch międzynarodowy odbywa się na przystanku przy pl. Komuny Paryskiej.


Klimat (1979–2013) | edytuj kod

Sport | edytuj kod

Kluby sportowe

  • Klub Sportowy „Sprotavia” Szprotawa – klub piłkarski założony w 1946 roku. W sezonie 2018/19 występuje w IV lidze lubuskiej[35].
  • KS Szprotavia Szprotawa – sekcja koszykówki dziewcząt
  • Akayama Szprotawa – klub ju-jitsu
  • ULKS Uczniak Szprotawa – lekka atletyka, tenis stołowy
  • UKS Jedynka Szprotawa – sekcja siatkówki

Obiekty sportowe

Wspólnoty wyznaniowe | edytuj kod

Cerkiew greckokatolicka Przemienienia Pańskiego

Na terenie miasta działalność religijną prowadzą następujące Kościoły i związki wyznaniowe:

Współpraca międzynarodowa | edytuj kod

Miasta i gminy partnerskie:

Ludzie związani ze Szprotawą | edytuj kod

Znani ludzie urodzeni w Szprotawie

  • Janusz Kubicki – prezydent Zielonej Góry,
  • Halina Benedyk – polska piosenkarka
  • Monika Ciecierska – koszykarka, reprezentantka Polski
  • Heinrich Göppert – uznawany za twórcę paleobotaniki, dyrektor i założyciel wrocławskiego ogrodu botanicznego.
  • Heinrich Laube – dyrektor Teatru Narodowego w Wiedniu (do 1880 r.).
  • Klaus Hänsch – wiceprzewodniczący, a w latach 1994–1997 przewodniczący Parlamentu Europejskiego z ramienia Partii Europejskich Socjalistów.
  • Felix Matuszkiewicz – historyk Dolnego Śląska
  • Friedrich Gielczewsky – wynalazca
  • Jonas Scultetus – urodzony w 1603 r. w Szprotawie; pierwszy profesjonalny kartograf na Śląsku. W ostatnich latach życia piastował funkcję niemieckiego notariusza. Zmarł w 1664 r.
  • Tomasz Kiendyś – kolarz, urodzony w 1977 r. w Szprotawie.
  • Maciej Migas – reżyser i scenarzysta, urodzony w 1976 r. w Szprotawie.
  • Hieronim Szczegóła – historyk, profesor nauk humanistycznych, autor publikacji książkowych o ziemi szprotawskiej.
  • Maciej Boryna – publicysta, autor książek o ziemi szprotawskiej, urodzony w 1974 w Szprotawie

Honorowi obywatele miasta | edytuj kod

Zobacz też | edytuj kod

Przypisy | edytuj kod

  1. ↑ a b http://www.polskawliczbach.pl/Szprotawa, w oparciu o dane GUS.
  2. ↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2018r.
  3. ↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2011 r.. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2011-08-10. ISSN 1505-5507.
  4. ↑ a b Pruski dokument z roku 1750 ustalający urzędowe opłaty na Śląsku – "Wznowione powszechne taxae-stolae sporządzenie, Dla samowładnego Xięstwa Sląska, Podług ktorego tak Auszpurskiey Konfessyi iak Katoliccy Fararze, Kaznodzieie i Kuratusowie Zachowywać się powinni. Sub Dato z Berlina, d. 8. Augusti 1750"
  5. ↑ Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis online
  6. ↑ H. Markgraf, J. W. Schulte, "Codex Diplomaticus Silesiae T.14 Liber Fundationis Episcopatus Vratislaviensis", Breslau 1889
  7. ↑ "Codex Diplomaticus Maioris Poloniae", tomus II, Biblioteka Kórnicka, Poznań 1878, str. 292..
  8. ↑ "Topographia Bohemiae, Moraviae et Silesiae". Merian, Frankfurt am Main 1650, S. 181.
  9. ↑ a b Władysław Jan Grabski, "300 miast wróciło do Polski. Informator historyczny", PAX, Warszawa 1960, hasło Szprotawa, str. 453.
  10. ↑ Józef Lompa, „Krótki rys jeografii Śląska dla nauki początkowej”, Głogówek 1847, str.11.
  11. ↑ Szprotawa – Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, Tom_XII, str.33.
  12. ↑ Zarządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946 r. (M.P. z 1946 r. nr 44, poz. 85).
  13. ↑ Hieronim Szczegóła, A jednak Iława szprotawska, Nadodrze 1960, nr 6, s.13
  14. ↑ Słownik starożytności słowiańskich, t. 2, Wrocław 1964
  15. ↑ Hieronim Szczegóła: Historyczna Ilua najstarszą częścią Szprotawy wSzprotawski epizod Zjazdu Gnieźnieńskiego, Szprotawa 2000 (​ISBN 83-7268-002-7​)
  16. ↑ Andrzej Wałkówski: Stosunki polsko-niemieckie do 1000 roku w Szprotawski epizod Zjazdu Gnieźnieńskiego, Szprotawa 2000 (​ISBN 83-7268-002-7​)
  17. ↑ Hieronim Szczegóła: Szprotawski epizod Zjazdu Gnieźnieńskiego w 1000 roku w Szprotawa 1000–2000. W kręgu europejskich idei zjednoczeniowych (​ISBN 83-7268-003-5​), Szprotawa 2000
  18. ↑ J.G.Worbs: Geschichte des Herzogthums Sagan, Züllichau 1795
  19. ↑ Felix Matuszkiewicz: Geschichte der Stadt Sprottau, Sprottau 1908
  20. ↑ Wacław Aleksander Maciejowski, Pierwotne dzieje Polski i Litwy (...), Tom 3 z Historya prawodawstw słowiańskich, s. 380; 1846
  21. ↑ Joachim Lelewel, Polska wieków średnich, czyli Joachima Lelewela w dziejach narodowych polskich postrzeżenia, t. II, s. 25; 1856
  22. ↑ Ilwa w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. III: Haag – Kępy. Warszawa 1882.
  23. ↑ Nasz Dziennik Legendarny gród odnaleziony?, nr 49 (3370) z 27 lutego 2009
  24. ↑ Dokument szprotawski z 1260 roku
  25. ↑ Gustaw Antonowicz "Województwo zielonogórskie" Wyd. Krajowa Agencja Wydawnicza 1981 s. 87
  26. ↑ Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa ”Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939- 1945", Sport i Turystyka 1988, ​ISBN 83-217-2709-3​, str. 824
  27. ↑ Słownik geograficzno-krajoznawczy Polski, ElżbietaE. Bajkiewicz-Grabowska (red.), IwonaI. Swenson (red.), ZofiaZ. Aleksandrowicz, Warszawa: PWN, 1998, s. 818, ISBN 83-01-12677-9, OCLC 830195866 .
  28. ↑ Johann Georg Knie: Alphabethisch-Statistisch-Topographische Uebersicht der Dörfer, Flecken, Städte und andern Orte der Königl. Preuß. Provinz Schlesien, mit Einschluß des jetzt ganz zur Provinz gehörenden Markgrafthums Ober-Lausitz und der Grafschaft Glatz; nebst beigefügter Nachweisung von der Eintheilung des Landes nach den verschiedenen Zweigen der Civil-Verwaltung. Breslau 1830, S. 1023–1024.
  29. ↑ Landkreis Sprottau (poln. Szprotawa) (niem.). verwaltungsgeschichte.de. [dostęp 2018-11-25].
  30. ↑ Struktura ludności (pol.). szprotawa.org.pl. [dostęp 2018-11-25].
  31. ↑ a b Szprotawa polskawliczbach.pl, w oparciu o dane GUS.
  32. ↑ Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2010 r.). Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2011-06-10. ISSN 1734-6118.
  33. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. lubuskiego – stan na 31.12.2012 r.. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 121. [dostęp 6.3.13].
  34. ↑ European Climate Assessment & Dataset. [dostęp 2014-08-27].
  35. ↑ Strona klubu piłkarskiego Sprotavia Szprotawa (pol.). [dostęp 2009-03-16].
  36. ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-10-14] .
  37. ↑ Szprotawa – Miasta partnerskie
  38. ↑ Szprotawa – Umań, www.szprotawa.pl [dostęp 2016-11-10] .

Linki zewnętrzne | edytuj kod

Kontrola autorytatywna (miasto):
Na podstawie artykułu: "Szprotawa" pochodzącego z Wikipedii
OryginałEdytujHistoria i autorzy