Telsze w encyklopedii
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwaniaTelsze (lit. Telšiai, żmudz. Telšē) – miasto na Wysoczyźnie Żmudzkiej w północno-zachodniej Litwie położone na zachód od Szawli. Siedziba władz okręgu telszańskiego. Miejsce urodzin Gabriela Narutowicza i Rolandasa Paksasa.
Spis treści
Historia | edytuj kod
Telsze były stolicą jednego z traktów (powiatów) Księstwa Żmudzkiego. Pierwszy kościół drewniany ufundował w 1612 król Zygmunt III Waza (inne źródła podają datę 1547). Natomiast w roku 1626 dzierżawca królewszczyzny Paweł Sapieha, ufundował klasztor bernardynów, który władze carskie zamknęły w 1832. W czasie powstania listopadowego silny ośrodek partyzantki polskiej dowodzonej przez Józefa Jana Giedroycia[1]
Od 1926 kościół jest katedrą. Na jej dziedzińcu znajdują się groby księży rozstrzelanych przez Kozaków za udział w powstaniu styczniowym. W 1926 utworzona została diecezja telszańska; powołano też seminarium diecezjalne, zamknięte w 1946 i ponownie otwarte w 1989. W pobliżu katedry położony jest pałac biskupów z lat trzydziestych XX wieku. W 1932 powstało w Telszach muzeum z cennymi zbiorami malarstwa, mebli i sprzętu z siedzib ziemiańskich.
W 1940 roku Telsze wraz z całą Litwą znalazły się pod sowiecką okupacją. 25 czerwca 1941 roku, kilka dni po wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej, funkcjonariusze NKWD i żołnierze Armii Czerwonej zabrali z miejscowego więzienia 76 więźniów, których następnie zamordowali w lesie Rainiai[2]. W lipcu tegoż roku kolaborujący z Niemcami litewscy nacjonaliści zamordowali około 700 telszańskich Żydów[3].
W 1982 otwarto skansen budownictwa żmudzkiego.
W Telszach, w 1865 urodził się Gabriel Narutowicz, późniejszy prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, w tym samym roku Michał Wojnicz, odkrywca słynnego manuskryptu, a w 1878 Władysław Tryliński – polski inżynier komunikacji, wynalazca, twórca „trylinki”, współtwórca mostu w Maurzycach.
Zabytki | edytuj kod
- klasztor bernardynów z XVII w.
- katedra z XVIII w.
Sport | edytuj kod
- Džiugas Telsze – klub piłkarski.
Galeria | edytuj kod
Miasta partnerskie | edytuj kod
Zobacz też | edytuj kod
Przypisy | edytuj kod
- ↑ Wacław Schmitt, Józef Giedroyć, w: Polski Słownik Biograficzny, t. VII, Kraków 1948–1958, s. 429.
- ↑ Agnė Šiušaitė, Vytautas Landsbergis (red.): Forgotten Soviet War Crime. Rainiai in Lithuania, 24-25th June, 1941. Vilnius: UAB „Baltijos kopija”, 2007, s. 21–28. ISBN 9955-567-21-6. (ang.)
- ↑ Ruta Vanagaitė, Efraim Zuroff: Nasi. Podróżując z wrogiem. Warszawa: Wydawnictwo Czarna Owca, 2017, s. 170–176. ISBN 978-83-8015-426-1.
Linki zewnętrzne | edytuj kod
- Telsiai.info (lit.)
- Telsze, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 285 .
