Tlenki w encyklopedii
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwaniaTlenki – nieorganiczne związki chemiczne, zbudowane z tlenu i innego pierwiastka chemicznego. Powstają w wyniku reakcji pierwiastków z tlenem (utlenianie, spalanie) oraz rozkładu związków zawierających tlen. Najbardziej rozpowszechnionymi tlenkami są: woda (H2O), krzemionka, czyli główny składnik piasku kwarcowego (SiO2), dwutlenek węgla (CO2).
W chemii organicznej tlenkami określane są epitlenki, czyli związki, w których sąsiadujące atomy węgla oprócz wiązania węgiel-węgiel połączone są też mostkiem tlenowym, tworząc pierścień trójczłonowy.
Tlenki nieorganiczne są omówione w dalszej części artykułu.
Spis treści
- 1 Właściwości tlenków
- 2 Nazewnictwo tlenków
- 3 Otrzymywanie tlenków
- 4 Kwasowo-zasadowy charakter tlenków nieorganicznych
- 5 Podtlenki, nadtlenki, ponadtlenki i ozonki
- 6 Tlenki na Ziemi
- 7 Ważniejsze tlenki nieorganiczne
- 8 Bibliografia
- 9 Przypisy
Właściwości tlenków | edytuj kod
Właściwości fizyczne | edytuj kod
Tlenki mają bardzo różne własności fizyczne, które zależą od pierwiastka łączącego z tlenem: od substancji stałych o bardzo wysokich temperaturach topnienia (tlenek wolframu), przez ciecze (woda), po gazy (podtlenek azotu). Większość tlenków metali ma podobny, biały bądź szary kolor bez połysku, jednak znanych jest też wiele tlenków barwnych, np. czarny tlenek żelaza(II), czerwono-brązowy tlenek żelaza(III) (rdza), jaskrawoczerwony lub żółty tlenek rtęci(II) bądź zielony tlenek chromu(III) i in.
Właściwości chemiczne | edytuj kod
Tlen w tlenkach zawsze występuje na minus drugim stopniu utleniania (−II; nie dotyczy to nadtlenków i ponadtlenków). Mają one bardzo różne własności chemiczne w zależności od elektroujemności i stopnia utlenienia pierwiastka, z którym tlen tworzy wiązanie.
- właściwości redukująco-utleniające:
- utleniacze: tlenki łatwo oddające tlen, np. tlenek rtęci(II)
- reduktory: tlenki łatwo utleniające się, np. tlenek węgla(II)
- reaktywność chemiczna
- tlenki reaktywne, np. tlenki metali I grupy układu okresowego, tlenki azotowców i fluorowców
- tlenki mało aktywne chemicznie, np. dwutlenek krzemu
- właściwości kwasowo-zasadowe
- tlenki zasadowe: reagują z kwasami, dając sole, zazwyczaj alkalizują wodą (podwyższają odczyn pH)
- tlenki kwasowe: reagują z zasadami, dając sole, zazwyczaj zakwaszają wodą
- tlenki amfoteryczne: reagują zarówno z kwasami, jak i z zasadami, są to głównie tlenki pierwiastków grup przejściowych i tlenki metali z grup 13-15 + berylu.
- tlenki obojętne: nie reagują z kwasami ani z zasadami z wytworzeniem soli; należą do nich niektóre tlenki niemetali na niskich stopniach utlenienia, np. NO i CO oraz tlenki gazów szlachetnych
Jeżeli metal przejściowy tworzy tlenki na różnych stopniach utlenienia (np. mangan), właściwości kwasowe tlenku rosną wraz ze wzrostem stopnia utlenienia. Przykładowo, tlenki manganu to m.in. MnO, MnO2 lub Mn2O7:
Tlenek manganu(II), MnO z kwasami daje sole zawierające kation Mn2+:
MnO + H2SO4 → MnSO4 + H2OTlenek manganu(IV), MnO2 reaguje z mocnymi kwasami i mocnymi zasadami (nie reaguje z wodą):
MnO2 + 4KOH + 2H2O → K4[Mn(OH)8 MnO2 + 2H2SO4 → Mn(SO4)2 + 2H2O (sole manganu(IV) są nietrwałe i otrzymywanym produktem reakcji MnO2 z kwasami są zazwyczaj związki manganu(II), np. 2MnO2 + 2H2SO4 → 2MnSO4 + O2 + 2H2O)[1]Tlenek manganu(VII), Mn2O7, z wodą tworzy kwas nadmanganowy (HMnO4), a z zasadami sole, nadmanganiany (zawierające anion MnO4−)
Mn2O7 + H2O → 2HMnO4 Mn2O7 + 2KOH → 2KMnO4 + H2ONazewnictwo tlenków | edytuj kod
Zobacz więcej w artykule Nomenklatura chemii nieorganicznej, w sekcji Nomenklatura konstytucyjna (stechiometryczna).Do tworzenia nazw tlenków zazwyczaj stosuje się nomenklaturę konstytucyjną, w której stechiometrię związku oddaje się np. za pomocą przedrostków zwielokrotniających lub liczb Stocka (stopni utlenienia), np.
- K2O – tlenek dipotasu lub tlenek potasu
- CaO – tlenek wapnia
- Al2O3 – tritlenek diglinu lub tlenek glinu(III)
- CO – tlenek węgla lub tlenek węgla(II)
- CO2 – ditlenek węgla (zwyczajowo dwutlenek węgla) lub tlenek węgla(IV)
- MnO2 – ditlenek manganu lub tlenek manganu(IV)
Wyjątkiem są związki fluoru z tlenem, które są fluorkami (a nie tlenkami) ze względu na wyższą elektroujemność fluoru w stosunku do tlenu. Stąd związek OF2 to difluorek tlenu (a nie tlenek fluoru F2O).
Otrzymywanie tlenków | edytuj kod
1. Bezpośrednia synteza z pierwiastków – tym sposobem można otrzymać najwięcej tlenków.
2Ba + O2 → 2BaO S + O2 → SO2Prawie niemożliwe jest otrzymanie tlenków fluorowców poprzez ich spalanie. Jeżeli dany pierwiastek posiada różne tlenki, to zazwyczaj utlenia się do tlenku o niższej wartościowości. Natomiast podczas spalania metali alkalicznych nie otrzymuje się tlenków, lecz nadtlenki, a podczas spalania w czystym tlenie (poza litem) ponadtlenki. Podczas spalania cięższych metali alkalicznych w ozonie można otrzymać ozonki.
2. Utlenianie metali w reakcji aluminotermii:
3Fe3O4 + 8Al → 4Al2O3 + 9Fe Cr2O3 + 2Al → Al2O3 + 2Cr3. Utlenianie niższych tlenków:
2CO + O2 → 2CO2 4FeO + O2 → 2Fe2O34. Redukcja wyższych tlenków:
MnO2 + H2 → MnO + H2O Fe2O3 + C → 2FeO + CO5. Redukcja lub rozkład nadtlenków i ponadtlenków:
Na2O2 + 2Na → 2Na2O 2H2O2 → 2H2O + O26. Rozkład (analiza):
4MnO2 → 2Mn2O3 + O2 oraz dysproporcjonowanie niektórych tlenków: N2O3 → NO + NO27. Rozkład soli nietrwałych kwasów tlenowych:
CaCO3 → CaO + CO2 Na2SO3 → Na2O + SO28. Rozkład niektórych wodorotlenków:
2Al(OH)3 → Al2O3 + 3H2O Cu(OH)2 → CuO + H2O9. Rozkład nietrwałych kwasów tlenowych:
H2CO3 → CO2↑ + H2O H2SO3 → SO2↑ + H2O10. Reakcja kwasu utleniającego z reduktorem:
3C + 4HNO3 → 3CO2 + 4NO + 2H2OW niektórych przypadkach w celu otrzymania pożądanego tlenku konieczne jest użycie katalizatora, np.:
2SO2 + O2 —[katalizator V2O5→ 2SO3bądź utrzymanie specjalnych warunków otoczenia takich jak ciśnienie i temperatura.
Kwasowo-zasadowy charakter tlenków nieorganicznych | edytuj kod
(1) Tlenki większości niemetali w reakcji z wodą tworzą kwasy:
CO2 + H2O → H2CO3 SO3 + H2O → H2SO4(2) Tlenki metali alkalicznych i ziem alkalicznych (czyli litowce i berylowce bez berylu) w reakcji z wodą tworzą zasady:
Na2O + H2O → 2NaOH CaO + H2O → Ca(OH)2(3) Tlenki zasadowe reagują z kwasami:
CaO + 2HCN → Ca(CN)2 + H2O K2O + 2HNO2 → 2KNO2 + H2O(4) Tlenki kwasowe reagują z zasadami:
Cl2O7 + 2NaOH → 2NaClO4 + H2O CO2 + 2LiOH → Li2CO3 + H2O(5) i (6) Tlenki amfoteryczne mają właściwości kwasowe lub zasadowe w zależności od środowiska, w którym się znajdują. Np. tlenek glinu bądź tlenek cynku reaguje
(5) z mocnymi kwasami: Al2O3 + 6HCl → 2AlCl3 + 3H2O ZnO + 2HMnO4 → Zn(MnO4)2 + H2O (6) oraz z mocnymi zasadami: Al2O3 + 6NaOH + 3H2O → 2Na3[Al(OH)6 ZnO + Sr(OH)2 + H2O → Sr[Zn(OH)4Podtlenki, nadtlenki, ponadtlenki i ozonki | edytuj kod
Innym podziałem tlenków jest fakt występowania lub nie wiązań chemicznych tlen-tlen i inny pierwiastek – inny pierwiastek.
- podtlenki – zawierają wiązanie inny pierwiastek – inny pierwiastek np. N2O
- nadtlenki – zawierają mostki tlenowe (−O−O−) np. H2O2, Na2O2
- ponadtlenki – zawierają anion O2− np. KO2
- ozonki – zawierają anion O3− np. CsO3
Tlenki na Ziemi | edytuj kod
Zobacz więcej w artykule Skorupa ziemska kontynentalna, w sekcji Struktura wertykalna i skład chemiczny.Ważniejsze tlenki nieorganiczne | edytuj kod
Do najbardziej znanych tlenków zaliczyć można:
- H2O – tlenek wodoru, czyli woda;
- N2O – podtlenek azotu znany jako gaz rozweselający;
- SO2 – dwutlenek siarki obecny w spalinach przemysłowych, tworzy z wodą tzw. kwaśne deszcze;
- CO – tlenek węgla jest toksycznym gazem obecnym w spalinach; składnik gazu świetlnego;
- CO2 – dwutlenek węgla obecny w wodzie gazowanej oraz w wyziewach kominowych, spalinach; jest też jednym z gazów cieplarnianych;
- CaO – tlenek wapnia – czyli inaczej wapno palone; składnik zaprawy murarskiej;
- TiO2 – dwutlenek tytanu, składnik bieli tytanowej;
- SiO2 – krzemionka jest przetapiana na szkło.
Bibliografia | edytuj kod
- Stanisława Hejwowska, Ryszard Marcinkowski: Chemia. Wyd. 2. Cz. 1: Chemia ogólna i nieorganiczna. Wydawnictwo Pedagogiczne Operon, 2003. ISBN 83-7390-082-9. (pol.)
- Otrzymywanie oraz właściwości tlenków i wodorków. W: Stanisława Hejwowska: Chemia Vademecum maturalne. Gdynia: Wydawnictwo Pedagogiczne Operon, 2006, s. 44–45. ISBN 83-7461-299-1. (pol.)
Przypisy | edytuj kod
- ↑ Adam Bielański: Chemia ogólna i nieorganiczna. Wyd. VII, Warszawa: Państwowe Wydaw. Naukowe, 1981, s. 585. ISBN 83-01-02626-X