Włoszczowa w encyklopedii
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania Budynek Urzędu Miasta i Gminy WłoszczowaWłoszczowa – miasto powiatowe w Polsce w województwie świętokrzyskim. Siedziba władz gminy Włoszczowa i powiatu włoszczowskiego. Położone na Wyżynie Przedborskiej. W mieście funkcjonuje drobny przemysł drzewny, spożywczy, obróbki aluminium, budowlany oraz elektryczny. Według danych z 1 stycznia 2018 Włoszczowa liczyła 10 096 mieszkańców[1].
Spis treści
- 1 Położenie
- 2 Demografia
- 3 Zabytki
- 4 Historia
- 5 Herb Miasta Włoszczowa
- 6 Części miasta
- 7 Infrastruktura i transport
- 8 Ochrona środowiska
- 9 Oświata
- 10 Kultura
- 11 Sport
- 12 Wspólnoty wyznaniowe
- 13 Współpraca międzynarodowa
- 14 Zobacz też
- 15 Przypisy
- 16 Linki zewnętrzne
- 17 Bibliografia
Położenie | edytuj kod
Włoszczowa znajduje się we wschodniej części Niecki Włoszczowskiej na Wyżynie Przedborskiej. Północno-wschodnią granicę miasta wyznacza rzeka Czarna Struga należąca do dorzecza Pilicy. W południowej części miasta znajduje się niewielkie wapienne wzniesienie nazywane Czarnecką lub Ewińską Górą – najwyższy punkt w granicach miasta – 271 m n.p.m.
Według danych z 1 stycznia 2011 r. powierzchnia miasta wynosiła 30,30 km²[3].
Włoszczowa jest położona w historycznej Małopolsce, leżała w ziemi sandomierskiej[4], następnie w powiecie chęcińskim w województwie sandomierskim[5] oraz ziemi radomskiej[6].
W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa kieleckiego.
Demografia | edytuj kod
Według danych z 31 grudnia 2010 r. miasto miało 10 657 mieszkańców[7].
- Piramida wieku mieszkańców Włoszczowy w 2014 roku[8].
Zabytki | edytuj kod
W miejscowości można obejrzeć[9][10]:
- Ślady wczesnośredniowiecznego grodziska (kopiec św. Jana Nepomucena) z XII–XIII wieku. Prawdopodobnie było to grodzisko stożkowe z wieżą obronną. W odległości kilku metrów od podstawy kopca widać ślady fosy. Na jego szczycie znajduje się figura świętego Jana Nepomucena (stąd nazwa kopca) wykonana w stylu barokowym.
- Pozostałości założeń obronnych po dworze obronnym Szafrańców (herbu Stary Koń) z XVI wieku.
- Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny z XVII wieku, rozbudowany w XIX wieku. Wewnątrz barokowy obraz Matki Bożej ze św. Joachimem i Józefem z połowy XVII wieku. Zbudowany na planie krzyża. Bryła świątyni wybudowana w połowie XVII wieku. Mniejsza wieża – tzw. „sygnaturka” pochodzi z 1874 roku. Duża wieża (dzwonnica z zegarem) wzniesiona została ok. 1896 roku jako wotum dziękczynne ufundowane przez ocalałych po epidemii cholery.
- Kaplica Wszystkich Świętych wybudowana w latach 1786–1788 przez Ewę Małachowską żonę Mikołaja Małachowskiego (cm. parafialny z XVII w.) w stylu klasycystycznym.
- Figurki św. Floriana z pierwszej połowy XIX wieku w Rynku oraz z XVIII wieku przy ul. Kusocińskiego. W miejscu tej drugiej do połowy XVII wieku znajdował się modrzewiowy kościół parafialny pod wezwaniem św. Jakuba.
- Szkoła Podstawowa nr 1 (budynek z 1922 r.). W czasie okupacji hitlerowskiej w budynku szkoły mieścił się wojskowy szpital.
- Układ urbanistyczny centrum miasta z XVI w.
Historia | edytuj kod
Włoszczowa około 1913 Pomnik ku pamięci pomordowanych przez Niemcy hitlerowskie Włoszczowa w 1979 r.Kalendarium historii miasta[11][12]:
- Pierwsza wzmianka o Włoszczowie pochodzi z roku 1154. Wówczas Henryk Sandomierski przekazał miejscowość o nazwie Vloszcova Joannitom z Zagości.
- W XV wieku Piotr z Radomina z rodu Pierzchałów posiadał w pobliżu miejscowości gródek rycerski z wieżą, do której prowadził most
- Prawa miejskie nadane w 1539 roku przez króla Zygmunta I Starego staraniem starosty chęcińskiego Hieronima Szafrańca.
- XVI–XVII wiek – Włoszczowa znajduje się w rękach Szafrańców.
- w 1642 roku miały tu miejsce Objawienia Maryjne[13].
- Od II połowy XVII wieku wzmożone osadnictwo żydowskie. W języku jidysz miasto było określane jako Vlotscheve.
- Koniec XVIII wieku – miasto było własnością rodu Małachowskich, m.in. wojewody sieradzkiego Mikołaja Małachowskiego. Jego żona Ewa z Męcińskich zbudowała kaplicę cmentarną pw. Wszystkich Świętych.
- Według Skorowidzu Miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, t. III. województwo kieleckie, wyd. w Warszawie w 1925 r., Włoszczowa liczyła 5479 mieszkańców, w tym 2565 wyznania rzymskokatolickiego, 2910 mojżeszowego; narodowość polską podało 5322 mieszkańców, żydowską – 156, niemiecką – 1.
- Od września 1939 roku pod okupacją niemiecką w Generalnym Gubernatorstwie. We Włoszczowie w latach 1940–1942 istniało getto w rejonie ulicy Kilińskiego na południe od Rynku.
- We wrześniu 1942 roku hitlerowcy wysiedlili prawie całą ludność żydowską miasta[14].
- W 1969 roku powstaje największe włoszczowskie przedsiębiorstwo Zakład Stolarki Budowlanej Stolbud Włoszczowa.
- W 1980 roku oddany do użytku nowy szpital, który jako jeden z pierwszych w Polsce (jeszcze w okresie PRL) otrzymuje imię Jana Pawła II.
- W pierwszej połowie grudnia 1984 r. dwutygodniowy strajk młodzieży Zespołu Szkół Zawodowych przy ul. Wiśniowej w obronie krzyży usuniętych z sal lekcyjnych. Strajkującą młodzieżą opiekowali się księża Marek Łabuda i Andrzej Wilczyński (+ 2000) oraz prob. ks. Kazimierz Biernacki (+1986). Pamiątkowa tablica na budynku szkoły (Strajk szkolny we Włoszczowie (1984)).
- Początek lat 90. XX wieku – okres upadku wielu dużych zakładów pracy, między innymi PTSB „Transbud Kielce” Oddział VI Włoszczowa, PBR (Przedsiębiorstwo Budownictwa Rolniczego), STW (Spółdzielnia Transportu Wiejskiego) – w mieście panuje ogromne bezrobocie. Sytuacja nieco poprawia się dopiero dekadę później.
- W październiku 2006 miasto uzyskało ekspresowe połączenie kolejowe z Warszawą i Krakowem. Decyzję tę podjęto na skutek osobistych zabiegów ówczesnego ministra Gosiewskiego z Kancelarii Premiera RP, posła z tutejszego okręgu wyborczego. W tym celu przystosowano położoną na przebiegającej na zachód od miasta Centralnej Magistrali Kolejowej stację Włoszczowa Północ do obsługi pociągów pasażerskich[15].
- 3 czerwca 2007 koronacja Obrazu Najświętszej Maryi Panny Opiekunki Rodzin papieskimi diademami pobłogosławionymi przez papieża Benedykta XVI[16].
Herb Miasta Włoszczowa | edytuj kod
Wizerunek herbu ewoluował od połowy XVI w. W zasadzie nie zmieniała się jego górna część, czyli rysunek dwóch wież. Z prawej (heraldycznej) wygląda głowa białego konia – element herbu „Staż” Szafrańców – byłych właścicieli Włoszczowy. Z lewej głowa białego ptaka (nieznanego pochodzenia). Dolna część jest podzielona na dwie części. Po prawej stronie znajduje się połowa orła bez korony. Z lewej litera „K” w koronie – nawiązanie do przynależności do dawnego województwa kieleckiego.
Części miasta | edytuj kod
Można wyróżnić następujące osiedla[17]:
- „Miasto” – najstarsza miejska część Włoszczowy z XVI-wiecznym układem urbanistycznym.
- Podzamcze Włoszczowskie – miejsce początkowego osadnictwa.
- Włoszczówka (Przedmieście) – nazwa zapomniana, choć coraz częściej pojawiająca się na dokładniejszych mapach. Obecnie to część ulicy Partyzantów.
- Górki – uliczki na południe od Rynku, ul. Kilińskiego.
- Górajek – nazwa pochodzi od nazwiska dziedziczki Włoszczowy – Gorajskiej. Ulica Jędrzejowska oraz tzw. Górajek Beliński – droga wylotowa w kierunku Kielc.
- Zielonka – część ulicy Sienkiewicza w okolicy dworca PKS.
- Podlipie – Wylotówka na Jędrzejów, za linią kolejową Kielce-Częstochowa.
- Osiedla wzdłuż osi ulicy Wiśniowej – Osiedle Jana Brożka, Władysława Broniewskiego i Armii Krajowej.
- Północ – najmłodsza „dzielnica” osiedlowa przy linii kolejowej CMK.
- Potarganka – ulica Wiejska (dawniej ul. Gwardii Ludowej) od ul. Partyzantów do granic administracyjnych miasta. Ulica wytyczona została prawdopodobnie jeszcze w XVII lub XVIII w. i łączyła Włoszczowę z Chotowem i Olesznem. Nazwa Potarganka wprowadzona została jeszcze w pierwszej połowie XX wieku i miała złośliwy, pejoratywny charakter[18]. Nazwa przyjęła się i na stałe używana jest przez wielu mieszkańców miasta.
Infrastruktura i transport | edytuj kod
Włoszczowa – budynek stacyjny Włoszczowa PółnocTransport drogowy | edytuj kod
Przez Włoszczowę przebiegają drogi wojewódzkie:
- 786 Kielce – Częstochowa
- 742 Przygłów – Nagłowice
- 785 Włoszczowa – Ciężkowice
Transport kolejowy | edytuj kod
Włoszczowa posiada dwie stacje kolejowe:
- 61 Włoszczowa na trasie Kielce – Częstochowa.
- 4 Włoszczowa Północ na trasie Grodzisk Mazowiecki – Zawiercie (Centralna Magistrala Kolejowa).
Z tej stacji jeżdżą pociągi do Warszawy, Gliwic, Krakowa, Katowic, Krynicy, Poznania. Do roku 2012 na stacji zatrzymywał się także pociąg międzynarodowy „Vltava” do Pragi i Moskwy przez Terespol.
Transport lotniczy | edytuj kod
W mieście znajduje się prywatne śmigłowcowe lądowisko ZPUE Włoszczowa.
Ochrona środowiska | edytuj kod
Miasto Włoszczowa otoczone jest Włoszczowsko-Jędrzejowskim Obszarem Chronionego Krajobrazu. Miasto, podobnie jak cała gmina, objęte jest programem segregacji odpadów. Posiada własne składowisko odpadów na Kępnym Ługu oraz oczyszczalnię ścieków przy ul. Wiejskiej (wybudowana w połowie lat dziewięćdziesiątych XX wieku).
Oświata | edytuj kod
Szkoły podstawowe i gimnazja | edytuj kod
Oświata w mieście[19]:
- Zespół Placówek Oświatowych nr 1 im. Józefa Piłsudskiego.
- Zespół Placówek Oświatowych nr 2 im. Partyzantów Ziemi Włoszczowskiej.
Licea Ogólnokształcące | edytuj kod
Licea ogólnokształcące[20][21]:
- I Liceum Ogólnokształcące im. gen. Władysława Sikorskiego.
- II Liceum Ogólnokształcące im. Stefana Czarnieckiego przy ZSP nr 2.
- III Liceum Ogólnokształcące im. Stanisława Staszica przy ZSP nr 3.
Szkolnictwo wyższe | edytuj kod
- Politechnika Świętokrzyska w Kielcach, filia we Włoszczowie przy I Liceum Ogólnokształcącym im. gen. Władysława Sikorskiego.
Kultura | edytuj kod
Organizacje pozarządowe działające w zakresie kultury i lokalnego dziedzictwa:
- Włoszczowskie Towarzystwo Krzewienia Kultury – stowarzyszenie powstałe w roku 1959. Towarzystwo ufundowało pamiątkowy głaz na grobie barda ludowego Piotra Piecha z Kurzelowa i w odremontowanym wiatraku w Krasocinie, w którym urządzono Muzeum Chleba[22].
- Włoszczowskie Towarzystwo Historyczne – stowarzyszenie założone w roku 2007. Towarzystwo prowadzi działalność w zakresie pogłębiania i upowszechniania wiedzy historycznej w regionie, inicjowania badań nad przeszłością miasta Włoszczowa i powiatu włoszczowskiego, edukacji oraz ochrony zabytków kultury[23].
- Ochotnicza Straż Pożarna we Włoszczowie – organizacja utworzona w 1900 r., rozpoczęła działalność w 1901, w 1993 r. otrzymała statut i status stowarzyszenia; jednym z celów statutowych tej jednostki OSP jest działalność na rzecz kultury, sztuki, ochrony dóbr kultury i dziedzictwa narodowego.
Instytucje kultury:
- Dom Kultury
- Powiatowe Centrum Kulturalno-Rekreacyjne we Włoszczowie|Powiatowe Centrum Kulturalno-Rekreacyjne
- Miejska Biblioteka Publiczna
Sport | edytuj kod
W mieście, od 1947 roku, działa klub piłki nożnej, Hetman Włoszczowa, grający obecnie w IV lidze polskiej piłki nożnej. Od 2006 roku istnieje także drugi klub, Deko Włoszczowa.
Jest również klub piłki siatkowej dziewcząt UKS Victoria Włoszczowa
Wspólnoty wyznaniowe | edytuj kod
Większość mieszkańców miasta stanowią wierni Kościoła rzymskokatolickiego (dwie parafie). Pierwsza parafia rzymskokatolicka pw. św. Jakuba powstała prawdopodobnie w XIV wieku. Włoszczowa jest siedzibą dekanatu włoszczowskiego. Obecne parafie to: parafia pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny; parafia pw. bł. Józefa Pawłowskiego z grona 108 męczenników II wojny światowej (od 11 października 1999). Z Włoszczową jako miastem dzieciństwa związany był bp Mieczysław Jaworski, ur. w 1930 r., w latach 1982–2001 bp tyt. Rapidum i sufragan kielecki, zm. w. 2001 r. Popiersie w kościele Wniebowzięcia NMP z napisem: Nigdy stąd nie odszedłem.
Działalność religijną w mieście prowadzi także Kościół Chrześcijan Wiary Ewangelicznej, protestancka wspólnota o charakterze ewangelicznym. Działalność kaznodziejską prowadzi również zbór Świadków Jehowy[24][25].
Na terenie miasta działają następujące wspólnoty religijne:
- zbór „Wspólnota Ewangeliczna”, ul. Stefana Czarnieckiego 19
- zbór Włoszczowa (Sala Królestwa ul. Sobieskiego 84)[25]
Współpraca międzynarodowa | edytuj kod
Miasta i gminy partnerskie:
Burmistrzowie Włoszczowy od 1990 roku:
- Paweł Ameryk (1990–1998)
- Władysław Oksiński (1998–2002)
- Józef Grabalski (2002–2006)
- Bartłomiej Dorywalski (2006–2010, 2010–2014)
- Ireneusz Pietraszek (2010, jako komisarz)
- Grzegorz Dziubek (2014–obecnie)
Zobacz też | edytuj kod
- Synagoga we Włoszczowie
- Stary cmentarz żydowski we Włoszczowie
- Nowy cmentarz żydowski we Włoszczowie
Przypisy | edytuj kod
- ↑ a b Włoszczowa w liczbach, [w:] Polska w liczbach [online], polskawliczbach.pl [dostęp 2016-01-11] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2018r.
- ↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2013 r.. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2013-07-26. ISSN 1505-5507.
- ↑ Sobiesław Szybkowski: Kujawska szlachta urzędnicza w późnym średniowieczu (1370–1501). Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2006, s. 507. ISBN 83-7326-362-4
- ↑ Helena Madurowicz, Antoni Podraza: Regiony gospodarcze Małopolski zachodniej w drugiej połowie XVIII wieku. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1958, s. 63.
- ↑ Stanisław Kutrzeba: Skład Sejmu Polskiego 1493–1793 w: „Przegląd Historyczny”, tom II, nr 3, red. Jan Karol Kochanowski. Księgarnia Gebethnera i Wolffa, Warszawa 1906, s. 312.
- ↑ Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2010 r.), Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 10 czerwca 2011, ISSN 1734-6118 .
- ↑ Włoszczowa w liczbach, [w:] Polska w liczbach [online], polskawliczbach.pl [dostęp 2016-01-11] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ Włoszczowa – zabytki
- ↑ Powiat Włoszczowski – zabytki
- ↑ S. Janaczek, Włoszczowa. Zarys dziejów miasta do końca XVIII wieku, Włoszczowa 2007; Z Matką Bożą Opiekunką Rodzin na ziemi włoszczowskiej, red. ks. T. Gacia, Kielce 2006.
- ↑ Historia
- ↑ Julita Nedza, Z dziejów kultu łaskami słynącego obrazu Najśw. Maryi Panny we Włoszczowej, w: Nasza Przeszłość, t. 36, 1971, s. 190.
- ↑ Krzysztof Urbański, Anna Wilk: Wirtualny Sztetl: Historia – Społeczność żydowska przed 1989 – Włoszczowa – (pol.). Muzeum Historii Żydów Polskich, 2010-03-05. [dostęp 2012-07-12].
- ↑ Włoszczowa
- ↑ Koronacja obrazu
- ↑ Mapy. e – turysta: Włoszczowa
- ↑ Dzielnice Włoszczowy – Potarganka
- ↑ Zespoły placówek oświatowych
- ↑ Licea
- ↑ Oświata zawodowa
- ↑ Biblioteka
- ↑ Statut | Włoszczowskie Towarzystwo Historyczne, wth.wloszczowa.org [dostęp 2016-06-26] .
- ↑ Sala Królestwa Świadków Jehowy.
- ↑ a b Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-10-20] .
Linki zewnętrzne | edytuj kod
- Włoszczowa, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIII: Warmbrun – Worowo, Warszawa 1893, s. 721 .
- Historia żydowskiej społeczności we Włoszczowie na portalu Wirtualny sztetl
Bibliografia | edytuj kod
- Janaczek S., Włoszczowa. Zarys dziejów miasta do końca XVIII wieku, Włoszczowa 2007;
- Gacia T., Z Matką Bożą Opiekunką Rodzin na ziemi włoszczowskiej, red. ks. T. Gacia, Kielce 2006.