Województwo sieradzkie (I Rzeczpospolita)

Na mapach: 51°35′34,4400″N 18°43′49,4400″E/51,592900 18,730400

Województwo sieradzkie (I Rzeczpospolita) w encyklopedii

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania

Województwo sieradzkie (łac. Palatinatus Siradiensis) – jednostka terytorialna Korony Królestwa Polskiego, później Rzeczypospolitej Obojga Narodów istniejąca w latach 1339–1793, tworząca prowincję wielkopolską, obejmująca początkowo powierzchnię 8 912,87 km² z 4 powiatami, a po przyłączeniu Ziemi Wieluńskiej – 11 689,53 km² z 6 powiatami[3]. Siedzibą wojewody był Sieradz, a sejmiki ziemskie odbywały się w Szadku.

W XVII wieku w województwie sieradzkim szlachta stanowiła 4,66% mieszkańców[4].

Spis treści

Terytorium | edytuj kod

Gdy w XIV w. utworzono w Polsce województwa obejmujące terytoria dawnych księstw, istniejące wtedy księstwo sieradzkie przekształcono w województwo sieradzkie. Graniczyło ono od zachodu z ówczesnym województwem kaliskim i z księstwami śląskimi, a na północy, przez Ner, z województwem łęczyckim. Na wschodzie od województwa sandomierskiego oddzielała Sieradzkie Pilica (od Koniecpola aż po Białobrzegi). Od południa sąsiadowało ono z województwem krakowskim; część granicy stanowiła rzeka Liswarta.

Woj. sieradzkie obejmowało początkowo przestrzeń 8912,87 km² (ówczesnych / staropolskich 162 mil kw.; 1 mila staropolska = 7,5–8,5 km), a w jego skład wchodziły 4 powiaty: sieradzki, szadkowski, piotrkowski i radomszczański. Gdy do Korony w 1391 r. ostatecznie wróciła ziemia wieluńska, odebrana Władysławowi Opolczykowi przez króla Władysława Jagiełłę, została włączona do woj. sieradzkiego ok. roku 1420[5], powiększając obszar województwa o 2776,66 km² (ówczesnych 50 mil kw.) i dwa kolejne powiaty: wieluński i ostrzeszowski. Według danych z XVI w. w 4 powiatach woj. sieradzkiego było 127 parafii, 29 miast i 938 wsi, zaś na terenie ziemi wieluńskiej: 67 parafii, 13 miast i 182 wsie.

Administracja | edytuj kod

Woj. sieradzkie miało 2 senatorów większych (wojewodę i kasztelana sieradzkiego) i 3 mniejszych, tj. kasztelanów: rozpierskiego, spicymierskiego i konarskiego. Na terenie województwa były dwa starostwa grodowe: w Sieradzu, w Piotrkowie Trybunalskim oraz niegrodowe: Radomsk, Szadek, Tuszyn, Klonowa, Warta i inne. Na sejmikach wojewódzkich odbywanych w Szadku wybierano 4 posłów na Sejm i 2 deputatów do Trybunału Koronnego (dla Wielkopolski), który obradował w Piotrkowie.

Ziemia wieluńska rządziła się osobno, mając własnych urzędników ziemskich (począwszy od podkomorzego) i sądowych. Wybierała jednego senatora mniejszego, którym był kasztelan wieluński. Miała starostwa grodowe: wieluńskie i ostrzeszowskie, i niegrodowe: bolesławskie i grabowskie. Na własnych sejmikach odbywanych w Wieluniu obierano 2 posłów.

 Osobny artykuł: ziemia wieluńska.

Wojewoda sieradzki mianował podwojewodziego wieluńskiego i dowodził pospolitym ruszeniem tej ziemi. Ziemia wieluńska miała własny herb w postaci baranka z chorągiewką i krzyżem, podczas gdy herb województwa przedstawiał pół orła czarnego w czerwonym polu i pół lwa czerwonego w żółtym polu, w koronie złotej, pokrywającej obie głowy. (Jan Długosz o chorągwi sieradzkiej w bitwie pod Grunwaldem pisze jednak co następuje: „...w której jednej połowie znajdowało się pół orła białego na czerwonym polu, a w drugiej połowie pół płomienistego lwa na białym polu”). Województwa łęczyckie i sieradzkie za swój mundur obywatelski przyjęły kontusz karmazynowy, wyłogi granatowe i żupan biały.

Historia | edytuj kod

 Osobne artykuły: Prusy Południowe i województwo kaliskie (Królestwo Polskie).

Struktura terytorialno-administracyjna środkowej Polski uległa zasadniczym zmianom dopiero w wyniku II rozbioru. Sieradzkie weszło wówczas w skład prowincji zwanej Prusami Południowymi. Zaborca wprowadził departamenty, a organami władz administracyjno-skarbowych uczynił tzw. kamery. Stan ten utrzymał się w czasach Księstwa Warszawskiego i dopiero po utworzeniu Królestwa Polskiego departamenty przemianowano na województwa, jednak województwa sieradzkiego nie odtworzono. Sieradz wtedy został miastem obwodowym dla powiatu sieradzkiego i szadkowskiego w województwie kaliskim.

Zobacz też | edytuj kod

Przypisy | edytuj kod

  1. ↑ Stefan Krzysztof Kuczyński, Polskie herby ziemskie. Geneza, treści, funkcje, Warszawa 1993, s. 214.
  2. ↑ Tabela: Summaryusz Generalny wszelkich dochodów Rzeczypospolitey tak w Koronie iako i w Litwie z kalkulacyą mil kwadratowych, tak со do dymów, podatków, iako i ludzi, w: Dziennik rządowo-ekonomiczno handlowy. Zaymuiący różne Wiadomości, Rządowe, Handlowe, Ekonomiczne, Fabryczne, Kontraktowe na Dobra, Summy, i Produkta. Zajmujący 3 miesiące kwiecień may czerwiec 1790. R.5. T. II. Warszawa 1790.
  3. ↑ a b Adolf Pawiński: Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. T. 1: Wielkopolska. Warszawa: Gebethner i Wolff, 1883, s. 50.
  4. ↑ Jolanta Choińska-Mika, Między społeczeństwem szlacheckim a władzą. Problemy komunikacji: społeczności lokalne – władza w epoce Jana Kazimierza, Warszawa 2002, s. 20.
  5. ↑ MarekM. Koter MarekM., Historyczno-geograficzne podstawy oraz proces kształtowania się regionu łódzkiego., [w:] T.T. Marszał (red.), Miasto – region – gospodarka w badaniach geograficznych. W stulecie urodzin Profesora Ludwika Straszewicza, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2016, s. 131–161 .

Bibliografia | edytuj kod

Linki zewnętrzne | edytuj kod

Na podstawie artykułu: "Województwo sieradzkie (I Rzeczpospolita)" pochodzącego z Wikipedii
OryginałEdytujHistoria i autorzy