Wolbórz

Na mapach: 51°30′03″N 19°49′56″E/51,500833 19,832222

Wolbórz w encyklopedii

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii To jest najnowsza wersja przejrzana, która została oznaczona 11 kwi 2019. Od tego czasu wykonano 1 zmianę, która oczekuje na przejrzenie. Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania

Wolbórz – miasto w centralnej Polsce, położone w województwie łódzkim, w powiecie piotrkowskim, w gminie Wolbórz. Miejscowość jest siedzibą gminy Wolbórz. Do 1953 roku miejscowość była siedzibą gminy Bogusławice. W latach 1273–1795 miasto biskupów włocławskich[3] w powiecie piotrkowskim województwa sieradzkiego w końcu XVI wieku[4].

Według danych z 30 czerwca 2014 r. Wolbórz zamieszkiwało 2375 mieszkańców[1].

Nazwa Wolbórz pojawiła się na dobre w dwudziestoleciu międzywojennym XX w., wcześniej miejscowość nazywano Woybor, Voibor, Woibor, Wojbor, Olbórz, a w XVI w. pojawiły się nazwy Woyborz i Wolborz.[potrzebny przypis]

Spis treści

Położenie | edytuj kod

Miejscowość położona jest w rozwidleniu rzek Wolbórki i Moszczanki, przy drodze ekspresowej S8 z Warszawy do Katowic i Wrocławia, pomiędzy Tomaszowem Mazowieckim a Piotrkowem Trybunalskim.

W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa piotrkowskiego.

Historia | edytuj kod

Leszek Czarny wystawia przywilej na lokację na prawie niemieckim m. Wolborza i wsi w jego okręgu, 1273 r. Monument upamiętniający wymarsz wojsk Władysława Jagiełły pod Grunwald przed Pałacem Biskupów Kujawskich Plac im. Władysława Jagiełły w centrum miasta Szkoła podstawowa im. Władysława Jagiełły

Prace wykopaliskowe pokazują, że na terenie dzisiejszego Wolborza osadnictwo istniało już 4 tysiące lat temu. Pierwsza udokumentowana wzmianka o Wolborzu pojawiła się w falsyfikacie mogileńskim antydatowanym na 1065 r. Wolbórz był wtedy centrum opola, a później został przekształcony w kasztelanię.

Wolbórz był miastem rezydencjonalnym biskupów włocławskich. W XIII w. był już znaczącą osadą, co potwierdziło uzyskanie praw miejskich (na prawie średzkim) w 1273 r. (16 lat po Krakowie) z nadania Leszka Czarnego. Lokacja została potwierdzona w 1357 r. (tym razem na prawie magdeburskim), a miasto stało się centrum okolicy. Miasto miało komorę celną i własne władze samorządowe. Rozwijał się handel, rzemiosło i oświata. Wolborzanie jeździli do Krakowa, by kształcić się w tamtejszej Akademii lub korzystali z jej filii zorganizowanej w Wolborzu. Pracowało w niej siedmiu profesorów. Miała prawo nadawania stopni naukowych bakałarza filozofii i nauk wyzwolonych.

9 września 1409 r. Władysław Jagiełło wydał w Wolborzu odezwę skierowaną do duchowieństwa, panów świeckich i książąt chrześcijańskich, przedstawiającą 29 artykułów obwiniających zakon krzyżacki. Miasto było również miejscem koncentracji dla rycerstwa z Małopolski i wschodnich ziem Korony zarówno przed bitwą pod Grunwaldem, jak i przed kolejnymi wyprawami króla Jagiełły przeciwko Krzyżakom[5].

Wiek XV i XVI to dalszy rozwój Wolborza, głównie gospodarczy. Miasto posiadało około 100 warsztatów sukienniczych, liczne warsztaty piwowarskie, rozwijały się inne cechy, zbudowano 6 młynów. Okręg powiększył się terytorialnie o kilka wsi, którym przyznawano prawa lokacyjne.

W 1521 r. Wolbórz posiadał 5 kościołów:

  • kościół farny św. Mikołaja
  • kościół św. Krzyża
  • kościół szpitalny św. Leonarda nad Wolbórką (szpital istniał w mieście od 1446 r.)
  • kościoły św. Trójcy i św. Ducha (przy obu istniały szpitale)

W późniejszym czasie wybudowano jeszcze kościół św. Anny. Wszystkie świątynie, oprócz kościoła farnego, były małe i drewniane - niektóre dokumenty nazywają je kaplicami.

W 1536 i 1548 r. miasto było niszczone przez pożary. Jego odbudowę ułatwiły zwolnienia z podatków dotyczące zarówno miasta jak i jego mieszkańców, a także zapomogi przekazywane przez lenników królewskich (m.in. księcia pruskiego Albrechta). W 1538 r. kościół św. Mikołaja stał się prepozyturą, a później (w 1544) kolegiatą.

W latach 1553–1569 wójtem Wolborza był wybitny polski pisarz polityczny okresu renesansu i sekretarz króla Zygmunta I Starego (w latach 1547–1553) – Andrzej Frycz Modrzewski.

Po II rozbiorze Wolbórz znalazł się w granicach Królestwa Pruskiego, w którym pozostawał aż do 1807, kiedy to znalazł się w Księstwie Warszawskim. Gdy kongres wiedeński w 1815 zdecydował o powstaniu Królestwa Kongresowego, Wolbórz znalazł się w jego granicach.

W 1819 r. zaborczy rząd carski, żeby ukarać wolborzan za ich patriotyzm, odebrał świątyni św. Mikołaja tytuł kolegiaty, który odzyskała dopiero w 2008 r.[6]

Mieszkańcy Wolborza brali czynny udział w powstaniu styczniowym, za co karą była utrata praw miejskich. Miasto objął ukaz carski z 30 maja 1870 zmniejszający liczbę miast w guberniach Kraju Priwiślańskiego. Ukaz działał wstecz i odbierał prawa z dniem 23 stycznia przyłączając jednocześnie Wolbórz do gminy Bogusławice.

We wrześniu 1939 walki z wojskami hitlerowskimi znane jako bitwa pod Piotrkowem Trybunalskim[7]. Podczas okupacji niemieckiej podczas II wojny światowej Niemcy mordowali Polaków a także wywieźli do łódzkiego getta wszystkich miejscowych Żydów.

W dniu 1 stycznia 2011 r., po 140 latach, Wolbórz odzyskał prawa miejskie[8].

Demografia | edytuj kod

  • Piramida wieku mieszkańców Wolborza w 2014 roku[2].


Zabytki | edytuj kod

Kolegiata św. Mikołaja w Wolborzu Miejski Ośrodek Kultury im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego

Interesujące jest zabytkowe i nieczęsto spotykane założenie urbanistyczne starej części Wolborza – w formie tak zwanej owalnicy umiejscowionej w widłach dwóch rzek, Moszczanki i Wolbórki, między którymi położona jest najstarsza część Wolborza.

Placówki o charakterze muzealnym | edytuj kod

Sport | edytuj kod

Ludzie związani z Wolborzem | edytuj kod

  • Antoni Bonawetura Majewski (1783–1843) – polski wojskowy, major WP, komendant inwalidów w Wolborzu
  • Edward Mąkosza (1886–1974) – polski kompozytor, pedagog, dyrygent, organista, etnomuzykolog, twórca chóru mieszanego i orkiestry dętej w Wolborzu
  • Andrzej Frycz Modrzewski (1503–1572) – polski twórca i pisarz polityczny okresu renesansu (urodzony i zmarły w Wolborzu)
  • Waldemar Goszcz (1973–2003) – polski piosenkarz, aktor, model (urodzony w Wolborzu, pochowany na miejscowym cmentarzu)
  • Marek Ojrzanowski – generał WP
  • Bolesław Wróblewski (1862–1951) – polski duchowny katolicki, poseł na Sejm Ustawodawczy II RP, proboszcz wolborski w latach 1906-1910, prezes Ochotniczej Straży Pożarnej w Wolborzu
  • Stanisław Jaworski (1916–1998) – urodzony w Wolborzu, żołnierz AK, dowódca oddziału partyzanckiego, w powojennym zbrojnym podziemiu antykomunistycznym (KWP)

Przypisy | edytuj kod

  1. ↑ a b Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2013 r.. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2013-07-26. ISSN 1505-5507.
  2. ↑ a b http://www.polskawliczbach.pl/Wolborz, w oparciu o dane GUS.
  3. ↑ Przeszłość administracyjna ziem województwa łódzkiego, w: Rocznik Oddziału Łódzkiego Polskiego Towarzystwa Historycznego, Łódź 1929, s. 15.
  4. ↑ Województwo sieradzkie i województwo łęczyckie w drugiej połowie XVI wieku. Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 1998, s. 67.
  5. ↑ A. Nadolski, Grunwald 1410, Bellona (wydawnictwo), (wyd. II, 2008 r.), str. 34.
  6. ↑ Abp 022-776/08 Dekret w sprawie przywrócenia kościołowi św. Mikołaja w Wolborzu tytułu kolegiaty, Łódź 6 lipca 2008 r.
  7. ↑ Wojciech Jankowski, Mały przewodnik po Polsce, Wydawnictwo Sport i Turystyk Warszawa 1983 ​ISBN 83-217-2329-2​ s. 332
  8. ↑ Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 27 lipca 2010 r. (Dz.U. z 2010 r. nr 138, poz. 929)

Bibliografia | edytuj kod

  • Stefan Siniarski, Kalendarz z dziejów Wolborza 1065-1982, Warszawa 1984.
  • red. Zenon Puchała, „Wolbórz w latach 1983-2007. Kalendarium, Wolbórz 2009.
  • Halina Irena Szumił, Wolbórz na przestrzeni wieków, Wolbórz-Lublin 2003. ​ISBN 83-7300-290-1​
  • Władysław Ziółek, Dekret w sprawie przywrócenia kościołowi św. Mikołaja w Wolborzu tytułu kolegiaty, Łódź 6 lipca 2008 r. Abp 022-776/08

Linki zewnętrzne | edytuj kod

Kontrola autorytatywna (osoba):
Na podstawie artykułu: "Wolbórz" pochodzącego z Wikipedii
OryginałEdytujHistoria i autorzy