Wykładnia prawa

Wykładnia prawa w encyklopedii

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania

Wykładnia prawa (także interpretacja prawa (przyjmuje się, że wyrazy „wykładnia” i „interpretacja” są synonimami), wykładnia przepisów prawa, wykładnia tekstu prawnego) – pojęcie języka prawnego i języka prawniczego, które oznacza, zależnie od kontekstu:

  • wykładnię prawa w ujęciu pragmatycznym, czyli proces (zespół czynności) zmierzający do ustalenia znaczenia przepisu prawa (wykładnia prawa sensu stricto) i ustalenia treści zawartych w nim norm prawnych (wykładnia prawa sensu largo);
  • wykładnię prawa w ujęciu apragmatycznym, czyli rezultat wykładni prawa w ujęciu pragmatycznym, tj. ustalone w jej toku znaczenie przepisu lub treść normy prawnej.

Przyczyny powodujące konieczność stosowania wykładni:

  • omyłki językowe powstałe przy formułowaniu przepisów;
  • zmiany społeczno-gospodarcze lub polityczne;
  • zbyt ogólny charakter normy prawnej.

Spis treści

Dyrektywy wykładni | edytuj kod

Przez dyrektywy wykładni rozumie się dyrektywy rządzące wykładnią w ujęciu pragmatycznym. Teoria prawa wyróżnia dwie zasadnicze grupy dyrektyw wykładni prawa:

  • dyrektywy językowe,
  • dyrektywy pozajęzykowe.

W celu ustalenia rzeczywistej woli ustawodawcy, żadna z dyrektyw nie może być stosowana z pominięciem pozostałych.

Językowe dyrektywy wykładni | edytuj kod

W tej grupie dyrektyw mieszczą się m.in. następujące wskazówki: Zwroty użyte w tekście prawnym mogą mieć swoiste znaczenie, odmienne od tego, jakie nadaje się danemu słowu lub słowom w języku potocznym. Jeżeli takie szczególne znaczenie zostało określone przez ustawodawcę, należy się nim konsekwentnie posługiwać w całym akcie prawnym. Szczególne znaczenie słowa może wynikać wyraźnie z przepisu, zawierającego tzw. słowniczek. Ustawodawca może także konstruować zupełnie nowe terminy, nadając im swoiste znaczenie.

Przykład 1. Ustawa z 26.01.1982 r. – Karta Nauczyciela (Dz.U. z 2019 r. poz. 2215) modyfikuje znaczenie terminu „nauczyciel”. W myśl tej ustawy, „nauczycielami” są także osoby, które nie zajmują się bezpośrednio przekazywaniem wiedzy (np. bibliotekarze lub logopedzi zatrudniani w szkołach), a równocześnie nie są nimi dla ustawodawcy np. prywatni korepetytorzy.

Przykład 2. „Członkiem rodziny” osoby podlegającej powszechnemu ubezpieczeniu zdrowotnemu jest wyłącznie:

a) dziecko własne, dziecko małżonka, dziecko przysposobione, wnuka albo dziecko obce, dla którego ustanowiono opiekę, albo dziecko obce w ramach rodziny zastępczej, do ukończenia przez nie 18 lat, a jeżeli kształci się dalej – do ukończenia 26 lat, natomiast jeżeli posiada orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności lub inne traktowane na równi – bez ograniczenia wieku, b) małżonek, c) wstępni pozostający z ubezpieczonym we wspólnym gospodarstwie domowym

– art. 5 pkt 3 ustawy z 27.08.2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz.U. z 2020 r. poz. 1398). Jest to tzw. definicja legalna, mająca znaczenie tylko dla tej ustawy.

W braku dostatecznego uzasadnienia dla nadania słowom szczególnego znaczenia, przyjmuje się znaczenie, jakie wynika z języka potocznego.

Znaczenie zwrotów i zdań, powstałych z połączenia kilku wyrazów, należy ustalać zgodnie z zasadami gramatyki języka, w którym przepis został sformułowany.

Użycie spójników ma szczególne skutki dla wykładni. Przykład 1. Art. 201 § 1 kodeksu spółek handlowych: Zarząd prowadzi sprawy spółki i reprezentuje spółkę. – spójnik „i” (podobnie jak „oraz”) oznacza koniunkcję (zarząd spółki z ograniczoną odpowiedzialnością nie może być upoważniony tylko do prowadzenia spraw spółki albo tylko do reprezentacji. Zawsze jest umocowany zarówno do działania „wewnątrz”, jak i „na zewnątrz” spółki, tzn. także do zawierania czynności prawnych ze skutkiem bezpośrednio dla samej spółki. Odpowiada więc za całokształt jej bieżącej działalności).

Przykład 2. Art. 35 ust. 2 ustawy o finansach publicznych: Głównym księgowym może być osoba, która: 4) ukończyła: a) ekonomiczne jednolite studia magisterskie, ekonomiczne wyższe studia zawodowe, uzupełniające ekonomiczne studia magisterskie lub ekonomiczne studia podyplomowe i posiada co najmniej 3-letnią praktykę w księgowości, lub b) średnią, policealną lub pomaturalną szkołę zawodową o kierunku rachunkowość i posiada co najmniej 6-letnią praktykę w księgowości. – spójnik „lub” oznacza, że wystarcza spełnienie jednej z alternatywnych przesłanek (alternatywa nierozłączna), ale mogą być także jednocześnie spełnione obie przesłanki (główny księgowy jednostki sektora finansów publicznych może być absolwentem liceum ekonomicznego i jednocześnie spełniać wymaganie wyższego wykształcenia na kierunku ekonomicznym).

Przykład 3. Art. 39 § 1 kodeksu cywilnego: Kto jako organ osoby prawnej zawarł umowę w jej imieniu nie będąc jej organem albo przekraczając zakres umocowania takiego organu, obowiązany jest do zwrotu tego, co otrzymał od drugiej strony w wykonaniu umowy, oraz do naprawienia szkody, którą druga strona poniosła przez to, że zawarła umowę nie wiedząc o braku umocowania. – spójnik „albo” oznacza alternatywę rozłączną (dla powstania obowiązku zwrotu i odszkodowania wystarczy stwierdzenie jednej z dwóch okoliczności: 1) ktoś działał jako rzekomy organ osoby prawnej, albo 2) ktoś pełnił funkcję organu lub członka organu, ale przekroczył umocowanie; okoliczności te nie mogą wystąpić łącznie

Rodzaje wykładni prawa | edytuj kod

Ze względu na dokonującego
  1. Autentyczna – przez prawodawcę
  2. Formalna – przez organy państwa
  3. Legalna – przez organ upoważniony przez prawodawcę
  4. Operatywna – przez organ stosujący prawo (np. sądy)
  5. Doktrynalna – przez przedstawiciela nauk prawniczych
  6. Nieoficjalna – przez prawników dla potrzeb różnych podmiotów
Ze względu na metodę
  1. Językowa – na podstawie analizy języka przepisu
  2. Systemowa – na podstawie systemu prawa, w którym funkcjonuje przepis
  3. Celowościowa – (teleologiczna) na podstawie celu, jaki ma realizować przepis
  4. Funkcjonalna – na podstawie funkcji przepisu
  5. Prowspólnotowa – w oparciu o treść prawa Unii Europejskiej (wykładnia prowspólnotowa)
  6. Logiczna – na podstawie zasad logiki, poprzez zastosowanie wnioskowań prawniczych (porównanie)
  7. Historyczna – na podstawie kontekstu historycznego
  8. Porównawcza – na podstawie porównania podobnych przepisów z innych krajów
Ze względu na uzyskany na podstawie różnych wykładni efekt
  1. Literalna – zakres zastosowania przepisu będzie taki sam jak w przypadku użycia wykładni językowej
  2. Rozszerzająca – wybrane zostanie szersze znaczenie przepisu niż w przypadku zastosowania wykładni językowej
  3. Zawężająca – wybrane zostanie węższe znaczenie przepisu niż w przypadku zastosowania wykładni językowej

Reguły wnioskowań prawniczych

  1. Rozumowanie a contrario – niestosowanie przepisu do sytuacji, do których nie odnosi się on wprost
  2. Rozumowanie per analogiam – zastosowanie do sytuacji nieregulowanych przez przepisy – przepisów regulujących podobne sytuacje
  3. Rozumowanie z celu na środki – jeśli dozwolony jest cel, dozwolone są także prowadzące do niego środki
  4. Wnioskowanie reductio ad absurdum – sprowadzenie do absurdu; zaniechanie rozumowania w przypadku uzyskania nonsensownych wniosków
  5. Wnioskowanie a fortiori:
  • a minori ad maius – wnioskowanie z mniejszego na większe (komu nie wolno mniej, temu tym bardziej nie wolno więcej)
  • a maiori ad minus – wnioskowanie z większego na mniejsze (komu wolno więcej, temu tym bardziej wolno mniej)

Clara non sunt interpretanda a omnia sunt interpretanda | edytuj kod

Rzymskie paremie wyrażają dwa stanowiska dotyczące zasadności stosowania wykładni.

Clara non sunt intepretanda (łac. nie dokonuje się wykładni tego, co jasne) reprezentuje pogląd o braku konieczności dokonywania wykładni przepisów prawa, gdy przepisy wydają się jasne i zrozumiałe. Za tym rozwiązaniem przemawia szybkość i wygoda uzyskiwania norm prawnych z przepisów prawnych. Jednakże interpretując przepisy w ten sposób korzysta się z już dokonanej w przeszłości pewnej wykładni, co może powodować powielanie jej błędów i dezaktualizację norm w miarę upływu czasu.

Omnia sunt intepretanda (łac. wszystko wymaga wykładni) reprezentuje stanowisko o konieczności dokonywania wykładni przepisów prawa przy każdorazowej ich interpretacji. Rozwiązanie to zwiększa ilość czynności między odczytaniem przepisu prawnego a uzyskaniem normy prawnej, lecz zwiększa szansę na uzyskanie aktualnej i prawidłowej normy.

Zobacz też | edytuj kod

Bibliografia | edytuj kod

  • Lech Morawski: Zasady wykładni prawa, TNOiK, Toruń 2006, ​ISBN 978-83-7285-308-0​.
  • Maciej Zieliński: Wykładnia prawa. Zasady - reguły - wskazówki, wyd. 7, Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2017, ​ISBN 978-83-8092-950-0​.
  • Sławomira Wronkowska, Zygmunt Ziembiński: Zarys teorii prawa, Ars boni et aequi, Poznań 2001, ​ISBN 83-87148-10-5​.
  • Sławomira Wronkowska: Podstawowe pojęcia prawa i prawoznawstwa. Wydanie 3. Poznań: Wydawnictwo „Ars boni et aequi”, 2005. ​ISBN 83-87148-66-0​.
Na podstawie artykułu: "Wykładnia prawa" pochodzącego z Wikipedii
OryginałEdytujHistoria i autorzy