Alpy

Alpy w encyklopedii

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania Zdjęcie satelitarne Alp Grań główna Alp zaznaczona żółtą linią Alpy na włoskiej mapie z roku 1899 Mont Blanc Masyw Monte Rosa ze szczytem Dufourspitze Grandes Jorasses Eiger

Alpy (fr. Alpes, niem. Alpen, wł. Alpi, słoweń. Alpe, ret. Alps) – najwyższy łańcuch górski Europy, ciągnący się łukiem od wybrzeża Morza Śródziemnego w okolicy Savony po dolinę Dunaju w okolicach Wiednia. Łańcuch ma długość około 1200 km, szerokość od 150 do 250 km i zajmuje powierzchnię około 220 tys. km².

Grań główna Alp biegnie od przełęczy Bocchetta di Altare (daw. nazwa Colle di Cadibona), która oddziela Alpy od Apeninów[1], najpierw w kierunku południowo-zachodnim, następnie północno-zachodnim, północnym i na najdłuższym odcinku w kierunku północno-wschodnim aż do Höflein an der Donau na północnym skraju Lasu Wiedeńskiego.

Najwyższym szczytem Alp, a zarazem całej Europy, jest położony na granicy francusko-włoskiej Mont Blanc (wł. Monte Bianco). Wznosi się na wysokość 4809 m n.p.m.

Alpy położone są na terytorium kilku państw europejskich, są to od południowego-zachodu: Monako, Francja, Włochy, Szwajcaria, Liechtenstein, Niemcy, Austria, Słowenia, Węgry. Niektóre z nich, w których Alpy zajmują znaczącą część terytorium, nazywane są często alpejskimi.

Spis treści

Nazwa | edytuj kod

Pochodzenie nazwy jest niepewne, niektórzy wiążą ją z celtyckim rdzeniem alb, oznaczającym „wysokość”, inni natomiast wskazują na łaciński przymiotnik albus – „biały”, co miało odnosić się do ośnieżonych szczytów Alp. Ta druga hipoteza jest wątpliwa, zważywszy, że na terenie całego łańcucha określenie „alp” odnosi się do wysokogórskich pastwisk (w Polsce nazywanych halami), a nie do szczytów górskich.

Geologia | edytuj kod

Alpy zostały wypiętrzone w orogenezie alpejskiej jako część większego systemu górskiego – łańcucha alpejsko-himalajskiego. Alpy mają budowę fałdowo-płaszczowinową. W krajobrazie wysokogórskim dominują strzeliste szczyty, kotły polodowcowe oraz doliny U-kształtne.

Klimat | edytuj kod

Alpy leżą na pograniczu dwóch stref klimatycznych. Skłon zachodni i północny pozostaje pod wpływem klimatu umiarkowanego, skłon południowy – podzwrotnikowego. Średnia temperatura lipca u podnóży gór wynosi od +8 °C w Alpach Nadmorskich, do -2 °C w Alpach Austriackich i od +19 °C na północnym skłonie do +24 °C na południu. Temperatura obniża się stopniowo wraz ze wzrostem wysokości.

Najwięcej opadów otrzymują Alpy Zachodnie – do 4000 mm rocznie, Alpy Wschodnie ok. 2500-3000 mm, najniższe opady (poniżej 500 mm) notowane są w wewnętrznych kotlinach Alp Wschodnich. Charakterystycznym zjawiskiem są silne, ciepłe wiatry fenowe. Alpy są obszarem źródłowym wielu rzek Europy Zachodniej. Biorą tu swój początek: Adyga, Pad i większość jego dopływów (m.in.: Ticino, Adda, Oglio), Rodan i jego dopływy (Durance i Isère), Ren i jego dopływ Aare oraz wiele rzek dorzecza Dunaju (m.in.: Lech, Inn, Salzach, Aniza, Raba, Mura, Drawa i Sawa). Szerokie, wychodzące na przedpole Alp doliny wypełniają miejscami rozległe polodowcowe jeziora, m.in.: Genewskie, Czterech Kantonów, Bodeńskie, Garda, Como i Maggiore.

Fauna | edytuj kod

Ssaki:

Ptaki:

Płazy:

Ochrona | edytuj kod

Dużo endemicznych gatunków roślin i zwierząt. Stworzono wiele parków narodowych i rezerwatów.

Podział | edytuj kod

Podział geograficzny | edytuj kod

W podstawowym podziale wyróżnia się dwie części: wyższe Alpy Zachodnie oraz niższe Alpy Wschodnie. Granica przebiega obniżeniem Jeziora Bodeńskiego, doliną górnego Renu, przełęczą Splügen i Doliną Spluga (Val San Giacomo), aż do jeziora Como.

Tak przyjęty podział na Alpy Wschodnie i Alpy Zachodnie nie jest kwestią arbitralnych ustaleń, lecz posiada istotne uzasadnienie w odmienności geologicznej budowy Alp Wschodnich i Alp Zachodnich.[potrzebny przypis]

Podział geologiczny | edytuj kod

Ponadto, zwłaszcza w Alpach Wschodnich, na podstawie budowy geologicznej wyróżnia się:

Podział na pasma | edytuj kod

Granica Alp Zachodnich i Wschodnich Podział Alp Zachodnich na pasma (według SOIUSA)

Nie istnieje jeden oficjalny, uniwersalny podział Alp używany we wszystkich krajach alpejskich, mimo podejmowanych prób stworzenia międzynarodowej klasyfikacji Alp.

Podział Alp według SOIUSA:

Podział Alp Wschodnich na pasma (według SOIUSA) Podział Alp Wschodnich na pasma (według AVE)

Podział Alp Wschodnich według AVE:

Szczyty | edytuj kod

Liskamm - północna ściana Weisshorn Aiguille du Dru

Najwyższe | edytuj kod

Najwybitniejsze | edytuj kod

Najbardziej znaczące dla wspinaczki | edytuj kod

Przełęcze | edytuj kod

Col Major, Skała Tourette’a (4759 m) i Monte Bianco de Courmayeur widziane z wierzchołka Mont Blanc
  • Col Major – 4730 m n.p.m. (najwyższa przełęcz Europy),
  • Sesiajoch – 4424 m n.p.m.,
  • Col de la Brenva – 4333 m n.p.m.,
  • Domjoch – 4286 m n.p.m.,
  • Lysjoch – 4277 m n.p.m.,
  • Mischabeljoch – 3856 m n.p.m.,
  • Alphubel Pass – 3802 m n.p.m.,
  • Adler Pass – 3798 m n.p.m.,
  • Moming Pass – 3745 m n.p.m.,
  • Schwarztor – 3741 m n.p.m.,
  • Lauitor – 3700 m n.p.m.

Przypisy | edytuj kod

  1. ↑ Sergio Marazzi: La “Suddivisione orografica internazionale unificata del Sistema Alpino” (SOIUSA) (wł.). Fioridimontagna.it. s. 3. [dostęp 2017-11-17].

Zobacz też | edytuj kod

Linki zewnętrzne | edytuj kod

Kontrola autorytatywna (łańcuch górski):
Na podstawie artykułu: "Alpy" pochodzącego z Wikipedii
OryginałEdytujHistoria i autorzy