Baranowicze

Na mapach: 53°07′N 25°59′E/53,116667 25,983333

Baranowicze w encyklopedii

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania

Baranowicze (biał. Баранавічы, Baranawiczy; ros. Барановичи, Baranowiczi) – miasto na Białorusi, w obwodzie brzeskim, siedziba rejonu baranowickiego.

Baranowicze są ośrodkiem przemysłu metalowego i włókiennictwa[2].

Spis treści

Geografia | edytuj kod

Baranowicze mają powierzchnię 50,22 km², w tym 3,18 km² stanowią lasy, 0,12 km² – bagna, a 0,40 km² – obiekty wodne[3].

Historia | edytuj kod

Do 1914 roku | edytuj kod

Dworzec kolejowy w XIX w.

Wieś Baranowicze po raz pierwszy wzmiankowano w 1706 jako prywatną własność rodziny Rozwadowskich. Do rozbiorów leżała w województwie nowogródzkim. W 1870 przez miejscowość przeprowadzono linie kolejowe Brześć nad Bugiem–Moskwa i Równe–Wilno, co doprowadziło do gospodarczego ożywienia w połowie lat 90. XIX w. Przyczyniło się do tego także przeniesienie garnizonów wojskowych z Nowogródka i Horodyszcza. Generał inż. baron von Dirschau wybudował tutaj dużą cukrownię, ponadto powstały 3 duże cegielnie, 3 fabryki urządzeń młyńskich, 2 młyny i 2 tartaki. W 1897 Baranowicze liczyły 4 tysiące mieszkańców (w tym 50% Żydów). W 1909 r. mieszkało tutaj już 9 tysięcy mieszkańców, a w 1914 r. ponad 31 tysięcy – w ten sposób Baranowicze stały się czwartym miastem pod względem wielkości w guberni mińskiej, a wielkością przewyższyły Nowogródek, który dla Baranowicz był w tym czasie powiatem. Miasto w większości było drewniane, jedna ulica posiadała bruk, a pięć było pokryte nim częściowo[4]. W 1908 roku przez dwa miesiące w szpitalu w Baranowiczach przebywał pisarz Szolem Alejchem.

Żołnierze I Brygady Legionów Polskich na placu parad w Baranowiczach

W czerwcu 1916 pod Baranowiczami stoczona została jedna z najkrwawszych bitew I wojny światowej, w której zginęło prawie 100 000 żołnierzy.

Między I i II wojną światową | edytuj kod

18 marca 1919 polski oddział kawalerii 13 Pułku Ułanów Wileńskich pod dowództwem mjr. Władysława Dąbrowskiego dokonał rajdu i przejściowo odbił Baranowicze z rąk bolszewików. Polacy zdobyli duże zapasy broni, amunicji i materiału wojennego oraz wzięli wielu bolszewickich jeńców, po czym wycofali się[5]. 18 kwietnia 1919 siły polskie ponownie zaatakowały Baranowicze, tym razem z zamiarem trwałego opanowania miasta. Zgrupowanie płk. Aleksandra Boruszczaka przez całą noc prowadziło walki o miasto z bolszewikami, również przy użyciu bagnetów. Wreszcie wczesnym świtem 19 kwietnia dokonano szturmu i do godziny 7:00 całkowicie oczyszczono miasto z nieprzyjaciela[6].

Baranowicze na mapie z 1934 r.

W 1919 Baranowiczom nadano prawa miejskie. W okresie międzywojennym były ważnym ośrodkiem gospodarczym II Rzeczypospolitej, największym miastem województwa nowogródzkiego, siedzibą powiatu baranowickiego, garnizonu Baranowicze i oddziału Korpusu Ochrony Pogranicza. 30 października 1922 miasto odwiedził marszałek Józef Piłsudski. Po 1922 roku przy ulicy Staszica wzniesiono kolonię urzędniczą oraz uruchomiono gimnazjum. W 1924 roku w mieście zbudowany został drewniany kościół katolicki pw. Podwyższenia Krzyża. Od 1925 roku na rogu ulic Szeptyckiego (Sowieckiej) i Mickiewicza został odsłonięty, drugi po warszawskim, Grób Nieznanego Żołnierza[7]. W tym samym powstało technikum kolejowe oraz szkoła kupiecka. W 1926 do budowanej lokalnej cerkwi przeniesiono elementy wyposażenia rozebranego soboru św. Aleksandra Newskiego w Warszawie[8]. W 1927 roku zbudowano nowoczesną rzeźnię miejską. W 1929 roku otworzono muzeum powiatowe i zbudowano Bank Polski. Wkrótce oddano do użytku nowy budynek Ogniwa Polskiego, Poczty Polskiej, kino „Apollo” i remizę strażacką[9]. W 1938 roku uruchomiono lokalną rozgłośnię Polskiego Radia, Polskie Radio Baranowicze[7] o mocy 50 kW[8].

W Baranowiczach mieściło się dowództwo Nowogródzkiej Brygady Kawalerii, którą od 1937 roku dowodził gen. Władysław Anders[7], a także stacjonowały 26 Pułk Ułanów, 78 Pułk Piechoty, 9 Dywizjon Artylerii Konnej, 9 Szwadron Pionierów i 9 Szwadron Łączności. W okresie międzywojennym jako dowódcy i oficerowie służyli w Baranowiczach m.in. Roman Abraham, Mieczysław Boruta-Spiechowicz, Stanisław Grzmot-Skotnicki, Bolesław Kontrym, Witold Pilecki, Nikodem Sulik[10].

15 września 1939 miasto i radiostacja zostały zbombardowane przez Luftwaffe[11].

  • Baranowicze w II Rzeczypospolitej:

  • Bank Polski

  • Dworzec kolejowy

  • Pomnik węgierskiego oficera ppłk. Artura Buola

  • Kościół Podwyższenia Krzyża

  • Ulica gen. Szeptyckiego

  • Ulica prez. Narutowicza

  • Ulica Senatorska

  • Rynek

  • Kolonia urzędnicza

  • Ulica Szosowa

Obrona Baranowicz 17 września 1939 | edytuj kod

17 września 1939, w dniu napaści ZSRR na Polskę, na teren powiatu baranowickiego wkroczyła Armia Czerwona. W tym samym czasie na terenie powiatu rozpoczęły się mordy i grabieże. Ich ofiarami padali zamożniejsi mieszkańcy, urzędnicy, policjanci i żołnierze Wojska Polskiego (zazwyczaj Polacy), sprawcami natomiast były zbrojne grupy skomunizowanych chłopów i kryminalistów, działające z inspiracji ZSRR (zazwyczaj Białorusini i Żydzi)[12].

Na wieść o sowieckiej napaści, 17 września 1939 we wczesnych godzinach rannych, kierownik baranowickiego magistratu Jan Węgrzyn podjął decyzję o utworzeniu milicji (tzn. Straży Obywatelskiej), w celu obrony miasta oraz zapobieżenia rozprzestrzeniania się anarchii i bezprawia z terenów wiejskich. Składała się ona ze 186 Polaków, których Jan Węgrzyn znał osobiście. Zostali oni wyposażeni w niebieskie opaski i karabiny. Tymczasem z terenu powiatu do Baranowicz zaczęły napływać tłumy białoruskich chłopów, a pod budynkiem magistratu zgromadził się tłum wznoszący antypaństwowe okrzyki. Około godziny 10. do budynku wtargnęła grupa robotników – członków Polskiej Partii Socjalistycznej, której przewodził mężczyzna o nazwisku Machaj. Grupa zażądała likwidacji milicji z niebieskimi opaskami. W wyniku burzliwych negocjacji osiągnięto porozumienie, w myśl którego służba porządkowa miała zostać utrzymana, jednak niebieskie opaski miały został zastąpione czerwonymi. W tym momencie jednak do magistratu wtargnęła grupa ok. 30 miejscowych komunistów, krzyczących „Dość waszych rządów, precz”. Również ich, pomimo dużego napięcia, udało się przekonać, że służby porządkowe są w mieście niezbędne do ochrony przed rabunkami i samosądami, przynajmniej do momentu wkroczenia wojsk sowieckich. W tej sytuacji jedynym żądaniem komunistów było aresztowanie przywódcy socjalistów, Machaja. O godzinie 14. miasto Baranowicze zostało zajęte przez Armię Czerwoną. Milicja Jana Węgrzyna, pomimo iż nie podjęła walki z Sowietami, uratowała Baranowicze przed falą mordów i grabieży, które w tym czasie miały miejsce w powiecie i na całych ziemiach północno-wschodnich II Rzeczypospolitej[12].

Okupacja radziecka (1939–1941) | edytuj kod

2 listopada zostały włączone do Białoruskiej SRR. 4 grudnia 1939 stały się centrum administracyjnym nowo utworzonego obwodu baranowickiego.

Okupacja niemiecka (1941–1944) | edytuj kod

Baranowicze w 1942

W czasie okupacji niemieckiej 1941–1944 istniało tu getto, przez które przewinęło się ok. 13 tysięcy lokalnych Żydów (ocalało zaledwie ok. 250 z nich). Z pogromu żydów udało się uciec Stanisławie Sowińskiej. [13]13 lipca 1942 Niemcy rozstrzelali 48 Polaków spośród miejscowych księży i inteligencji[14]. Miasto zostało ponownie zajęte przez Armię Czerwoną 6 lipca 1944 r.

Po 1945 roku | edytuj kod

Po opanowaniu Nowogródczyzny, Sowieci wznowili wywózki do Kazachstanu i na Syberię. W wyniku polsko-radzieckiej umowy z 16 sierpnia 1945 całe województwo nowogródzkie przeszło pod władanie Białoruskiej SRR.

W drugiej połowie lat 40. XX wieku partyjne władze Białoruskiej SRR utrudniały proces przesiedleń osób narodowości polskiej z Baranowicz do Polski w jej nowych granicach. Wprowadziły one pojęcie „osób urodzonych na terenie Białorusi”. Osoby takie automatycznie uznawano za etnicznych Białorusinów, tym samym odmawiając im prawa do decydowania o swojej przynależności narodowej ze względu na używany język czy wyznanie. W konsekwencji uniemożliwiało to ich ekspatriację. Polscy członkowie komisji mieszanej w Baranowiczach pisali w sprawozdaniu:

Strona białoruska (…) nie zważając na to, co sama widzi i słyszy (…) bezapelacyjnie orzeka, że oni są Białorusinami, ponieważ są tu urodzeni[15].

Architektura socrealistyczna w Baranowiczach

Na potrzeby miejscowego przemysłu w latach 60. XX wieku w Baranowiczach osiedlono robotników sprowadzonych z głębi Rosji. W 1987 roku w Baranowiczach powstała pierwsza na Białorusi polska szkoła[16].

Od 1991 Baranowicze są częścią niepodległej Białorusi. W 1994 roku zakończono budowę Domu Polskiego mieszczącego Społeczną Szkołę Polską[8].

Zabytki | edytuj kod

  • Kościół katolicki pw. Podwyższenia Krzyża – zbudowany w 1924 roku, nieprzerwanie czynny w okresie sowieckim, zachowany do dnia dzisiejszego. W czasach II Rzeczypospolitej i ZSRR stanowił główny ośrodek baranowickich Polaków[7].
  • Domy Kolonii urzędniczej z około 1925 roku, proj. arch. Teodor Bursze
  • Budynek rozgłośni Polskiego Radia uruchomionej 1 lipca 1938 roku w stylu funkcjonalistycznym, ul. Komsomolska.
  • Budynek Ogniwa Polskiego z około 1935 roku
  • Budynek Poczty Polskiej z około 1935 roku
  • Budynek Banku Polskiego, wzniesiony w l. 1927–1929
  • Remiza strażacka z lat 30.
  • Cerkiew prawosławna, ob. sobór Opieki Matki Bożej
  • Rzeźnia miejska „Kres-Eksport” z 1927 roku

Cmentarze:

  • Cmentarz katolicki z pomnikiem w kształcie wysokiego cokołu zwieńczonego krzyżem z lat 20. XX wieku. Do lat 60. XX wieku znajdował się na nim napis: ”Polsko, Matko nasza/W służbie twej wierni/ życie swe oddaliśmy/Pamięci 182 pracowników etapu repatriacyjnego w Baranowiczach/ Zmarłych w latach odrodzenia Ojczyzny/1920–1923”. Po odtworzeniu w latach 90. XX wieku, napis usunięto na żądanie władz i zastąpiono rosyjskim.
  • Cmentarz prawosławny ze zbiorową mogiłą ponad 100 Polaków spośród miejscowej inteligencji zamordowanych przez Niemców.

Inne:

  • Dom z pocz. XX w.
  • Kamienica z 1902 r.

Obiekty niezachowane:

  • Sobór Opieki Matki Bożej z lat 20. XX w

  • Kościół katolicki w stylu zakopiańskim z 1924 r.

  • Remiza

  • Gmach Banku Polskiego

  • Rozgłośnia Polskiego Radia z 1938 r.

  • Cmentarz katolicki

  • Zabytkowa kamienica z 1902

  • Zabytkowy dom z pocz. XX w.

  • Apteka

  • Budynek z lat 30. XX w. (przebudowany)

Transport | edytuj kod

Dworzec kolejowy Baranowicze Poleskie

Ważny węzeł kolejowy, stacja Baranowicze Centralne. Baranowicze mają połączenia kolejowe bezpośrednie z wieloma miastami:

Przez miasto przebiega też trasa międzynarodowa M1 Brześć nad Bugiem – Mińsk.

Demografia | edytuj kod

Ludzie związani z Baranowiczami | edytuj kod

Sport | edytuj kod

Do 1939 roku w Baranowiczach funkcjonowały kluby piłkarskie takie jak m.in. WKS Baranowicze i Ognisko Baranowicze.

Galeria | edytuj kod

  • Centralny Plac Lenina, hotel Gorizont, pomnik Lenina (2016)

  • Gmach administracji miejskiej

  • Rakieta balistyczna pomnik

  • Lokomotywa pomnik ЭM 270-30

  • Cerkiew św. Aleksandra Newskiego

  • Cerkiew św. Niewiast Niosących Wonności

  • Dawny cmentarz żydowski

Miasta partnerskie | edytuj kod

Przypisy | edytuj kod

  1. ↑ Численность населения на 1 января 2020 г. и среднегодовая численность населения за 2019 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и посёлков городского типа., www.belstat.gov.by [dostęp 2020-10-17] .
  2. ↑ Барановичи (ros.). ekskursii.by. [dostęp 2016-08-07].
  3. ↑ Gosudarstwiennyj ziemielnyj kadastr po sostojaniju na 1 janwaria 2011 g., Państwowy Komitet ds. Nieruchomości Republiki Białorusi [dostęp 2011-05-19] [zarchiwizowane z adresu 2010-11-23]  (ros.).
  4. ↑ Polskie Chicago na Wschodzie
  5. ↑ Lech Wyszczelski: Wstępna faza walk. W: Wojna polsko-rosyjska 1919–1920. s. 70.
  6. ↑ Lech Wyszczelski: Wyprawa wileńska. W: Wojna polsko-rosyjska 1919–1920. s. 103.
  7. ↑ a b c d Trwanie w Baranowiczach. W: Białoruś. Uparte trwanie polskości. s. 135–136.
  8. ↑ a b c Tomasz Krzywicki: Szlakiem Adama Mickiewicza po Nowogródczyźnie, Wilnie i Kownie. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, 1998, s. 147. ISBN 83-85557-48-2.
  9. ↑ Historia m. Baranowicze od pierwszej wzmianki do II wojny światowej (lata 1706–1941), bartrans.net [dostęp 2017-11-22] .
  10. ↑ Miasto przy torze. Kolej i wojsko w dziejach Baranowicz
  11. ↑ Руслан Равяка, Бамбёжка Баранавіч 15 верасня 1939 года + фота, "Nasza Niwa" z 17 września 2009 (biał.)
  12. ↑ a b Marek Wierzbicki: Mordy i grabieże po 17 września 1939 roku. W: Marek Wierzbicki: Polacy i Białorusini w zaborze sowieckim. Stosunki polsko-białoruskie na ziemiach północno-wschodnich II RP pod okupacją sowiecką 1939–1941. Wyd. 2. Warszawa: Stowarzyszenie Kulturalne Fronda, 2007, s. 129–130, seria: Biblioteka historyczna Frondy. ISBN 978-83-88747-76-2.
  13. ↑ StanisławaS. Sowińska StanisławaS., Gorzkie lata ISBN 978-83-64476-72-3, 2017 .
  14. ↑ Ludobójstwo Ludności Polskiej Na Kresach, www.stankiewicze.com [dostęp 2017-11-22] .
  15. ↑ M. Ruchniewicz: Stosunki narodowościowe w latach 1939–1948 na obszarze tzw. Zachodniej Białorusi. W: pod red. S. Ciesielskiego: Przemiany narodowościowe na Kresach Wschodnich II Rzeczypospolitej 1931–1948. Toruń: 2003, s. 309. (pol.)
  16. ↑ http://www.polskiklub.org/teacher/teacher.php?teacher=12
  17. ↑ Города-побратимы | Барановичский городской исполнительный комитет, www.baranovichy.by [dostęp 2017-05-19]  (ros.).

Bibliografia | edytuj kod

Linki zewnętrzne | edytuj kod

Kontrola autorytatywna (miasto liczące ponad 100 tysięcy mieszkańców):
Na podstawie artykułu: "Baranowicze" pochodzącego z Wikipedii
OryginałEdytujHistoria i autorzy