Brunei

Na mapach: 4,40000°N 114,56667°E/4,400000 114,566667

Brunei w encyklopedii

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania

Brunei (mal. Brunei, Brunei Darussalam), oficjalnie Państwo Brunei Darussalam (mal. Negara Brunei Darussalam)[3] – państwo położone w Azji Południowo-Wschodniej, na północnym wybrzeżu wyspy Borneo. Brunei graniczy z Malezją. Ma dostęp do Morza Południowochińskiego.

Spis treści

Etymologia | edytuj kod

Pochodzenie nazwy Brunei nie jest znane[2]. Według legendy, po odkryciu Brunei jej późniejszy pierwszy sułtan Muhammad Shah miał zawołać Baru nah (pol. „to jest to” lub „tam”)[2] i od tego okrzyku ma wywodzić się nazwa Brunei[4].

Ustrój polityczny | edytuj kod

Brunei to monarchia absolutna – sułtanat[2]. Obowiązuje konstytucja z 29 września 1959 (znowelizowana w 1984, 2004 i 2011), przy czym niektóre jej zapisy pozostają zawieszone od 1962 roku a inne od 1984 roku (stan na 2016)[2]. Najważniejszą osobą w państwie jest sułtan, który jest jednocześnie głową państwa i szefem rządu[2]. Od 6 października 1967 roku 29. sułtanem Brunei jest Hassanal Bolkiah[5]. Doradzają mu: Rada Religijna, Tajna Rada ds. Konstytucji, Rada Sukcesji oraz 36-osobowa Rada Legislacyjna (mal. Majlis Mesyuarat Negara Brunei), która obraduje raz w roku przez dwa tygodnie[2]. Jedną z trzech legalnych partii jest Zjednoczona Partia Narodowa Brunei (BNUP).

Brunei należy do organizacji: ASEAN, EAS, ONZ, WTO, MFW i Banku Światowego[6] a także do APEC, NAM, OIC i WHO.

Podział administracyjny | edytuj kod

 Osobny artykuł: Podział administracyjny Brunei.

Brunei jest podzielone na 4 dystrykty (daerah): Belait, Brunei-Muara, Temburong i Tutong[7]. Stolicą kraju jest Bandar Seri Begawan położone w dystrykcie Brunei-Muara[8]. Główne ośrodki administracyjne dystryktów to: Kuala Belait (Belait), Pekan Tutong (Tutong) i Bangar (Temburong)[7]. Ok. 41 km na północny wschód od stolicy leży Muara, gdzie znajduje się port lotniczy, oraz Seria – centrum przemysłu gazowego[8].

Geografia | edytuj kod

 Osobny artykuł: Geografia Brunei.

Brunei leży w północno-zachodniej części wyspy Borneo w Azji Południowo-Wschodniej nad Morzem Południowochińskim i podzielone jest na dwa osobne terytoria graniczące od strony lądu z malajskim stanem Sarawak[7]. Z powierzchnią 5765 km²[2] Brunei jest jednym z najmniejszych państw na świecie[7]. Jego granica z Malezją wynosi 266 km a łączna długość linii brzegowej to 161 km[2].

Brunei leży na terenie nizinnym (średnia wysokość n.p.m. to 478 m) o charakterze płaskiej równiny przechodzącej w teren górski na wschodzie[2]. Najwyższe wzniesienie Brunei to Pagonprick (1850 m n.p.m.)[2]. Na wschodnim wybrzeżu rozciągają się bagna, reszta wybrzeża jest piaszczysta. W Brunei występuje wiele krótkich rzek.

Klimat kraju jest równikowy, wilgotny[2], charakteryzujący się stałą wysoką temperaturą ok. 23–32 °C, dużą wilgotnością powietrza i obfitymi opadami – od ok. 2500 mm rocznie na wybrzeżu do 7500 mm w głębi lądu W Brunei nie występuje pora sucha[8].

75% powierzchni Brunei zajmują lasy równikowe[7]. Na wybrzeżu występują zarośla mangrowe. W kraju występuje wiele gatunków małp i ptaków.

Najdłuższe rzeki | edytuj kod

Największe jezioro | edytuj kod

Warto zobaczyć | edytuj kod

Historia | edytuj kod

Prehistoria | edytuj kod

Pierwsze ślady osadnictwa na Borneo, pochodzące sprzed 38 tys. lat p.n.e., odkryto w pobliżu miejscowości Niah na terenie Sarawaku, a pojawienie się kultur prehistorycznych na Archipelagu Malajskim datuje się na 8000 lat p.n.e.[9]. Rozkwit kultury brązu i żelaza w tym regionie przypada na 300 p.n.e., a 200 lat p.n.e. zapoczątkowano wymianę handlową z terenami Indii i Chin[9].

Rozwój królestw w Archipelagu Malajskim | edytuj kod

Pierwsze państwa–królestwa Archipelagu Malajskiego rozwinęły się na terenach przesmyku Kra pomiędzy Zatoką Tajlandzką a Morzem Andamańskim pomiędzy 100 p.n.e. a 200 n.e.[9] W okresie VI–IX w. funkcjonowało wiele ośrodków handlowych znajdujących się pod wpływem hinduizmu i buddyzmu[9]. W VII–X w. powstało buddyjskie państwo Śriwidźaja[9].

Powstanie Brunei | edytuj kod

 Osobny artykuł: Historia Brunei (okres przedkolonialny).

Od XIII w. istniało na terytorium dzisiejszego Brunei państewko malajskie, którego władcy w XV w. przyjęli islam. W 1363 roku Alak Betatar został pierwszym sułtanem Brunei i przyjął imię Muhammad Shah[9]. Pochodząca z 1365 roku Nagarakretagama autorstwa Mpu Prapancy wspomina Brunei – wówczas Buruneng – jako państwo wasalskie imperium Majapahitu[10]. Źródła chińskie z 1370 roku wspominają o trybucie przysłanym Chinom przez Muhammada Shaha[9]. W 1402 roku drugim sułtanem Brunei został Abdul Madżid Hassan[9]. W 1405 roku Brunei odwiedził podczas swojej podroży po regionie chiński admirał Zheng He (1371–1433)[9]. W 1408 roku tron objął sułtan Ahmad, po którym władzę sprawowali kolejno Szarif Ali (panujący w latach 1426–1432) i Sulajman (panujący w latach 1432–1485)[9]. Okres panowania 5. sułtana Bolkiaha w latach 1485–1524 określany jest mianem „złotego wieku” Brunei[9].

XVI–XX wiek | edytuj kod

W 1521 roku w Brunei, podczas wyprawy Ferdynanda Magellana (1480–1521), kronikarz wyprawy Antonio Pigafetta (1491–1534) odwiedził dwór sułtana Bolkiaha[9]. W 1524 roku sułtanem został Abdul Kahar (panujący w latach 1524–1530) a portugalski kapitan Malakki Afonso de Albuquerque (1453–1515) przysłał do Brunei misję, po czym w 1526 roku Portugalczycy podpisali z Brunei traktat handlowy[9].

14 kwietnia 1578 roku Brunei zaatakowali Hiszpanie dowodzeni przez gubernatora Filipin Francisco de Sande (1540–1602), którym udało się zająć stolicę sułtanatu[9]. Musieli jednak się wycofać po wybuchu epidemii[9]. W 1580 roku podjęli kolejna próbę zajęcia stolicy pod dowództwem kapitana Juana Acre de Sadornila, która również się nie powiodła[9].

W 1661 roku w stolicy wybuchła wojna domowa – Abdul Mubin, sprawujący funkcję bendahary, zabił sułtana Muhammada Alego i zajął tron jako 14. sułtan Abdul Hakkul Mubin[9].

W 1774 roku do Brunei przybył agent Brytyjskiej Kompanii Wschodnioindyjskiej, by wynegocjować umowę handlu pieprzem[9]. Wpływy brytyjskie zaczęły się umacniać – powstawały faktorie Kompanii Wschodnioindyjskiej, a w końcu w 1888 roku sułtanat Brunei stał się protektoratem brytyjskim[11].

W 1807 roku, po śmierci 21. sułtana Muhammada Tadżuddina doszło do kolejnego konfliktu zbrojnego o tron, z którego zwycięsko wyszedł teść zmarłego władcy Muhammad Kanzul Alam[9]. Po odkryciu złóż antymonitu w Sarawaku, Brunei zajęło Sarawak, by czerpać korzyści z handlu tym surowcem z Singapurem[9]. Gubernatorem Sarawaku z ramienia Brunei został Indera Mahkota, który prowadził rządy represji[9]. W 1835 roku wybuchło powstanie w Sarawaku przeciwko okupantowi, którego stłumienie powierzono bendaharze Brunei Mudzie Hassimowi[9]. W 1839 roku Hassim spotkał Brytyjczyka Jamesa Brooke'a (1803–1868), którego poprosił w 1840 roku o wsparcie w walce z rebeliantami, proponując mu w zamian objęcie urzędu gubernatora Sarawaku oraz poparcie dla powrotu Hassima do stolicy[9]. Po stłumieniu rebelii, Brook został mianowany przez Hassima gubernatorem Surawaku w 1841 roku, a sułtan wydal stosowną nominację w roku 1842[9].

W latach 1942–1945 kraj był okupowany przez Japończyków. W 1959 roku Wielka Brytania przyznała Brunei częściową autonomię, a w 1971 roku całkowitą autonomię wewnętrzną.

Powstanie w Brunei | edytuj kod

 Osobny artykuł: Powstanie w Brunei.

W przeprowadzonych w Brunei w sierpniu 1962 roku wyborach do Rady Legislacyjnej zdecydowane zwycięstwo odniosła lewicowa Partia Ludowa (PRB) pod wodzą Azahariego (1928–2002), który sprzeciwiał się wstąpieniu Brunei do Federacji Malezyjskiej i postulował utworzenie niezależnego państwa skupiającego trzy brytyjskie kolonie znajdujące się w północnej części Borneo, tj. Brunei, Sarawak i Sabah[12]. W grudniu 1962 roku Azahari stanął na czele Narodowej Armii Północnego Borneo (która miała prawdopodobnie wsparcie materialne Indonezji) i przeprowadził pucz w celu obalenia sułtana — zwolennika przystąpienia do Federacji. Sułtan wezwał na pomoc Brytyjczyków stacjonujących w Singapurze i powstanie zostało szybko stłumione, a PRB rozwiązana. Sułtan wyciągnął jednak wnioski z wydarzeń i wycofał zgodę na wstąpienie Brunei do Federacji. Sam Azahari po nieudanym zamachu stanu znalazł azyl w Indonezji. Brunei uzyskało niepodległość 1 stycznia 1984 roku.

28 października 1985 roku w Brunei założono pierwszy uniwersytet – Universiti Brunei Darussalam[13].

Demografia | edytuj kod

Grupy etniczne | edytuj kod

65,7% Malajowie, 10,3% Chińczycy, 3,4% ludność rdzenna, 10,6% inni (szacowane w 2011 r.)[2].

Religie | edytuj kod

 Osobny artykuł: Wikariat apostolski Brunei.  Osobny artykuł: Świadkowie Jehowy w Brunei.

Struktura religijna kraju w 2010 roku według Pew Research Center[14][15]:

Gospodarka | edytuj kod

 Z tym tematem związana jest kategoria: Gospodarka Brunei.

Podstawą gospodarki jest eksploatacja oraz przetwórstwo ropy naftowej i gazu ziemnego[16].

Uwagi | edytuj kod

Przypisy | edytuj kod

  1. ↑ a b c d e International Monetary Fund: World Economic Outlook Database, April 2018 (ang.). [dostęp 2018-04-18].
  2. ↑ a b c d e f g h i j k l m n Brunei (ang.). W: The CIA Factbook 2017 [on-line]. [dostęp 2017-07-05].
  3. ↑ Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych: Urzędowy Wykaz Polskich Nazw Geograficznych Świata. Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 2013, s. 390. ISBN 978-83-254-1988-2. [dostęp 2017-07-05]. (pol.)
  4. ↑ ibp inc: Brunei Country Study Guide Volume 1 Strategic Information and Developments. Int'l Business Publications, 2015, s. 12. ISBN 978-1-4387-7401-5. [dostęp 2017-07-03].
  5. ↑ Prime Minister (ang.). W: Prime Minister's Office [on-line]. 2016. [dostęp 2017-07-03].
  6. ↑ U.S. Relations With Brunei Share (ang.). W: US Department of State [on-line]. [dostęp 2017-07-06].
  7. ↑ a b c d e Barbara A. West: Encyclopedia of the Peoples of Asia and Oceania. Infobase Publishing, 2010, s. 123. ISBN 978-1-4381-1913-7. [dostęp 2017-07-30]. (ang.)
  8. ↑ a b c ibp inc: Brunei Country Study Guide Volume 1 Strategic Information and Developments. Int'l Business Publications, 2015, s. 21. ISBN 978-1-4387-7401-5. [dostęp 2017-07-08].
  9. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x Jatswan S. Sidhu: Historical Dictionary of Brunei Darussalam. Rowman & Littlefield, 2016, s. xxviii. ISBN 978-1-4422-6459-5. [dostęp 2017-07-08]. (ang.)
  10. ↑ Jatswan S. Sidhu: Historical Dictionary of Brunei Darussalam. Rowman & Littlefield, 2016, s. xxvii. ISBN 978-1-4422-6459-5. [dostęp 2017-07-08]. (ang.)
  11. ↑ Jatswan S. Sidhu: Historical Dictionary of Brunei Darussalam. Rowman & Littlefield, 2016, s. xxxi. ISBN 978-1-4422-6459-5. [dostęp 2017-07-08]. (ang.)
  12. ↑ Michael Leifer: Dictionary of the modern politics of South-East Asia. Taylor & Francis, 2001. ISBN 978-0-415-23875-5.
  13. ↑ Jatswan S. Sidhu: Historical Dictionary of Brunei Darussalam. Rowman & Littlefield, 2016, s. 315. ISBN 978-1-4422-6459-5. [dostęp 2017-07-02]. (ang.)
  14. ↑ Religious Composition by Country, in Percentages. The Pew Research Center. [dostęp 2014-06-20].
  15. ↑ Christian Population as Percentages of Total Population by Country. The Pew Research Center. [dostęp 2014-06-20].
  16. ↑ Encyklopedia. Geografia, Wydawnictwo GREG, Kraków 2015, s. 73
Kontrola autorytatywna (państwo niepodległe):
Na podstawie artykułu: "Brunei" pochodzącego z Wikipedii
OryginałEdytujHistoria i autorzy