Cenzura

Cenzura w encyklopedii

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania Cenzura instytucjonalna (np. GUKPPiW) powoduje automatyczne powstanie cenzury redakcyjnej i autocenzury. Cenzura w rosyjskiej książce z 1886 roku – ocenzurowane fragmenty zastąpiono kropkami. Дозволено цензурою. Варшава, дня 18 Мая 1902 года
(Zezwolenie cenzury, Warszawa, 18 maja 1902 roku)
na odwrocie karty tytułowej Encyklopedii Orgelbranda. Strona tytułowa dziennika „Robotnik” z 1931 r. z wyciętym artykułem wstępnym. Egzemplarz dziennika „Wieczór Wrocławia” z 20-22 marca 1981 r. Telegram z okresu stanu wojennego (1982 r.) z pieczątką "Ocenzurowano"[1]. Stopki redakcyjne trzech książek opublikowanych w okresie PRL. Podkreślone sygnatury cenzorów z Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk.

Cenzura (łac. censere ’osądzać’) – kontrola publicznego przekazywania informacji, ograniczająca wolność publicznego wyrażania myśli i przekonań. Polega na weryfikacji audycji radiowych, telewizyjnych, widowisk, Internetu itp. przez organy państwowe z punktu widzenia ich zgodności z prawem, polityką państwową, obronnością[2]. Znana też jest definicja cenzury jako świadomego wprowadzania w błąd poprzez selektywny dobór zazwyczaj masowo rozpowszechnianych informacji[3].

Jedna z pierwszych wzmianek o potrzebie cenzury mitów i poezji przeciw demoralizacji dzieci pochodzi z ok. 360 roku p.n.e., a znajduje się w Państwie[4] Platona.

Spis treści

Definicja cenzury | edytuj kod

Cenzura jest ogółem działalności mającym na celu odniesienie jakichś korzyści przez cenzurującego. Rozpowszechnianie informacji niepełnych (prawda selektywna) oraz błędnych (kłamstwo) powoduje pożądaną manipulację światopoglądu lub poziomu świadomości. Prowadzi to do ograniczenia prawa do wypowiedzi jednej osoby bądź instytucji przez inną, również przez państwo podstawowych praw człowieka – prawa do wolności słowa i wolności prasy.

Cenzura instytucjonalna jest zazwyczaj jedynym namacalnym elementem działalności cenzury. Powoduje ona jednak powstanie innych poziomów działalności składających się na efekt ogólny. W najprostszym przykładzie mogą to być następujące dodatkowe poziomy[3]:

Rodzaje cenzury | edytuj kod

Z punktu widzenia sposobów działalności cenzorskiej można wyróżnić następujące rodzaje cenzury:

  • instytucjonalna – w danym kraju istnieje specjalna instytucja, która zajmuje się kontrolą i dopuszczaniem (lub nie) do przekazu wszelkich publikacji, filmów itp. Zazwyczaj cenzura instytucjonalna działa w sposób prewencyjny.
  • prewencyjna – polegająca na kontrolowaniu wszelkich przekazów zanim zostaną one opublikowane i zakazie publikowania czegokolwiek bez zgody odpowiedniej instytucji cenzurującej.
  • prawna – w danym kraju istnieje prawo zakazujące publikowanie określonych treści pod groźbą rozmaitych kar, które są egzekwowane na normalnej drodze prawnej czyli przez zwykłe organy ścigania i sądy.
  • represyjna – polegającej na ściganiu, karaniu i ew. wycofywaniu z obiegu materiałów objętych cenzurą, jednak bez cenzurowania ich przed publikacją.
  • wewnętrzna (odredakcyjna) – odbywająca się nie na mocy prawa lecz wewnątrz wydawnictw czy stacji telewizyjnych i polegająca na kontrolowaniu publikacji przez właścicieli mediów.
  • polityczna – ograniczenia wolności słowa dotyczących polityki, szczególnie krytyki władz.
  • religijna – ograniczenia publikacji krytykujących pewną religię – zarówno jej dogmaty jak i bardziej przyziemne sprawy typu postępowanie kleru czy sprawy finansowe.

Cenzura korespondencji | edytuj kod

Cenzurą korespondencji (albo cenzurą pocztową) nazywa się kontrolowanie treści korespondencji prywatnej, stosowane w niektórych sytuacjach (np. korespondencja listów osób osadzonych w aresztach i więzieniach, cenzura poczty polowej żołnierzy podczas wojny w ramach tzw. cenzury wojennej); szczególnym przypadkiem tego rodzaju było cenzurowanie wszelkiej korespondencji (listów, kart pocztowych i telegramów) obywateli PRL, które stosowano jawnie od chwili wprowadzenia stanu wojennego w Polsce w 1981. Cenzura tego rodzaju polega na usuwaniu z tekstu korespondencji fragmentów, które zdaniem cenzurującego mogłyby ujawnić informacje zagrażające bezpieczeństwu. Jakkolwiek w przypadku cenzurowania korespondencji żołnierzy podczas wojny stosowanie tej zasady można uznać za racjonalne, to powszechne stosowanie cenzury korespondencji wszystkich obywateli, jak to miało miejsce w Polsce w latach 1981-1983, miało bardziej na celu utrzymywanie ich w strachu przed wszechobecnością państwa[5]; temu samemu celowi podporządkowane było jawne podsłuchiwanie w tym czasie rozmów telefonicznych (w pierwszej fazie stanu wojennego wszystkie telefony w Polsce zostały wyłączone, a po kilku tygodniach, po ich włączeniu wszystkie rozmowy były podsłuchiwane, przy czym w niektórych miastach przypominał o tym odtwarzany podczas rozmowy komunikat „rozmowa kontrolowana”).

Współcześnie w Polsce stosowana jest cenzura korespondencji aresztowanych i osadzonych, przy czym zdarza się czasem jej nadużywanie w stosunku do korespondencji z ich obrońcami; takie przypadki są sprzeczne z prawem[6][7].

Powstanie nowożytnej cenzury | edytuj kod

Wkrótce po usprawnieniu prasy drukarskiej Gutenberga władcy wprowadzili obowiązek posiadania zezwoleń na druk celem ograniczenia wpływu słowa drukowanego (Bartholomé de Las Casas).

Demokracja a cenzura | edytuj kod

W krajach demokratycznych najczęściej nie ma cenzury prewencyjnej i instytucjonalnej. W większości z nich jednak występują różne formy cenzury represyjnej, głównie jako pozostałości po czasach niedemokratycznych. Są one jednak rzadko stosowane w praktyce.

W niektórych krajach, takich jak np. Stany Zjednoczone cenzura jest całkowicie zabroniona przez pierwszą poprawkę do Konstytucji. W Polsce cenzura prewencyjna jest sprzeczna z Konstytucją[8]. W praktyce Europejski Trybunał Praw Człowieka wielokrotnie wskazywał na cenzurotwórczą rolę art. 212 w polskim kodeksie karnym, o którego usunięcie od lat apelują organizacje pozarządowe[9].

Cenzurowanie sztuki | edytuj kod

  • W malarstwie ewentualnie rzeźbie cenzura najczęściej miała podłoże obyczajowe i polegała na zamalowywaniu (zasłanianiu) nagości.
Z polecenia papieża Pawła IV zamalowano intymne fragmenty postaci z Sądu Ostatecznego Michała Anioła w Kaplicy Sykstyńskiej.
  • W filmie wycinano sceny, które mogły budzić protesty obyczajowe, najczęściej o charakterze erotycznym. Zdarzała się również cenzura z przyczyn politycznych, głównie w państwach komunistycznych.
Z przyczyn obyczajowych w okrojonej wersji upowszechniano Powiększenie Antonioniego. Ze względu na wątek postaci LGBT w filmie Naprzód dystrybutorzy usunęli aluzje do orientacji seksualnej postaci w Polsce[10] i Rosji[11], a w niektórych krajach film został całkowicie zakazany[12], Ze względu na obecność scen gejowskich w filmie Bohemian Rhapsody, władze cenzorskie Malezji nakazały wycięcie ich[13].
  • W muzyce przedmiotem cenzury były głównie libretta operowe, ewentualnie tytuły.
1 marca 1794 w Warszawie wystawiono Cud mniemany czyli Krakowiaków i Górali z muzyką Jana Stefaniego do libretta Wojciecha Bogusławskiego. Czytelna aluzja do politycznego rozłamu w polskim społeczeństwie i Targowicy oraz jednoznacznie wezwanie do zachowania jedności narodowej, jakie stanowiło główny wątek spektaklu spowodowało, że carska cenzura zdjęła spektakl z repertuaru po trzech przedstawieniach. Po premierze Wolnego strzelca Carla Marii von Webera w czerwcu 1821 w Berlinie w listopadzie operę tę wystawiono w Wiedniu, lecz bez strzelania (na austriackich scenach zakazanego od 1807) i bez „niechrześcijańskiej”, acz kluczowej dla akcji postaci złego ducha Samiela[14]. Wielokrotnie w konflikty z cenzurą wchodził Giuseppe Verdi. Rigoletto, oparte na dramacie Victora Hugo Król się bawi, w bardzo niekorzystnym świetle przedstawiało dwór królewski, więc uznano je za niebezpieczne politycznie i moralnie. Premierę uratowała pomoc dyrektora weneckiej policji, który był takim miłośnikiem muzyki Verdiego, że doradzał kompozytorowi co i jak zmienić, żeby uzyskać zgodę cenzury[15]. Z podobnymi problemami, i w konsekwencji z koniecznością daleko posuniętych zmian, spotkał się Verdi podczas pracy nad Balem maskowym. Operę komiczną Cyberiada z muzyką Krzysztofa Meyera do libretta według opowiadań Stanisława Lema w 1971 roku zaczęła realizować Telewizja Polska. Po zrealizowaniu pierwszego aktu cenzura dostrzegła aluzje polityczne zawarte w treści i spowodowała zawieszenie dalszej produkcji[16]. Wydane w „drugim obiegu” uzupełnienie do wydanej legalnie Historii Polski, zawierające niektóre wycięte przez cenzurę[17] fragmenty książki.

Cenzura w poszczególnych krajach | edytuj kod

Chiny | edytuj kod

 Osobne artykuły: Cenzura w Chińskiej Republice Ludowej i Cenzura Internetu w Chińskiej Republice Ludowej.

Korea Północna | edytuj kod

 Osobny artykuł: Cenzura w Korei Północnej.

Polska | edytuj kod

 Osobny artykuł: Cenzura w Polsce.

Cenzura w Internecie | edytuj kod

 Osobny artykuł: Cenzura w Internecie.

Zobacz też | edytuj kod

Przypisy | edytuj kod

  1. ↑ Dany przykład zawiera przybitą pieczątkę z jednym słowem będącym skrótem myślowym stosowanym przez urząd cenzury, gdyż nie oznaczało to, że z telegramu zostały usunięte jakieś treści, ale że został on sprawdzony przez cenzora i dopuszczony do przekazania adresatowi (słownikowo "ocenzurować" oznacza sprawdzić i usunąć treści).
  2. ↑ Nowa encyklopedia powszechna PWN. Wyd. pierwsze. T. 1. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1995, s. 665. ISBN 83-01-11096-1.
  3. ↑ a b Tomasz Strzyżewski: Matrix czy Prawda Selektywna? Antycenzorskie retrospekcje. Wrocław: Wektory, 2006. ISBN 83-922896-3-3.
  4. ↑ Platon, Państwo, księga III.
  5. ↑ Grzegorz Majchrzak, Wojenna” cenzura, biuletyn IPN nr 02/2004 s. 52-55.
  6. ↑ Trybunał Strasburgu uznał skargę Polaka w/s cenzury korespondencji, gazeta.prawna.pl, 28.4.2008.
  7. ↑ Europejski Trybunał Praw Człowieka, wyrok z 6 września 2007 w sprawie nr 21890/03.
  8. ↑ Art. 54.2. Cenzura prewencyjna środków społecznego przekazu oraz koncesjonowanie prasy są zakazane. Ustawa może wprowadzić obowiązek uprzedniego uzyskania koncesji na prowadzenie stacji radiowej lub telewizyjnej.
  9. ↑ Historie oskarżonych. Kampania społeczna na rzecz zniesienia art. 212 kodeksu karnego. [dostęp 2011-09-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-02-02)].
  10. ↑ Zuzanna Tomaszewicz: Polska ocenzurowała wątek LGBT w nowym filmie Disneya. Widzowie są zażenowani. natemat.pl, 2020-03-10. [dostęp 2020-03-13].
  11. ↑ Dawid Dróżdż: Co takiego mówi cyklopka z animacji Disneya, że w Polsce i USA zarzucono jej "epatowanie ideologią LGBT", a w Rosji ocenzurowano. wyborcza.pl, 2020-03-03. [dostęp 2020-03-13].
  12. ↑ Bajka Pixara na cenzurowanym. Chodzi o postać policjantki-lesbijki. onet.pl, 2020-03-10. [dostęp 2020-03-13].
  13. ↑ Nick Duffy: Malaysia confirms Bohemian Rhapsody gay scenes cut (ang.). 2018-11-13. [dostęp 2021-01-03].
  14. ↑ D. Gwizdalanka, Muzyka i polityka, Kraków PWM 1999, s. 94.
  15. ↑ H. Swolkień, Verdi, Kraków PWM 1968, s. 123.
  16. ↑ P. Toboła Z Lemem do Opery Narodowej, Gazeta wyborcza 13 I 2015; http://wyborcza.pl/1,113768,17245166,Z_Lemem_do_Opery_Narodowej.html
  17. ↑ Na fotokopii stopki książki H. Zielińskiego z roku 1983, w drugim od dołu wierszu widoczny jest napis: „Zam. nr 8332/80, H-8”. Symbol H-8 identyfikuje cenzora odpowiedzialnego za tę książkę.

Linki zewnętrzne | edytuj kod

Kontrola autorytatywna (Ban):
Na podstawie artykułu: "Cenzura" pochodzącego z Wikipedii
OryginałEdytujHistoria i autorzy