Marchew zwyczajna

Marchew zwyczajna w encyklopedii

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania Kwiatostan Korzenie

Marchew zwyczajna Daucus carota L. – gatunek rośliny z rodziny selerowatych. Występuje w stanie dzikim pospolicie na terenach Europy, Azji i północnej Afryki. Jest również rośliną uprawną. W Polsce w stanie dzikim jest rośliną bardzo pospolitą.

Spis treści

Morfologia | edytuj kod

Liście
Liście 2 lub 3-krotnie pierzastosieczne, równowąskie.
Łodyga
Wzniesiona, rozgałęziona, pusta wewnątrz. Jest bruzdowana i szorstko owłosiona.
Kwiaty
Małe, białe, zebrane u szczytu rośliny w baldach złożony z pierzastymi pod baldachem i trójwrębnymi pod baldaszkami pokrywami. Znajdujące się na jego obrzeżu baldaszki mają dłuższe szypułki, wskutek czego powierzchnia baldachu jest wklęsła. Środkowy kwiat w baldaszku jest ciemnopurpurowy. Drobne kwiaty są w większości promieniste, jedynie kwiaty brzeżne są niesymetryczne – mają 2 płatki mniejsze, a 3 większe. Wewnątrz pojedynczego kwiatu jeden słupek z dwiema szyjkami i dolną zalążnią oraz 5 pręcików. Niektóre baldaszki w środku kwiatostanu zawierają wyłącznie kwiaty męskie.
Owoc
Rozłupnia, rozpadająca się na 2 jednonasienne rozłupki.
Korzeń
Spichrzowy – ma rozbudowany miękisz spichrzowy, służący do magazynowania substancji pokarmowych. W zależności od odmiany – od białawego poprzez żółtawy do pomarańczowoczerwonego (najbogatszego w karoten) i purpurowego. Jadalny. U roślin dziko rosnących biały do kremowego.

Biologia i ekologia | edytuj kod

Roślina dwuletnia, hemikryptofit. W klimacie umiarkowanym w pierwszym roku wegetacji roślina tworzy różyczkę liści oraz gruby korzeń. W drugim roku z korzenia wybija łodyga z kwiatostanem, roślina wytwarza nasiona zużywając zawarte w korzeniu substancje zapasowe i obumiera. Kwitnie od czerwca do jesieni, jest owadopylna. Roślina miododajna, nektar znajduje się na dnie kwiatowym. Kwiaty są przedprątne, możliwe jest tylko zapylenie krzyżowe. Nasiona rozsiewane są przez zwierzęta (epizoochoria)[2]. Dziko rosnąca forma typowa rośnie na ugorach, łąkach, miedzach i przydrożach. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla rzędu (O.) Arrhenatheretalia[3]. Liczba chromosomów 2n = 18[4].

Zmienność | edytuj kod

Gatunek jest bardzo zmienny – wyróżnia się szereg podgatunków spośród których w Polsce spotyka się co najmniej dwa:

  • Daucus carota L. subsp. carota – podgatunek nominatywny występujący w Polsce w stanie dzikim
  • Daucus carota L. subsp. sativus (Hoffm.) Arcang. var. sativus Hoffm. – marchew uprawna
  • Daucus carota L. subsp. sativus (Hoffm.) Arcang. var. atrorubens Alef – marchew czarna (marchew uprawna odmiany czarnej, typ fioletowy[5])

Inne podgatunki[6]:

  • Daucus carota L. subsp. azoricus Franco
  • Daucus carota L. subsp. cantabricus A. Pujadas
  • Daucus carota L. subsp. commutatus (Paol.) Thell.
  • Daucus carota L. subsp. drepanensis (Arcang.) Heywood
  • Daucus carota L. subsp. fontanesii Thell.
  • Daucus carota L. subsp. gadecaei (Rouy & E. G. Camus) Heywood
  • Daucus carota L. subsp. gummifer (Syme) Hook. f.
  • Daucus carota L. subsp. halophilus (Brot.) A. Pujadas
  • Daucus carota L. subsp. hispanicus (Gouan) Thell.
  • Daucus carota L. subsp. major (Vis.) Arcang.
  • Daucus carota L. subsp. majoricus A. Pujadas
  • Daucus carota L. subsp. maritimus (Lam.) Batt.
  • Daucus carota L. subsp. maximus (Desf.) Ball
  • Daucus carota L. subsp. parviflorus (Desf.) Thell.
  • Daucus carota L. subsp. rupestris (Guss.) Heywood

Zastosowanie | edytuj kod

Wyhodowane z typowego dzikiego gatunku liczne odmiany podgatunku Daucus carota subsp. sativus (Hoffm.) Schübl. et Mart.są uprawiane jako warzywo lub roślina pastewna. Znajduje się w rejestrze roślin rolniczych Unii Europejskiej. Jadalny korzeń ma wiele zastosowań w kuchni. Można jadać marchew na surowo, jako surówkę, gotowaną w sałatkach i zupach lub z wody, smażoną, duszoną. Z marchwi robi się soki i przeciery, a także przetwory.

W klasyfikacji urzędowej Unii Europejskiej marchew uznawana jest za warzywo[7]. Ponieważ jednak w Portugalii marchew używana jest do wyrobu dżemów, w rozumieniu dyrektywy ustalającej parametry ich produkcji, marchew należy traktować jak owoc[8].

Wartość odżywcza | edytuj kod

Uprawa | edytuj kod

Znaczenie
  • 15% ogólnej masy upraw
  • 12% powierzchni upraw
  • 800 tys. ton – roczny zbiór na 30 tys. ha
  • spożycie 21 kg/osobę/rok (2,5 kg – w skali światowej)
  • sucha masa do 12%
Wymagania
  • cieplne – nieduże, optymalna temperatura 15-20 °C; przy temperaturze poniżej 10 °C zachodzi jaryzacja.
  • wodne – umiarkowane.
  • glebowe – niewielkie; gleby piaszczysto-gliniaste; odczyn lekko kwaśny; pH 6-6,5; Wrażliwa na gleby świeże, wapniowane!
Zmianowanie
  • w drugim roku po oborniku
  • zalecane przedplony odchwaszczające, takie jak: kapusta, rośliny cebulowe, ziemniaki
  • złe przedplony to: rośliny korzeniowe
  • niezalecane jest sadzenie 3-4 lata po sobie, ze względu na występowanie szkodnika – połyśnica marchwianka (Psylla rosae)
Uprawa gleby

Uprawa gleby według zaleceń tradycyjnych: orka przedzimowa (pogłębiona) → włókowanie(na wiosnę) → kultywatorowanie → bronowanie → wał gładki + bronowanie broną lekką(stosuje się czasem, aby umożliwić precyzyjny wysiew nasion)

Metody uprawy
  • uprawa na płasko
  • uprawa na redlinach
    • 2-8 kg; na odmiany wczesne 150 szt/m²
    • siew rzędowy 30-45 cm
    • siew pasowy 4x30 cm
    • siew wstęgowy – redlice szerokości 10 cm (parowy)

  • Marchew na straganie

  • Kwiatostan marchwi

  • Marchewki o różnych kolorach

  • Gatunek typowy (dziko rosnący)

Zobacz też | edytuj kod

Przypisy | edytuj kod

  1. ↑ Stevens P.F.: Angiosperm Phylogeny Website (ang.). 2001–. [dostęp 2010-05-01].
  2. ↑ Jakub Mowszowicz: Flora jesienna. Przewodnik do oznaczania dziko rosnących jesiennych pospolitych roślin zielnych. Warszawa: WSiP, 1986. ISBN 83-02-00607-6.
  3. ↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
  4. ↑ Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
  5. ↑ Zbigniew Borna (red.): Szczegółowa uprawa warzyw. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1973, s. 102-104.
  6. ↑ Taxon: Daucus carota (ang.). W: Germplasm Resources Information Network (GRIN) [on-line]. United States Department of Agriculture. [dostęp 2011-04-13].
  7. ↑ Nomenklatura Scalona (CN) stanowiąca obowiązującą urzędowo klasyfikację towarów w Unii Europejskiej
  8. ↑ Council Directive 2001/113/EC of 20 December 2001
  9. ↑ a b c Hanna Kunachowicz; Beata Przygoda; Irena Nadolna; Krystyna Iwanow: Tabele składu i wartości odżywczej żywności. Wyd. wydanie II zmienione. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2017, s. 498. ISBN 978-83-200-5311-1.
  10. ↑ a b Dietary Reference Intakes Tables and Application. Institute of Health. The National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine. (ang.)

Bibliografia | edytuj kod

  1. Jakub Mowszowicz: Flora jesienna. Przewodnik do oznaczania dziko rosnących jesiennych pospolitych roślin zielnych. Warszawa: WSiP, 1986. ISBN 83-02-00607-6.
  2. Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
Na podstawie artykułu: "Marchew zwyczajna" pochodzącego z Wikipedii
OryginałEdytujHistoria i autorzy