Nowe Skalmierzyce

Na mapach: 51°42′37″N 17°59′33″E/51,710278 17,992500

Nowe Skalmierzyce w encyklopedii

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania Lipówka w okolicach Nowych Skalmierzyc (2018)

Nowe Skalmierzyce (niem. Neu Skalmirschütz, do 17 lipca 1962 Skalmierzyce Nowe[1]) – miasto w województwie wielkopolskim, w powiecie ostrowskim, w gminie Nowe Skalmierzyce, na Wysoczyźnie Kaliskiej, w Kaliskiem, ośrodek przemysłowy w Kalisko-Ostrowskim Okręgu Przemysłowym, w aglomeracji kalisko-ostrowskiej, graniczy z Kaliszem, wsią Skalmierzyce, ok. 15 km na wschód od Ostrowa Wielkopolskiego.

Według danych z 1 stycznia 2020 miasto liczyło 4752 mieszkańców[2].

Od czerwca 1993 miasto corocznie obchodzi „Dni Miasta Nowe Skalmierzyce”[3].

Spis treści

Położenie | edytuj kod

Nowe Skalmierzyce leżą w południowej części Wielkopolski, w środkowej części Niziny Południowowielkopolskiej, w południowej części Wysoczyzny Kaliskiej.

Od strony północnej granicę miasta ze Szczypiornem, wyznacza struga Lipówka, od wschodu graniczą z wsią Mączniki, od zachodu ze Skalmierzycami, od południa ze Śliwnikami.

1 stycznia 2019 powierzchnia miasta wynosiła 1,58 km²[4].

Historia | edytuj kod

Powstanie miejscowości | edytuj kod

W 1815 roku utworzono Królestwo Polskie, wieś Skalmierzyce znalazła się poza granicami Królestwa Polskiego, włączono ją do Królestwa Prus; w 1823 roku przeprowadzono demarkację granicy polsko-pruskiej a przy granicy zbudowano komorę celną[5].

Nowe Skalmierzyce powstały w 1908 roku w wyniku wyodrębnienia przez ówczesne władze Cesarstwa Niemieckiego części gruntów wsi Skalmierzyce[6]. Nowej osadzie administracja niemiecka nadała zgermanizowaną nazwę Neu Skalmirschütz[6].

Gwałtowny rozwój miejscowości podlegał historycznym czynnikom, wytyczeniu granicy między zaborem pruskim (wieś Skalmierzyce) a zaborem rosyjskim (Szczypiorno), powstaniu komory celnej, doprowadzeniu w roku 1896 linii kolejowej z Ostrowa Wielkopolskiego przez Czekanów i Ociąż oraz jej dalszej rozbudowie w 1906 roku w wyniku połączenia z Koleją Warszawsko-Kaliską, nadając stacji funkcję granicznej–przeładunkowej (do 1919)[5][7].

W latach 1904–1913 w osadzie wzniesiono zespół budynków kolejowych w tym: wybudowany w ciągu 11 miesięcy[7], monumentalny, neogotycki gmach dworca kolejowego (1905–1906)[8][9] w którym w 1913 roku doszło do spotkania dwóch monarchów – cesarza Wilhelma II i cara Mikołaja II[8], neogotycki budynek poczty kolejowej (pocz. XX w.)[10], pięciokondygnacyjna nastawnia (ok. 1910)[11], zabudowa ul. Kolejowej (1910)[12], neogotycka wieża ciśnień (1913)[10]. W miejscowości funkcjonowała niemiecka szkoła, komisariat policji, zbór protestancki, w 1908 roku wybudowano budynek kolejowej kantyny, funkcjonujący w późniejszych latach jako kino „Kolejarz” (obecnie sala kinowo-widowiskowa „Stare Kino”)[13][14][15].

27 grudnia 1918 roku wielu polskich mieszkańców Skalmierzyc przystąpiło do powstania wielkopolskiego, biorąc udział w walkach nad granicą między Boczkowem a Szczypiornem (w walkach poległ Jan Mertka), po dwóch dniach powstańcy przejęli kontrolę nad osadą Skalmierzyce Nowe[13]. Formalnie miejscowość została włączona do Polski wraz z większością historycznej Wielkopolski w 1919 roku na mocy traktatu wersalskiego. Po odzyskaniu niepodległości miejscowość utraciła graniczną lokalizację, co wpłynęło na spowolnienie tempa życia i rozwoju gospodarczego[13]. W latach 20. XX w. nastąpiło stopniowe ożywienie m.in. założono stację parowozów, rozbudowano szkołę i utworzono parafię Bożego Ciała[13].

II wojna światowa | edytuj kod

Przed wybuchem II wojny światowej w Skalmierzycach Nowych mieszkało około 3000 mieszkańców, a w miejscowości znajdowały się 153 budynki (w większości należące do PKP)[5]. W 1939 roku miejscowość została zajęta przez wojska niemieckie, a następnie wcielona do III Rzeszy[13]. Administracja nazistowska stworzyła dla niej nowe nazwy: w latach 1940–1943 Neu Skalden, 1943–45 Kalmen. W miejscowej szkole umieszczono hitlerowski obóz przejściowy (niem. Lager Skalmirschütz, później Neu Skalden[16]) i obóz pracy dla ludności polskiej (tablica pamiątkowa znajduje się na budynku szkoły). W roku 1943 dokonano tam akcji sabotażowej – spalono 40 wagonów z paszą, a w 1944 roku wykolejono transport wojskowy.

Prawa miejskie | edytuj kod

W latach 1956–1962 Skalmierzyce Nowe miały status osiedla przemysłowego[13][17]. 18 lipca 1962 roku miejscowość uzyskała status miasta, zmieniając nazwę na Nowe Skalmierzyce[1][18]. Nowe Skalmierzyce są jedynym miastem w Polsce, na którego terenie nie znajduje się siedziba gminy – siedziba gminy Nowe Skalmierzyce mieści się we wsi Skalmierzyce. Miasto było siedzibą gminy do 30 grudnia 1999 roku.

W 2015 roku przy obecnej granicy Nowych Skalmierzyc i Kalisza utworzono tzw. Skwer historyczny, odnoszący się do historycznego przejścia granicznego z czasów zaborów pomiędzy Prusami a Rosją[19][20][21] oraz skomponowano inspirowany melodiami regionalnymi hejnał miasta[22].

Części miasta | edytuj kod

Części miasta wg TERYT[23]:

  • Błonie,
  • Podkoce (położone po wschodniej stronie linii kolejowej).

Nieoficjalne:

  • Osiedle Montex.

Przynależność administracyjna | edytuj kod

Samorząd | edytuj kod

Mieszkańcy gminy wybierają do rady 15 radnych[24].

Została ustanowiona jednostka pomocnicza gminy obejmująca całe miasto o nazwie Samorząd Mieszkańców Miasta Nowe Skalmierzyce. Organem uchwałodawczym jest ogólne zebranie stałych mieszkańców. Organem wykonawczym jest przewodniczący zarządu, którego wspomaga organ pomocniczy – zarząd składający się z 3 do 7 członków[25].

Demografia | edytuj kod

Ludność | edytuj kod

Według danych z lat 2002–2018 liczba mieszkańców spadła o 7,3% – Nowe Skalmierzyce były siódmym najbardziej wyludniającym się miastem w Wielkopolsce (po Dobrej, Koninie, Turku, Łobżenicy, Czarnkowie oraz Kaliszu)[26].

Piramida wieku | edytuj kod

  • Piramida wieku mieszkańców Nowych Skalmierzyc w 2014 roku.


Gospodarka | edytuj kod

Lazur – Spółdzielczy Związek Grup Producentów Rolnych

Miasto leży w podstrefie Łódzkiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej; jeden z ośrodków aglomeracji kalisko-ostrowskiej i Kalisko-Ostrowskiego Okręgu Przemysłowego.

Transport | edytuj kod

Transport drogowy | edytuj kod

Obwodnica Nowych Skalmierzyc

Głównym traktem Nowych Skalmierzyc jest ulica Kaliska, stanowiła ona część drogi krajowej nr 25 – dla której 14 września 2009 roku otwarto obwodnicę na trasie: Bobolice – Bydgoszcz – Kalisz – Ostrów Wielkopolski – Oleśnica[31].

Na dzień 27 lipca 2018 roku miasto posiadało 26 ulic i 1 plac[32].

Transport kolejowy | edytuj kod

Elewacja dworca kolejowego  Osobne artykuły: Nowe Skalmierzyce (stacja kolejowa) i stary dworzec kolejowy w Nowych Skalmierzycach.

Początki kolei żelaznych w Nowych Skalmierzycach sięgają 1896 roku, kiedy to uruchomiono linię kolejową z Ostrowa. Pierwszy budynek dworca został usytuowany na Placu Wolności, dziś pełni on funkcje mieszkaniowe.

W latach 1905–1906 wybudowano nowy, monumentalny neogotycki dworzec kolejowy, który miał charakter graniczny do roku 1919. Gmach przetrwał II wojnę światową w niezmienionej formie. Aktualnie ze stacji w Nowych Skalmierzycach, pociągi zapewniają bezpośrednie połączenie z trzema najbliższymi aglomeracjami, tj. Poznaniem, Wrocławiem i Łodzią.

Transport autobusowy | edytuj kod

Linie podmiejskie | edytuj kod

Turystyka i zabytki | edytuj kod

Zabytki | edytuj kod

Zabytki w Nowych SkalmierzycachBudynek starego dworca kolejowego wybudowany w latach 1895–1896Dworzec kolejowy w Nowych Skalmierzycach wybudowany w latach 1905–1906Budynek dawnej poczty kolejowej z początku XX wiekuKościół pw. Matki Bożej Nieustającej Pomocy (1911)Plebania z początku XX wiekuNastawnia z około 1910 rokuWieża ciśnień (1913)

Obiekty wpisane w rejestr zabytków województwa wielkopolskiego[33]:

Pozostałe historyczne obiekty[10][12]:

  • stary dworzec kolejowy (1895–1896),
  • architektura neogotycka:
    • budynek dawnej poczty kolejowej (pocz. XX w.),
    • wieża ciśnień przy ul. 29 Grudnia (1913),
    • przepompownia przy ul. 29 Grudnia,
  • budynek dawnego hotelu „Mamelok” przy ul. Kaliskiej (XIX w.),
  • zabudowa Placu Wolności z budynkiem dawnego hotelu „Sperling” (przełom XIX/XX w.),
  • kamienica tzw. cła przy ul. Kaliskiej 36 (przełom XIX/XX w.)[34],
  • cmentarz ewangelicki przy ul. Hallera (pocz. XX w.)[35],
  • kamienica przy ul. 3 Maja 32 (1908)[36][37],
  • trzykondygnacyjna kamienica przy ul. Wyszyńskiego 10 (1909)[37],
  • zabudowa ulicy Kolejowej (1910),
  • nastawnia (ok. 1910),
  • kamienica przy ul. Wyszyńskiego 8 (1913),
  • zabudowa ulicy 3 Maja,
  • rzymskokatolicki kościół pw. Bożego Ciała (1931–1932)[38];
    • zespół witraży (1949)[10],
    • wieża (2008).

Turystyka | edytuj kod

Najbardziej rozpoznawalnym elementem architektury Nowych Skalmierzyc jest neogotycki dworzec kolejowy, wpisany w 2017 roku w rejestr zabytków[33]. Przez miasto przebiega szlak rowerowy im. Fryderyka Chopina (59 km) z Ostrowa Wielkopolskiego przez Lewków, Kwiatków, Ociąż, Skalmierzyce, Nowe Skalmierzyce i dalej Śliwniki, Biskupice Ołoboczne, Kęszyce, Mikstat do Antonina[39].

Baza noclegowa | edytuj kod

  • Hotel Lazur ***

Przyroda | edytuj kod

W 2016 na terenie miasta posadzono 67 brzóz pożytecznych[40].

Tereny zielone

Edukacja | edytuj kod

Publiczne Przedszkole nr 2 „Pod Kasztanami”

Sport | edytuj kod

Stadion Miejsko-Gminny w Nowych Skalmierzycach

Współpraca międzynarodowa | edytuj kod

Miasta partnerskie | edytuj kod

Przypisy | edytuj kod

  1. ↑ a b c Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 7 lipca 1962 r. ws. utworzenia niektórych miast (Dz.U. z 1962 r. nr 41, poz. 188).
  2. ↑ a b GUS (pol.). Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2020 roku. [dostęp 2020-07-25].
  3. ↑ 22. Dni Nowych Skalmierzyc | Gmina i Miasto Nowe Skalmierzyce. www.noweskalmierzyce.pl. [dostęp 2015-06-24].
  4. ↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2014 r., Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 24 lipca 2014, ISSN 1505-5507 .
  5. ↑ a b c JerzyJ. Wojtczak JerzyJ., 50 lat miasta Nowe Skalmierzyce, 15 czerwca 2016 .
  6. ↑ a b Historia Gmina i Miasto Nowe Skalmierzyce, www.noweskalmierzyce.pl [dostęp 2021-03-19]  (pol.).
  7. ↑ a b Dworzec w Nowych Skalmierzycach, Gmina i Miasto Nowe Skalmierzyce, www.noweskalmierzyce.pl [dostęp 2016-06-07] .
  8. ↑ a b FaktyF. Kaliskie FaktyF., Kryształowe żyrandole i wielki bal na dworcu, www.faktykaliskie.pl [dostęp 2016-06-07] .
  9. ↑ Dworzec w Nowych Skalmierzycach przejęty, 3 lutego 2016 .
  10. ↑ a b c d e Plan odnowy miejscowości Nowe Skalmierzyce na lata 2012–2019 (pol.). bip.noweskalmierzyce.pl. [dostęp 2015-01-24].
  11. ↑ Nowe Skalmierzyce – Dyspozytornia z nastawnią., www.polskaniezwykla.pl [dostęp 2016-06-14] .
  12. ↑ a b Gmina i Miasto Nowe Skalmierzyce, Informator (niedatowany, wydany około 1998 roku).
  13. ↑ a b c d e f Historia miasta Urząd Gminy i Miasta Nowe Skalmierzyce.
  14. ↑ Sala widowiskowa do remontu, www.noweskalmierzyce.pl [dostęp 2016-06-12] .
  15. ↑ Potrójna uroczystość w „Starym Kinie”, www.noweskalmierzyce.pl [dostęp 2016-12-29] .
  16. ↑ :: Wielkopolskie Muzeum Niepodległości w Poznaniu, www.muzeumniepodleglosci.poznan.pl [dostęp 2016-06-11] .
  17. ↑ Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 3 grudnia 1955 r. ws. utworzenia osiedli (Dz.U. z 1955 r. nr 45, poz. 299).
  18. ↑ W Kaliszu (Nowe Skalmierzyce), wkaliszu.pl [dostęp 2016-06-12]  (pol.).
  19. ↑ Skwer historyczny (pol.). noweskalmierzyce.pl. [dostęp 2015-10-19].
  20. ↑ Skwer historyczny przy granicy, www.noweskalmierzyce.pl [dostęp 2015-12-11] .
  21. ↑ NOWE SKALMIERZYCE. Zrekonstruowano historyczne przejście graniczne, wkaliszu.pl – Kalisz on-line [dostęp 2015-12-11]  (pol.).
  22. ↑ Nowe Skalmierzyce, 7 czerwca 2016 .
  23. ↑ l, Główny Urząd Statystyczny, eteryt.stat.gov.pl [dostęp 2018-08-18]  (pol.).
  24. ↑ Wyniki głosowania – wybory samorządowe 2018 – Gmina i Miasto Nowe Skalmierzyce, noweskalmierzyce.pl [dostęp 2018-10-24]  (pol.).
  25. ↑ Uchwała Nr VIII/52/03 Rady Gminy i Miasta Nowe Skalmierzyce z dnia 28 kwietnia 2003 roku ws. uchwalenia Statutów Sołectw oraz Statutu Samorządu Mieszkańców Miasta Nowe Skalmierzyce (Dz. Urz. Woj. Wielkopolskiego z 2003 r. Nr 116, poz. 2139).
  26. ↑ Światowy Dzień Ludności: 15 najbardziej wyludniających się miast w Wielkopolsce, Gloswielkopolski.pl, 2019 [dostęp 2019-08-10]  (pol.).
  27. ↑ Główny Urząd Statystyczny / Podstawowe dane / Ludność w przekroju terytorialnym, stat.gov.pl [dostęp 2020-07-25]  (pol.).
  28. ↑ Comforty, www.comforty.pl [dostęp 2018-08-03]  (pol.).
  29. ↑ O Firmie, „PUPIL Foods” [dostęp 2018-08-03]  (pol.).
  30. ↑ Historia – O firmie, lazur.pl [dostęp 2018-08-03]  (pol.).
  31. ↑ Nowe Skalmierzyce mają obwodnicę (pol.). powiat-ostrowski.pl. [dostęp 2015-01-10].
  32. ↑ Wykaz sołectw i ulic, www.noweskalmierzyce.pl [dostęp 2018-07-27]  (pol.).
  33. ↑ a b Zestawienia zabytków nieruchomych, www.nid.pl [dostęp 2018-08-08] .
  34. ↑ Odnawiają budynek cła (pol.). noweskalmierzyce.pl. [dostęp 2015-08-04].
  35. ↑ Nabożeństwo ekumeniczne na cmentarzu ewangelickim. noweskalmierzyce.pl. [dostęp 2014-11-13].
  36. ↑ Stary ratusz odzyska blask | Gmina i Miasto Nowe Skalmierzyce, noweskalmierzyce.pl [dostęp 2016-02-05] .
  37. ↑ a b Kolejne miejskie kamienice z nowymi elewacjami, noweskalmierzyce.pl [dostęp 2016-05-25] .
  38. ↑ A. Liebert: Kościół pw. Bożego Ciała w Nowych Skalmierzycach (pol.). noweskalmierzyce.pl. [dostęp 2015-01-24].
  39. ↑ Szlaki rowerowe – PTTK Ostrów Wielkopolski, ostrow-wielkopolski.pttk.pl [dostęp 2018-08-08]  (pol.).
  40. ↑ Nowe drzewa w mieście, noweskalmierzyce.pl [dostęp 2016-11-28] .
  41. ↑ (Skate)park dla skalmierzyczan, rc.fm [dostęp 2016-01-27] .
  42. ↑ Skwer Czytelnika przy Bibliotece Publicznej Gminy i Miasta w Nowych Skalmierzycach, noweskalmierzyce.pl [dostęp 2016-06-08] .
  43. ↑ Pierwszy żłobek w gminie, Fakty Kaliskie [dostęp 2015-12-01] .
  44. ↑ Sport Gmina i Miasto Nowe Skalmierzyce, www.noweskalmierzyce.pl [dostęp 2020-02-08]  (pol.).
  45. ↑ l, II Klasyk Skalmierzycki już w najbliższą niedzielę, www.faktykaliskie.pl [dostęp 2016-06-08] .
  46. ↑ Uchwała nr XLVIII/355/2014 z dnia 27 sierpnia 2014 r.. Biuletyn Informacji Publicznej. [dostęp 2014-11-22].

Linki zewnętrzne | edytuj kod

Na podstawie artykułu: "Nowe Skalmierzyce" pochodzącego z Wikipedii
OryginałEdytujHistoria i autorzy